عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA İran

Arap- ABD- Avrupa bloğu, Viyana sürecini tartışıyor

Müttefikler, İran ile nükleer programıyla ilgili müzakerelerin yeniden başlamasından önce Riyad’da istişarelerde bulundu

Avrupa Troykası (E3), ABD’nin İran Özel Temsilcisi ve diğer ülkeler 19 Kasım’da Riyad’da istişarelerde bulundu (Reuters)
Avrupa Troykası (E3), ABD’nin İran Özel Temsilcisi ve diğer ülkeler 19 Kasım’da Riyad’da istişarelerde bulundu (Reuters)
    İstanbul/Şarku’l Avsat
TT
TT

Arap- ABD- Avrupa bloğu, Viyana sürecini tartışıyor

Avrupa Troykası (E3), ABD’nin İran Özel Temsilcisi ve diğer ülkeler 19 Kasım’da Riyad’da istişarelerde bulundu (Reuters)
Avrupa Troykası (E3), ABD’nin İran Özel Temsilcisi ve diğer ülkeler 19 Kasım’da Riyad’da istişarelerde bulundu (Reuters)

Mustafa el-Ensari
Bir Arap- ABD- Avrupa bloğu, 19 Kasım’da Riyad’da İran ile Viyana’da yaklaşan müzakerelerin seyrini ele aldı. Nükleer faaliyetleriyle ilgili uluslararası endişeler ve İran’ın bölgedeki istikrarı bozucu faaliyetleriyle ilgili daha şiddetli Arap endişeleri ortasında Tahran ile görüşmeler çöküşün eşiğine yaklaşırken blok, Tahran ile temas hatlarını çizdiler.
ABD Dışişleri Bakanlığı, yaptığı açıklamada üçlü grubun (Fransa, Almanya ve İngiltere) siyasi direktörleri ve ABD’nin İran Özel Temsilcisi, Riyad’da Körfez İşbirliği Konseyi (KİK), Mısır ve Ürdün ile istişarelerde bulundu.
Yetkililerin, İran’ın eylemleri de dahil olmak üzere bölgedeki siyasi ve güvenlik durumu hakkında görüş alışverişinde bulunduklarını belirten bakanlık, “İran ve ABD’nin İran nükleer anlaşmasında yer alan Ortak Eylem Planı’na tam ve karşılıklı uyum sağlamasına ilişkin yedinci tur müzakereleri ele aldılar. Üçlü grubun ve ABD’nin temsilcileri, bu amaca yönelik müzakere edilmiş bir çözüme hızla ulaşılmasının, çözümün uygulanmasının ve İran’ın nükleer programının ‘Avrupa ve ABD’nin yanı sıra’ bölge için barışçıl amaçlara yönelik olmasını sağlamanın önemini yinelediler” dedi.

Güvenlik endişelerini ele almak
ABD’nin açıklamasına göre Üçlü Grubun siyasi direktörleri ve ABD’nin İran Özel Temsilcisi, ortakların bölgedeki gerginliği düşürme ve diyalogu teşvik etme çabalarını memnuniyetle karşıladı.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia kaynaklı haberine göre, katılımcılar, bölgenin daha geniş güvenlik endişelerini ele almaya devam edeceklerini dile getirdi. Görüşmede, İran’ın balistik füzelerin yanı sıra bölgesel ortaklara karşı saldırılara yol açan insansız hava araçlarının kullanımı ve transferi de dahil, bölgedeki istikrarı bozucu faaliyetleri ele alındı.
Gelişmiş bölgesel diyaloğun ve İran nükleer anlaşmasındaki Orak Eylem Planı’na karşılıklı uyumun sağlanmasının, tüm Ortadoğu’ya fayda sağlayacağını ve büyüme- refah için uzun vadeli etkileri olan daha büyük bölgesel ortaklıklara ve ekonomik değişimlere izin vereceğini vurguladılar.
ABD’nin İran Özel Elçisi Robert Malley, bölgede daha önce bir tur yapmış, mevcut Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin başa geçmesinden bu yana İran’ın müzakereleri istememesi halinde bölge ülkeleri ve Washington’un Avrupalı ​​müttefikleriyle masadaki diğer seçenekleri ele almıştı.
Malley, gazetecilere yaptığı açıklamada ülkesinin, müzakerelerden başka bir seçeneğe de sahip olduğunu söylerken, “Konuştuğumuz kimse bunun olmasını beklemiyordu. Ama herkes, İran’ın farklı bir yön seçmesi, görüşmelerin yeniden başlamasını ertelemeye devam etmesi veya Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın kriterlerini aşan taleplerde bulunması karşısında en azından buna hazırlanmamız gerektiğini söyledi” şeklinde konuştu. Yetkili, görüşmelerin sonuçlarına dair herhangi bir ayrıntı vermedi. Ancak spekülasyonlar, ABD’nin askeri harekâtı düşündüğünü gösteriyor.

‘Diğer araçlar’ bulmacası
Robert Malley, “İran’ın bu yolda bulunmasından giderek daha fazla endişe duyuyoruz. Bu nedenle ortaklarımız ve müttefiklerimizle bu farklı koşullara yaklaşımımızı ele almalıyız. Bu farklı bir yol. İran gitmek istediği yolu seçecektir. İkinci yolu seçerse, Başkan Biden ve Bakan Antony Blinken’in ‘diplomasinin başarısız olması durumunda başka araçlarımız olduğunu ve bu araçları İran’ın nükleer silah sahibi olmasını engellemek için kullanacağımızı’ söylediklerini belirtmeliyim” dedi.
Malley, Washington’un İsrail’den olası bir askeri saldırı planını destekleyip desteklemeyeceği sorusuna açık bir yanıt vermekten kaçınırken, “Diplomasinin kapısı hiçbir zaman kapanmamıştır ve asla kapanmayacaktır. İran ile diplomatik anlaşmalara her zaman açığız. Bu sorunun ancak diplomatik yollarla çözülebileceğine inanıyoruz. İlk soru, Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın yeniden canlandırılıp canlandırılamayacağıdır. Dediğim gibi, İran nükleer adımlarını hızlandırdıkça, plana tamamen aykırı adımlar attıkça ve uluslararası toplumun gözü ve kulağı olması gereken Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın İran’da olanları öğrenmek üzere çalışmalarını engelleyen adımlar atmaya devam ettikçe plan daha kırılgan hale geliyor” açıklamasında bulundu.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
TT
TT

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.