Antik Mısırlılar, babunları neden kutsal kabul ediyordu?

Habeş maymunu diye de bilinen bu canlılar, Mısır mitolojisinde ülkeye özgü olmayan tek hayvan

Uzmanlar, Antik Mısırlıların statüleriyle zenginliklerini göstermek için babun satın aldıklarını ve bu hayvanları mumyalaştırdığını düşünüyor (British Museum)
Uzmanlar, Antik Mısırlıların statüleriyle zenginliklerini göstermek için babun satın aldıklarını ve bu hayvanları mumyalaştırdığını düşünüyor (British Museum)
TT

Antik Mısırlılar, babunları neden kutsal kabul ediyordu?

Uzmanlar, Antik Mısırlıların statüleriyle zenginliklerini göstermek için babun satın aldıklarını ve bu hayvanları mumyalaştırdığını düşünüyor (British Museum)
Uzmanlar, Antik Mısırlıların statüleriyle zenginliklerini göstermek için babun satın aldıklarını ve bu hayvanları mumyalaştırdığını düşünüyor (British Museum)

Antropolog ve evrimsel biyolog Nathaniel J. Dominy, Antik Mısırlıların babunları neden kutsal kabul ettiği hakkında bir yazı kaleme aldı.
1 Kasım'da Scientific American'da yayımlanan makalesinde Dominy, babunların ısınmak ve sindirimi kolaylaştırmak için güneşlendiğini, Antik Mısırlıların da bu nedenle hayvanı, güneş tanrısı Ra'yla ilişkilendirmiş olabileceğini söyledi.
Piramitleriyle ünlü Antik Mısırlılar, mitolojilerinde yer verdikleri hayvanlarla da dikkat çekiyor. Örneğin çakal, ölüm tanrısı Anubis; şahin, gök tanrısı Horus; su aygırı ise doğurganlık tanrıçası Taweret'le ilişkili.
Ancak Dominy, Habeş maymunu adıyla da bilinen babunun bunlar arasında ilginç bir tercih olduğunu savundu.
Zira bu hayvanlar pek çok kişi tarafından tehlikeli olarak görülüyor. Ayrıca habeş maymunları, ülkeye özgü olmayan Mısır mitolojisindeki tek hayvan.
Afrika'daki pek çok çiftçinin başına bela olan babunlar adeta istenmeyen hayvan konumunda. Dominy, Sahraaltı Afrika'daki geleneksel sanat eserlerinde bu hayvanın pek görülmediğinin altını çizdi.
Ancak Mısır'daki Khons Tapınağı'nda bulunan bir babun mumyası, Birleşik Krallık'taki British Museum'un koleksiyonunda yer alıyor. Buna benzer şekilde Antik Mısır'dan kalma babunlarla ilgili çok sayıda eser var.
Çünkü Antik Mısırlılar, bu maymunu hem Ra'nın bir danışmanı hem de ay ve bilgelik tanrısı Thoth'un vücut bulmuş hali olarak görüyordu.
Günümüzde babunlar 6 türe ayrılıyor. Antik Mısır'daysa Arap babunu (Papio hamadryas) ve Zeytuni babun (Papio anubis) olduğu düşünülüyor.
Yapılan bir araştırma da mumyadaki hayvanın türünün Arap babunu (Papio hamadryas) olduğunu gösterdi.
Dolayısıyla Antik Mısırlıların, Arap babununu kutsal gördüğü tahmin ediliyor.

"Güneşi selamlamak"
Mısırolog Elizabeth Thomas, 1979'da babunlarla Ra'nın arasındaki ilişkiye dair bir fikir sunmuştu. Thomas, ısınmak için güneşlenen hayvanların, Antik Mısırlılar tarafından "Bu hayvanlar güneşi selamlıyor" şeklinde yorumlanabileceğini öne sürmüştü.
Başka bir mısırolog Herman te Velde ise bu fikri geliştirerek hayvanların çıkardığı seslerin de "güneşi selamlamak" şeklinde yorumlanabileceğini iddia etmişti.
Peki bu görüşler makul mü? Dominy, son dönemde bu sorunun cevabına ilişkin çalışmalar yapıldığını kaydetti.
Pek çok hayvan vücudu ısıtmak için harcanan enerjiyi azaltmak için sabahları güneşleniyor. Örneğin halka kuyruklu lemurlar (Lemur catta), yogadaki bir pozisyona benzeyen duruşla güneşleniyor. Primatolog Alison Jolly, Madagaskar mitolojisinde lemurların "Ellerini uzatıp dua ediyorlar ve güneşe tapıyorlar" diye tanımlandığını bildirdi.
2016'da yapılan bir çalışmaysa, geceleri soğuk olan havayla lemurların güneşlenmesi arasında güçlü bir ilişki olduğunu gösterdi. Ayrıca lemurların göğüs ve karın derisinin sırt derisine göre daha fazla melanin içerdiği ortaya çıktı. Bu pigmentler ışığı emiyor. Karın bölgesinde daha fazla bulunması ısınmanın yanı sıra sindirimi de kolaylaştırıyor.
Primatlar üzerinde yapılan çalışmalar, babunların güneşlenerek sindirimde benzer bir fayda gördüğünü ortaya koydu.
Dominy, "Dolayısıyla nerede yaşadıklarına ve ne yediklerine bağlı olarak bazı primat türlerinin diğerlerinden daha fazla güneşlenmesi gerektiği mantıklı" diye yazdı.
Antik Mısırlıların kutsal gördüğü Arap babunları, kurak bölgelerde yaşıyor. Yapılan gözlemler, bu hayvanların Zeytuni babunlarına göre daha fazla lif tükettiğini ortaya koyuyor.
Dominy'ye göre bu durum teoride, iki türün sindirim için ihtiyaç duyduğu mikropların sayısının ve türlerinin farklılık gösterdiği anlamına geliyor.
Aralarında Dominy'nin de yer aldığı bir araştırma ekibi de bu fikri destekledi. Bulgular, güneşlenmenin zeytuni babunlara göre Arap babunlarına daha yararlı olduğunu gösterdi. Dominy, bulguların Thomas'ın fikrini de doğruladığını savundu.
 
Independent Türkçe, Scientific American



Batı’da korku yaratan yapay zeka yazılımı, Çin'de terapi için kullanılıyor

Çin'de geliştirilen DeepSeek, Batı'da "veri casusluğu" endişesi yaratmıştı (Reuters)
Çin'de geliştirilen DeepSeek, Batı'da "veri casusluğu" endişesi yaratmıştı (Reuters)
TT

Batı’da korku yaratan yapay zeka yazılımı, Çin'de terapi için kullanılıyor

Çin'de geliştirilen DeepSeek, Batı'da "veri casusluğu" endişesi yaratmıştı (Reuters)
Çin'de geliştirilen DeepSeek, Batı'da "veri casusluğu" endişesi yaratmıştı (Reuters)

Genç Çinliler, Batı ülkelerinde casusluk tartışması yaratan yapay zeka destekli sohbet programı DeepSeek'i terapi için kullanıyor.

Çinli mühendislerin tasarladığı DeepSeek, diğer yapay zeka şirketlerine kıyasla düşük maliyetle ve az sayıda çip kullanarak geliştirdiği açık kaynaklı yeni modeli DeepSeek-R1'i, 20 Ocak'ta piyasaya sürmüştü. 

O zamandan beri büyük rağbet gören program, rapor hazırlama ve Excel formülü yazmadan seyahat planlamasına kadar birçok amaç için kullanılıyor. 

Ancak yazılımın geliştirildiği ülkedeki gençler, programı psikolojik destek amaçlı da kullanıyor.

BBC’nin adını Holly Wang olarak değiştirdiği 28 yaşındaki Çin vatandaşı, hayatta karşılaştığı açmazlarla ilgili DeepSeek’ten tavsiye aldığını belirtiyor: 

DeepSeek benim için inanılmaz bir danışman oldu. Olaylara farklı açılardan bakmamı sağladı ve denediğim ücretli psikolojik danışmanlık hizmetlerinden daha iyi bir iş çıkardı.

Holly, DeepSeek’i ilk kez büyükannesini kaybettikten sonra kullandığını söylüyor. Büyükannesi için bir veda yazısı yazmasını istediğinde programın harika iş çıkardığını anlatan Holly, yapay zekanın kendisine şu şiirsel yanıtı verdiğini aktarıyor: 

Unutmayın ki sizi ürperten tüm bu kelimeler, ruhunuzda uzun zamandır var olanların yankısı. Ben, kendi sesinin ağırlığını duymanı sağlayan, ara sıra geçtiğin bir vadiden başka bir şey değilim.

Genç, yazılımdan bu mesajı aldıktan sonra çok etkilenip ağlamaya başladığını söylüyor.

Çin’de Alibaba, Baidu ve ByteDance gibi firmaların ürettiği yapay zeka destekli sohbet botları da var ancak Holly, hiçbirinin DeepSeek kadar iyi olmadığını belirtiyor.

Kaliforniya Üniversitesi’nden Nan Jia, yapay zeka yazılımlarının kullanıcılara duygusal destek sağlama kapasitesi üzerine çalışıyor. Nan, bu programların insanlara kıyasla karşıdaki kişiyi “daha iyi dinleme kapasitesine” sahip olduğuna dikkat çekiyor. Diğer yandan uzman, yapay zeka botlarının profesyonel psikolojik danışmanlık hizmetlerinin yerinin tutamayacağını da hatırlatıyor.

Adının paylaşılmasını istemeyen başka bir Çinli genç de DeepSeek’le yaptığı sohbetlerin bakış açısını değiştirdiğini belirtiyor: 

DeepSeek beni özgürleştiren yeni bakış açıları sundu. Bir yanıt vermeden önce sorunuzu gerçekten anlamaya ve sizi bir kişi olarak tanımaya çalıştığını hissediyorum.

ABD merkezli şirketlerle yarışan modelleri daha ucuza geliştirip sattığını öne süren DeepSeek, Nvidia'dan Microsoft'a kadar teknoloji devlerinin yüzlerce milyar dolar değer kaybetmesine neden olmuştu.

Avrupa’da uygulamaya ilk yasak İtalya’dan gelmişti. Yazılım Pentagon’da da alarma yol açmıştı.

Independent Türkçe, BBC, Reuters