Rusya ve Çin'den destek alan İran nükleer müzakerelerdeki tutumunu sertleştiriyor

İran'ın güneyindeki Buşehr Nükleer Tesisi. (AP)

ABD ve Avrupa'nın İran'ı nükleer müzakerelere bu ay içerisinde geri dönmeye ikna çabaları, İranlı liderlerin Çin ve Rusya'dan aldığı destekle sekteye uğradı.
İran, eski ABD Başkanı Donald Trump'ın ‘azami baskı’ politikası uygulamasının üç yıl ardından nükleer silah üretimi düzeyine yakın derecede uranyum zenginleştirir hale geldi. Ekonomisi ise hayati petrol ihracatına sert yaptırımlar uygulandığı halde Pekin ve Moskova'nın da yardımıyla istikrar belirtileri gösteriyor.
Diplomatlar ve analistler, söz konusu gelişmelerin yeni İran hükümetinin 2015 tarihli nükleer anlaşmaya geri dönüş yolunda Washington'dan talep ettiği tavizler listesinin daha kapsamlı hale gelmesine yol açtığı görüşünde. Bu durumun müzakereleri gelecek yıla erteleyebileceği gibi tüm süreci sekteye uğratabileceği veya Ortadoğu'da yeni bir kargaşaya yol açabileceği görüşü hakim.
Bir dönem Robert Malley’in başkanlık ettiği Brüksel merkezli düşünce kuruluşu Uluslararası Kriz Grubu'ndan Ali Fayiz’in aktardığına göre İranlı müzakereciler, ABD yaptırımlarının azaldığı düşüncesinde. Trump tarafından uygulanan yaptırımlardan muafiyet talep etmeleri ise muhtemel. Trump yönetimi, yaptırımların hafifletilmesi karşılığında İran'ın nükleer programının kontrol altına alınmasını öngören söz konusu anlaşmaya herhangi bir dönüşü karmaşık hale getirmek için insan hakları ihlalleri ve terör örgütleri finansörlüğüne tepki olarak tanımladığı yaptırım paketini uygulamaya koymuştu.
Anlaşmayı yeniden canlandırma yolunda, yedinci tur müzakereler için resmi bir tarih henüz belirlenmedi. Ancak isminin açıklanmasını istemeyen iki yetkili Bloomberg'e yaptıkları açıklamaya göre Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın (UAEA) 21 Eylül'de Viyana'da yapacağı genel konferansın oturum aralarında görüşmeler gerçekleşmesi bekleniyor.
Bazı konularda taviz vermeye hazır olduğunu ifade eden Washington, aynı zamanda müzakerelerin sonsuza kadar sürmeyeceğini, İran'ın nükleer programının belirli sınırlara indirilmesi gerektiğini vurgulamıştı.
İran'ın nükleer programından sorumlu İran Atom Enerjisi Kurumu (IAEK) yeni Başkanı Muhammed İslami ile Viyana konferansı öncesinde bir araya gelmek isteyen UAEA Direktörü Rafael Grossi, Tahran'ın UAEA müfettişlerine genişletilmiş erişimi yeniden sağlama ve uluslararası araştırmacılarla iş birliği yapma yönündeki isteğini ölçmek istediğini söyledi.
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin geçen ay, yeni seçilen İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile nükleer anlaşma hakkında görüştüler. 2015 tarihli nükleer anlaşmaya imza atan Rusya ve Çin, iki tarafın da anlaşma taahhütlerine yeniden uymasını istediklerini açıkladı. Çin Devlet Başkanı, İran'ın anlaşmayla ilgili meşru endişelerini paylaşan Pekin’in finansal desteği sürdürme sözü verdiğine dikkat çekti.
Veriler ortada. Çelik üretiminin temmuz ayına dek Çin'den daha yüksek oranda artışı, Dünya Çelik Birliği'nin son rakamlarına göre İran'ı dünyanın önde gelen onuncu çelik üreticisi haline getirdi. İran aynı zamanda Çin'in yardımıyla tasarlanan yeni limanlar ve demiryolları inşasına da devam ediyor.
İran ağustos ayında Hazar Denizi'nde yeni bir doğalgaz merkezi kurma planını duyurdu. China National Petroleum Corporation’dan (CNPC) üst düzey bir temsilci ortak projeleri görüşmek ve ilişkileri genişletmek için geçtiğimiz günlerde Tahran'ı ziyaret etti.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, UAEA Direktörü ile görüşmek için geçen hafta Viyana’yı ziyaret etti. İran'ın kapsamlı denetimlere yeniden izin vermesini umduğunu açıkça belirten Moskova ancak Tahran yönetimi üzerinde baskı kurmaya yönelik bir işaret göstermedi. Çin ise UAEA gözlemcilerine ABD ve Avrupa Birliği'nin (AB) hedeflerini destekleme yönünde denetim görevlerini terk etmemeleri uyarısında bulundu.
Viyana'da Bloomberg’e konuşan yetkililerin bildirdiğine göre Avrupalı ​​diplomatlar, iş birliği yapmadığı için İran'ı kınayan bir karar tasarısı hazırlayıp hazırlamamaya karar vermeden önce UAEA ve İran arasındaki istişarelerin sonuçlarını bekliyor. Böyle bir tasarı İran dosyasının Birleşmiş Milletler’e (BM) geri gönderilmesiyle sonuçlanabilir. Ancak diplomatlar, Çin ve Rusya yeni yaptırım girişimlerini kesinlikle engelleyeceği için Tahran'ın Güvenlik Konseyi'nde alınacak ek önlemler ile karşılaşma olasılığının olmadığı görüşündeler.
İran nükleer dosyası üzerinde çalışmalar yürüten Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nden (SIPRI) Tarja Cronberg yaptığı değerlendirömede şunları söyledi:
“ABD'nin azami baskı politikası dayatmasının ardından neredeyse imkansız bir ikilemle karşı karşıya kalan Avrupa, yüzünü doğuya dönen İran için güvenilirliği yitirmiş durumda.