İran-ABD hattında Tahran'ın dondurulan mal varlıkları tartışması hız kazandı

İran’dan dün yapılan açıklamada ABD yönetimi ‘müzakerelerin başında psikolojik savaş yürütmekle’ suçlandı. Washington, geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada İran’ın yurt dışındaki 3,5 milyar dolarlık dondurulmuş mal varlığının serbest bırakıldığı iddiasını yalanlamıştı.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, ABD'nin İran'ın herhangi bir dondurulmuş mal varlığını serbest bırakmadığını açıkladı. Ayrıca Güney Kore de dahil olmak üzere Washington'ın ortaklarının İran’ın dondurulmuş mal varlığını serbest bırakmadığını belirtti. "Yaptırımlar halen yürürlükte. Diplomatik bir anlaşmaya varamazsak yürürlükte kalmaya da devam edecek" dedi.
İran devlet televizyonu, kimliğini açıklamayan bir kaynaktan alıntı yaparak, ABD Sözcüsü’nün açıklamalarının ‘yeni müzakere turunun başlangıcında psikolojik bir savaş’ anlamına geldiğini savundu.
İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Mehdi Seferi dün yaptığı açıklamada, ‘ülkelerden birinin donmuş varlıkları yakında serbest bırakacağını’ söyledi.
Seferi açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
“Son zamanlarda 3,5 milyar dolarlık İran varlığı serbest bırakıldı. Diğer ülkelerden çok sayıda talep aldık. Serbest bırakılması için görüşmeler yapıldı ve iyi sonuçlara ulaştık. Bir Avrupa ülkesine gittim. ‘Parayı serbest bırakması gereken’ ülkelerden biriyle görüşmelerde bulundum. Verimli sonuçlara ulaştık. Yakında iyi varlıklar piyasaya sürülecek."
İran Merkez Bankası geçen ayın ortasında, temel malları satın almak için 1 milyar dolar tahsis ettiğini duyurdu. İran Merkez Bankası halkla ilişkiler yetkilisi Mustafa Kamer Vefa, ‘mal alımı için ayrılan milyar doların İran Merkez Bankası'nın sağladığı kaynaklar arasında olduğunu’ söyledi. İran medyası bunu 3,5 milyar doların serbest bırakılmasının ‘ciddi bir göstergesi’ olarak değerlendirdi.
İran-ABD hattında süren dondurulmuş varlıklarla ilgili tartışma, geçen hafta müzakerelerin tökezlemesi sonrasında İran riyalinin dolar karşısında değer kaybetmesiyle hız kazandı. Geçtiğimiz günlerde İran riyali Ekim 2020'deki düşüş seviyesine yaklaştı. Söz konusu dönemde bir dolar 320 bin riyale ulaşmıştı.
Geçen ay müzakerelerin yeniden başlayacağının açıklanması ve müzakerelerin tökezlemesi üzerine dolar ve altının fiyatı olumsuz tepki verdi. Doların fiyatı üç gün içinde yüzde 6 artış kaydederek geçtiğimiz pazartesi günü 314 bin riyale ulaştı.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi salı günü tarafları müzakerelerle eş zamanlı olarak doların fiyatını yükselterek taleplerini empoze etmekle suçladı.
Diğer yandan İran medyası önceki gün, güvenlik güçlerinin döviz piyasasını ihlal eden beş kişiyi tutukladığını bildirdi.
Eski milletvekili Muhsin Kuhkan dün devlete ait ISNA haber ajansına şu demeci verdi:
“Nükleer müzakere ekibi dolar fiyatlarındaki artışa dikkat etmemelidir. Amerika'nın vekilleri, yaptırımlarla müzakereler sürerken İran üzerindeki baskıyı artırmaya çalışıyor. Doların yükselişi müzakerelerden uzak değil ancak müzakereciler buna dikkat etmemeli ve taleplerinde ısrar etmemeli.”
Milletvekili, nükleer anlaşmayla ilgili mevcut hükümete yöneltilen suçlamalara da dikkat çekti:
“Bazıları, diğerlerini nükleer anlaşmaya siyasi amaçlarla karşı çıkmakla suçluyor. Müzakerenin kökenine kimse karşı çıkmıyor. Ancak anlaşmazlıklar müzakerelerin içeriği, sonucu ve Batı'ya karşı aşırı güven konusunda baş gösteriyor. İran ekibinin ülke içindeki desteğini mantık belirleyecek.”
Tahran'ın Cuma Namazı İmamlığı görevini yürüten Kazım Sıddıki dün okuduğu cuma hutbesinde İranlıları ‘sorunları çözmek için kısa bir süre daha dayanmaya’ çağırdı. Sıddıki, müzakerelerin olası çöküşünün sonuçlarıyla ilgili korkuları azaltmak amacıyla ekonomik durumun ‘iyileştirilmesi’ için çalışıldığından söyledi.
Ekonomik durumun iyileştiğine ve ihracatın arttığına dikkat çeken Sıddıki müzakerelerin yeni aşamasının İran'a iki mesaj gönderdiğini ifade etti.
İçe dair mesajın ‘Velayet-i Fakih'e bağlı devrimci hükümetin tüm dünyayla ilişki kurabileceği’ olduğunu belirten Sıddıki şu ifadeleri kullandı:
“Önceki hükümet müzakereler yürütüyordu. Biz sabırlıydık ancak hiçbir şey olmadı. Bir önceki aşamadaki müzakerelerde, her iki taraf için de kârlı müzakereler olmadı. Çünkü bu bir kazan-kazan müzakeresi değildi. Ancak müzakerecilerimiz artık tavizsiz ve bilgili insanlar. Mevcut müzakereler müzakere için değil, kibirli güçlerin dayattığı yaptırımları kaldırmak içindir. Eski ABD Başkanı Donald Trump yönetimindeki Washington, rejimimize karşı üç cephede komplo kurdu. ABD Hazinesi'nin nükleer anlaşmadan çekildikten sonra uyguladığı yaptırımlar bu komplonun ilk cephesiydi. İkinci cephe, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın ‘bizimle ticaret yapmak isteyen ülkeleri korkutmasıydı’. Üçüncü cephe de ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatını (CIA) İran sokaklarını kışkırtmaya çalışmasıydı.”
Müzakerelerin çöküşünün sonuçlarıyla ilgili İran sokaklarındaki korkuyu yatıştırmaya çalışan Sıddıki, özellikle petrol satışlarında olmak üzere ithalatta yüzde 38 ve ihracattaki yüzde 42’lik artışa dikkat çekti.
“İran halkının direnişi etkili oldu ve halk kısa bir süre daha sabrederse hükümet, üç otoritenin birleşmesi ile sorunları çözebilir” ifadesini kullandı.
Sıddıki, dışarı ile ilgili de şu mesajları verdi:
“Düşmanların evrensel ölüm aracını bize karşı bir yıldırma aracı olarak kullanmasını elimiz kolumuz bağlı izlemiyoruz. Görüşmelerin çökmesi durumunda diğer ülkelerin başka seçeneklere başvurması halinde İran'ın askeri bir saldırıya maruz kalma olasılığı çok değil. Bu ülke, düşmanlarla yüzleşmek için akıllara durgunluk veren bir askeri sanayiye sahip. İran'ın dünyada hiçbir ülkenin bize saldırmasına izin vermeyen bir konumu var.”
Donya-e-Eqtesad gazetesi geçen hafta, 21 Mart - 21 Ekim döneminde yedi ayda petrol dışı ihracatın 27 milyarı bulduğunu bildirdi. İran ihracatının yüzde 18,3'e ulaştığı aynı döneme kıyasla yüzde 47'lik bir büyüme kaydedildi.
Diğer yandan İran Meclis Başkanı Muhammed Galibaf, Türkiye'deki yatırımcıları ABD yaptırımlarının devam etmesi durumunda bile iki ülke arasındaki ticari ilişkileri güçlendirmeye çağırdı.
TBMM Başkanı Mustafa Şentop'un ev sahipliğinde İstanbul'da düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı Üyesi Ülkeleri Parlamento Birliği (İSİPAB) 16. Konferansı’na katılan Galibaf çok sayıda yatırımcı ve Türk holding şirketlerinin başkanlarıyla bir araya geldi.
Resmi IRNA haber ajansına göre Galibaf şu açıklamada bulundu:
"Hükümetin ve parlamentonun önceliği komşularla ilişkileri geliştirmektir. Bu tavizsiz ve katı bir iradedir. Bu temelde iki ülke arasındaki ticarete öncelik vermeye kararlıyız."

Sudanlı üst düzey istihbarat yetkilisi Ahmed Hasan Muhammed, ülkesinin İran’ın Kızıldeniz kıyısında bir deniz üssü kurma talebini reddettiğini söyledi.

İran’ın bu talebi kabul edilseydi, söz konusu üs, Tahran’ın dünyanın en yoğun nakliye hatlarından birinde deniz trafiğini izlemesine olanak tanıyacaktı.

Şarku’l Avsat’ın Wall Street Journal gazetesinden aktardığına göre Muhammed konuya ilişkin açıklamasında şunları söyledi;

“İran, Sudan ordusuna isyancılara karşı mücadelede kullanılmak üzere silahlı insansız hava araçları (SİHA) sağladı. Tahran, üssü inşa etme izni karşılığında, Sudan’a helikopter taşıyan bir savaş gemisi de dahil olmak üzere gelişmiş silahlar teklif etti. İranlılar üssü istihbarat toplamak için kullanmak istediklerini söyledi. Oraya savaş gemileri de yerleştirmek istediler. Ancak Hartum, İran’ın bu teklifini reddetti.”

Muhammed gazeteye yaptığı açıklamada, “Sudan İran’dan SİHA satın aldı. Çünkü insan kaybını azaltmak ve uluslararası insancıl hukuka saygı göstermek için daha isabetli silahlara ihtiyacımız vardı” diye ekledi.

Kızıldeniz’deki bir deniz üssü, Yemen’deki Husilerin ticari gemilere saldırı başlatmasına yardımcı olurken, Tahran’ın dünyanın en yoğun nakliye hatlarından biri üzerindeki hakimiyetini artırmasına olanak tanıyabilir.

İran destekli Husiler, Kızıldeniz’deki saldırıları Gazze’de savaşan İsrail ve müttefiklerini cezalandırma amacıyla gerçekleştirdiklerini ifade ediyor.

sddeb — *Yemen televizyonu tarafından yayınlanan bir görüntüde, Husi saldırısından sonra batan bir İngiliz kargo gemisi görülüyor (EPA)*

Sudan’ın, devrilen eski Devlet Başkanı Ömer El Beşir döneminde, İran ve Filistin’deki müttefiki Hamas ile yakın ilişkileri vardı.

Beşir'in 2019 darbesiyle devrilmesinin ardından, ülkenin askeri cuntasının başı olan Orgeneral Abdulfettah el Burhan, uluslararası yaptırımları sona erdirmek amacıyla ABD ile yakınlaşma başlattı.

Ayrıca İsrail ile ilişkileri normalleştirmek için harekete geçti.

İran’ın deniz üssünü inşa etme talebi, bölge ülkelerinin Sudan’da 10 aydır devam eden iç savaştan faydalanarak, Ortadoğu ile Sahra Altı Afrika ülkeleri arasında stratejik bir kavşak noktası olan ülkede yer edinmeye çalıştıklarını gösteriyor.

Burhan liderliğindeki Sudan ordusu, Nisan ortasından bu yana Orgeneral Muhamed Hamdan Daklu (Hamideti) liderliğindeki paramiliter Hızlı Destek Kuvvetleri ile savaşıyor.

Çatışma on binlerce insanın ölümüne, milyonlarca Sudanlının yerinden edilmesine ve dünyanın en kötü insani krizlerinden birine neden oldu.

Çatışmaları takip eden bölge yetkilileri ve analistlere göre, Sudan’ın İran’dan aldığı SİHA’lar, Hızlı Destek Kuvvetleri nedeniyle ordunun uğradığı kayıpların ardından, Burhan’ın bir miktar başarı elde etmesine yardımcı oldu.

Son haftalarda hükümet, Hartum ve Omdurman’daki önemli bölgelerin kontrolünü yeniden ele geçirdi.

ABD Başkanı Joe Biden yönetimi, hem Sudan ordusunu, hem de Hızlı Destek Kuvvetleri’ni savaş suçu işlemekle suçladı.

Washington ayrıca Hızlı Destek Kuvvetleri’ni, Sudan’ın batısındaki Darfur bölgesinde cinayet, tecavüz ve etnik temizlik de dahil olmak üzere insanlığa karşı suçlar işlemekle itham etti.

Birleşmiş Milletler (BM) yetkilileri, Sudan ordusunu, sivillerin yerleşimleri havadan hedef almak ve Sudanlı sivilleri çaresizce ihtiyaç duydukları insani yardımdan mahrum bırakmakla eleştirdi.

BM kuruluşları ayrıca Hızlı Destek Kuvvetleri’ni, Darfur’da etnik amaçlı saldırılar da dahil olmak üzere zulüm yapmakla suçladı.

Çatışmanın tarafları olan Sudan ordusu ve Hızlı Destek Kuvvetleri, ABD ve BM’nin suçlamalarını reddetti.

ABD Şubat ayında yaptığı açıklamada, İran’ın Sudan ordusuna silah sevkiyatıyla ilgili endişelerini dile getirdi.

ABD’nin Hartum Büyükelçisi John Godfrey, İran’ın Hartum’a yardım ettiğine ilişkin haberlerin ‘son derece rahatsız edici’ olduğunu söyledi.

İran-ABD hattında Tahran'ın dondurulan mal varlıkları tartışması hız kazandı