عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA İran

İran, Rusya ile Suriye'de girdiği ekonomik rekabeti kaybettiğini itiraf etti

Şam'daki eski bir pazardan okul malzemeleri alan Suriyeli aileler (EPA)
Şam'daki eski bir pazardan okul malzemeleri alan Suriyeli aileler (EPA)
    Şam / Şarku’l Avsat
TT
TT

İran, Rusya ile Suriye'de girdiği ekonomik rekabeti kaybettiğini itiraf etti

Şam'daki eski bir pazardan okul malzemeleri alan Suriyeli aileler (EPA)
Şam'daki eski bir pazardan okul malzemeleri alan Suriyeli aileler (EPA)

Suriye-İran Ticaret Odası Başkan Yardımcısı Ali Asgar Zeberdest’in, Tahran'ın Suriye'de Rusya ile girdiği ekonomik rekabeti kaybettiğini kabul eden açıklamaları, Suriye toplumu genelinde iki ülke arasındaki ilişkiye dair tutumla ilgili olarak İran ile ekonomik iş birliği konusunda Suriye’nin gayri resmi iş dünyasının gerçek konumunu ortaya koydu.
Zeberdest, Cumartesi akşamı İran'ın yarı resmi haber ajansı ILNA’ya verdiği demeçte, Suriye'deki iş insanlarını ve tüccarları, Devlet Başkanı Esed'i destekleyen ve İran ile iş birliği yapmaya hazır olanlarla İran ile Esed’e muhalif olanlar olarak ikiye ayırdı. Suriyeli iş insanlarının ‘Ürdün ve Körfez ülkeleriyle daha çok çalıştıklarını söyleyen Zeberdest, rejim karşıtı hiçbir iş adamının Suriye'de kalmamasına rağmen bunun böyle olduğunu da ekledi.
İranlı yetkilinin açıklamaları, rejime en sadık olanlar da dahil Suriye toplumunun, İran’ın varlığını reddeden bir tutum içerisinde olduklarını, Rusya’nın varlığını İran’a tercih ettiklerini ve Suriyelilerin çoğunun Arap ülkelerime yönelme eğiliminde olduklarını dolaylı olarak ortaya koydu. Şam'daki resmi olmayan ekonomik kaynakların Şarku'l Avsat'a verdikleri bilgilere göre Suriyeliler genel olarak, bazı Suriye pazarlarını ele geçiren İran mallarını istemiyorlar. Buna karşın Şam'ın merkezindeki Salihiye pazarlarında İran mallarını pek rastlanmadığını belirten kaynaklar, mallarının tanıtımını yapabilmek için ürünün menşesini ve Farsça yazıları gizlemeye çalışan tüccarların olduğuna dikkati çektiler.
Suriyeli tüccarları İran mallarıyla tanıştırmak amacıyla önümüzdeki Kasım ayında Şam'da İran ürünleri fuarı düzenleneceğini açıklayan Zeberdest, ‘iş birliği yaptıklarını söyleyen ama pratikte böyle bir iş birliğine girmeyen’ Suriyelileri suçladı. Suriye ile ekonomik ilişkileri ‘yavaş’ olarak nitelendiren Suriye-İran Ticaret Odası Başkan Yardımcısı, bundan Suriye tarafını sorumlu tuttu. Zeberdest, “Rusya ve diğer ülkeler Suriye'den ekonomik yarar sağlıyor. Bizim Suriye ile ticari ve ekonomik ilişkilerimiz ise yavaş seyrediyor” dedi.
İran ile Suriye arasındaki yıllık ticaret hacminin 170 ile 180 milyon dolar arasında olduğu tahmin ediliyor. İran önümüzdeki yıllarda bu hacmi ikiye katlamayı hedefliyor. İran Ticaret, Sanayi ve Maden Odası'nın Ticareti Geliştirme Komisyonu, 2023 yılında Suriye'ye 100 milyon dolarlık ithalat karşılığında, 400 milyon dolarlık bir ihracat planı geliştirdi. Hedef hacmin geri kalanıyla, Suriye'ye teknik ve mühendislik hizmetleri verilmesini planlanıyor.
Irak’ın Türkiye ile yaptığı ticari anlaşmalar üzerinden ‘felaket’ olarak nitelendirdiği bir Irak senaryosunun Suriye'de de tekrarlanabileceğini düşünen Zeberdest, “Türkiye, Irak ile ticaret konusunda avantajlı durumda. Türkiye'den Suriye'ye giren kaçak mal miktarı çok yüksek olduğundan, Suriye'de de aynı şeyin tekrarlanacağına inanıyoruz” ifadelerini kullandı. Suriye ile İran arasında bir kara sınırının olmamasının ticari faaliyetleri ve malların geçişini olumsuz etkilediğinden İran’ın Suriye’deki ticari faaliyetlerini karmaşıklaştıran meselenin ‘ulaşım sorunu’ olduğunu söyleyen Zeberdest, “Irak’ı kara yoluyla Suriye’ye açmaya çalışıyorduk ve Iraklılar bunu yapacaklarına söz verdiler ama ne yazık ki bu olmadı” dedi.
Suriye'ye ulaşım için iki seçeneğin bulunduğuna dikkati çeken Zeberdest, “Ulaşım için biri, savaş nedeniyle sınırı kapatan Türkiye üzerinden, diğeri ise Körfez üzerinden iki seçenek var. Ama bunun için çok yol almamız gerekiyor, ne yazık ki müzakerelere rağmen Irak artık Suriye'ye giden bir kara yolu değil” şeklinde konuştu. Buna, ABD’nin yaptırımlarının ve Caesar (Sezar) Yasası'nın İran ile Suriye arasındaki ticareti yavaşlatma rolünün eklendiğini belirten Zeberdest, çünkü bu yasalar ve yaptırımlar nedeniyle şirketlerin İran’a kolayca para aktaramadıklarını kaydetti. İranlı yetkilinin bu açıklamaları, Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed'in uzun vadeli ekonomik anlaşmaların imzalandığı iki gün süren Moskova ziyaretinden birkaç gün sonra yapması dikkat çekti.
İran ve Rusya arasındaki rekabet bağlamında İran, daha önce 2019 yılında Suriye ile bankacılık, finans, inşaat, yeniden yapılanma ve Suriye’nin birçok şehrinde 30 bin konutun inşasını içeren ‘uzun vadeli’ bir ekonomik iş birliği anlaşması imzalamıştı.
İran ve Suriye arasında İran tarafının yüzde 60 katkısıyla ‘Suriye-İran Ortak Yüksek Komitesi’ ve ‘Suriye-İran Ortak Bankası’ da kuruldu. Fakat yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının patlak vermesi bu anlaşmaların hepsini alt üst etti. Mart 2020 ile Mart 2021 tarihleri arasındaki yaklaşık bir yıllık kapanma döneminde ticari faaliyetler ciddi şekilde kesintiye uğradı ve İran'ın Suriye'ye ihracatı yüzde 43 azaldı.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
TT
TT

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.