ABD-Rusya uzay işbirliğini sarsan tuhaf skandalın içyüzü

1975'te bir Amerikan Apollo uzay aracıyla Rus Soyuz aracı uzayda buluşmuş, mürettebat üyeleri ek sıkışmış, yemek pişirmiş ve ortak bilim deneyleri gerçekleştirmişti. Bu, iki ülke arasında Dünya'da yaşanan gerilime karşın uzayda işlerin farklı olabileceğinin bir işaretiydi.

Amerikan Apollo uzay aracı ve Rus Soyuz 1975'te uzayda buluşmuştu (AFP)
Şimdi Uluslararası Uzay İstasyonu'na (UUİ) 2018'de kenetlenen bir Rus gemisindeki 2 mm'lik deliği içeren tuhaf skandal ve küskün eski sevgililere dair söylentiler uluslararası uzay işbirliğini sarsıp yıllardır süren gerilimleri açığa vurmuşken, o günler çok uzakta kalmış gibi hissettiriyor.
Rusya'nın uzay ajansı Roscosmos bu kasımın sonunda, 2018'de UUİ'yle kenetlenen Soyuz MS-09'un üzerindeki 2 mm'lik gediğe ilişkin soruşturmanın tamamlandığını ve kamuya açıklanmayan bulgularını olası suçlamaları değerlendirmeleri üzere kolluk kuvvetlerine ilettiğini duyurdu.
Mürettebat üyelerinin yaralanmasına yol açmadan tamir edilen gedik Ruslar için büyük bir utançtı. Rus medyasında, deliği açanın hayal kırıklığına uğramış bir NASA astronotu olduğu söylentileri o zamandan beri yayılıyor. ABD uzay ajansıysa bu iddiaları şiddetle reddediyor.

NASA TV'den alınan görüntüde, 24 Nisan 2021 Cumartesi günü SpaceX Crew Dragon uzay aracından görülen Uluslararası Uzay İstasyonu yer alıyor. (AP/Arşiv)
Nisanda Rusya devlet haber ajansı TASS, ismi açıklanmayan bir Rus uzay yetkilisinin, söz konusu deliği UUİ'de "akut psikolojik kriz" geçiren ve eve dönmek isteyen NASA astronotu Serena Auñón-Chancellor'ın açtığı iddiasını yayımlamıştı.
Daha yakın bir zamanda Ars Technica, Rus haber ajansı RIA Novosti'nin, NASA kaşifinin deliği "başka bir mürettebat üyesiyle yaşadığı başarısız romantik ilişki sonrası stres sebebiyle" açmış olabileceği söylentilerini haberleştirdiğini aktarmıştı.
NASA ise kendi adına, bunların hiçbirinin doğru veya mümkün bile olmadığını, çünkü sızıntı başladığında kurumun tüm astronotlarının tam yerini bildiğini ve hiçbir ABD personelinin uzay istasyonundaki Rus kompartımanı yakınlarında bulunmadığını ifade ediyor.
NASA Başkanı Bill Nelson, yaptığı açıklamada "Bu saldırılar asılsız ve hiçbir inandırıcılığa sahip değil" dedi.
"Serena'yı tamamen destekliyorum ve tüm astronotlarımızın arkasındayım."

28 Mart 2014 tarihli bu arşiv fotoğrafında Kırım'ın Bahçesaray kenti yakınlarındaki bir tepenin üzerinde dalgalanan Rus ulusal bayrağı görülüyor. Sanayileşmiş 7 büyük ülke grubu (G7), Moskova'nın Kırım'ı Ukrayna'dan ilhakından 7 yıl sonra, 18 Mart 2021 Perşembe günü Rusya'nın Kırım Yarımadası'ndaki süregelen işgali olarak adlandırdıkları durumu güçlü biçimde kınayan bir açıklama yayımladı. (Pavel Golovkin/AP/Arşiv)
Rus uzay ajansı 2019'da gediğin kaynağını keşfettiğini belirtmiş ancak bulgularını kamuoyuna açıklamamıştı.
ABD ile Rusya uzayda ve UUİ'de yıllardır samimi bir işbirliği yürütüyor. Yetkililer de yakın zamanda bu işbirliğinin 2030'a kadar sürmesi için anlaşmaları yeniledi. Ancak ilişkiler son 10 yılda önemli ölçüde bozuldu.
İşler 2014'te Rusya'nın Kırım'ı Ukrayna'dan ilhak etmesiyle ters gitmeye başladı ve ABD bu hamleye çeşitli Rus yetkililerine yaptırım uygulayıp Vladimir Putin'in belirli uluslararası forumlardan çıkararak karşılık verdi. Rus sanayisine kısıtlamalar içeren yaptırımlar ülkenin uzay endüstrisini aksatıyor.
Putin'in o zamanki Savunmadan Sorumlu Başbakan Yardımcısı Dimitri Rogozin, Kırım krizi sebebiyle yaptırım uygulananlar arasındaydı. Rogozin şimdi Roscosmos'un başkanlığını yürütüyor.

Rusya'nın Roscosmos Uzay Ajansı Başkanı Dmitri Rogozin (Yuri Koçetkov/AP)
Rogozin, gediğin UUİ'deki keşfi sonrası üretim hatası olduğu yönündeki olası açıklama yerine bunun sabotaj olabileceği söylentilerini beslemişti.
Roscosmos'un şimdiki başkanı, 2018'de "Neydi bu? Kusur mu yoksa bazı kasti eylemler mi? Bu eylemler nerede gerçekleşti? Dünyada mı yoksa zaten yörüngedeyken mi?" demişti.
"Bir kez daha söylüyorum: Hiçbir şeyi göz ardı etmiyoruz."
Elon Musk'ın SpaceX'inin Rusya'nın koltuk başına 80 milyon dolarlık (yaklaşık 1 milyar 125 milyon TL) UUİ'ye ulaşım tekelini tehdit etmesinden Rusya ve Çin ile ABD ve farklı devletlerin iki ayrı blok kurduğu Ay keşfinin nasıl süreceğine dair ayrılıklara kadar diğer sorunlar da mevcut.

NASA'nın erişime açtığı 24 Nisan 2021 Cumartesi tarihli arşiv fotoğrafında, SpaceX Crew Dragon kapsülü kenetlenmek için Uluslararası Uzay İstasyonu'na yaklaşırken görülüyor. (AP/Arşiv)
Son zamanlarda Rusya, kasımda denediği uydusavar füzesi sebebiyle UUİ astronotlarının alelacele uzay gemilerine dönmesine yol açmış, iletişim ve haritalama uydularının yanı sıra astronotları da tehdit edebilecek bin 500 parça enkazın yörüngede dolanmasına neden olmuştu.
ABD Uzay Komutanlığı komutanı Orgeneral James Dickinson o dönem, denemenin "dış uzaydaki faaliyetlere gelecek yıllar boyunca tehdit teşkil edecek, uyduları ve uzay görevlerini riske atan ve daha fazla çarpışma önleyici manevrayı zorunlu kılan" enkaza yol açtığını söyleyerek, "Rusya tüm uluslar için uzay sahasında güvenlik, istikrar ve uzun vadeli sürdürülebilirliği kasten göz ardı ettiğini göstermiştir. Uzay faaliyetleri yaşam tarzımızın temelini oluşturur ve bu tür davranışlar kesinlikle sorumsuzcadır" demişti.
Bu gelişmeler birlikte ele alındığında bir dönemin sonunu temsil ediyor gibi duruyor.
Uzay spolitikası uzmanı Bleddyn Bowen, Axios'a yaptığı açıklamada "Rusya'nın iflas ettiği, Sovyet blokunun çöküşü sonrası ekonomik bir felaketten geçtiği ve umutsuz olduğu 1990'larda gördüklerimizle kıyaslarsak... ABD ile Rusya arasında aynı işbirliği düzeyini görmeyeceğiz" diyor.
Rus uzay şefiyse olayları farklı görüyor.
Dimitri Rogozin, eylülde CNN'e verdiği demeçte "Bu, istasyonda boşanmanın mümkün olmadığı bir aile" demişti.
Ancak aileler bile birbirinden uzaklaşabilir ve hiçbir mesafe uzaydakinden daha uzun değil.
Independent Türkçe

ABD, Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC) ve Ruanda'ya barış ve maden anlaşması için baskı yapıyor.

ABD Başkanı Donald Trump’ın Ortadoğu Danışmanı Massad Boulos, Reuters’a verdiği röportajda, bölgeye Batılı ülkelerden milyar dolarlık yatırım yapılmasını sağlayacak bir anlaşma istediklerini söylüyor.

Boulos, KDC ve Ruanda’nın iki ay içinde Beyaz Saray’da anlaşma imzalamasını hedeflediklerini belirtiyor.

KDC'de 23 Mart Hareketi (M23) adlı isyancı grup orduyla mücadeleyi sürdürüyor. Ruanda tarafından yönetildiği öne sürülen örgüt, Goma ve Bukavu gibi iki büyük kentle birlikte maden zengini başka bölgeleri de kontrol ediyor. M23 militanlarının çoğu, Ruanda Devlet Başkanı Paul Kagame'nin de kabilesi olan Tutsilerden oluşuyor.

Boulos, iki ülkenin de güvenlik endişelerini giderecek adımları atmasını istediklerini söylüyor. Bu kapsamda Ruanda’nın askerlerini Kongo’dan çekmesi ve M23’e desteğini sonlandırması talep ediliyor. KDC’nin de Ruanda hükümetine karşı savaşan Ruanda’nın Kurtuluşu için Demokratik Güçler (FDLR) örgütüne desteği kesmesi isteniyor.

Trump’ın danışmanı, ilerleme kaydedilip edilmediğinin tespiti için ABD, Katar, Fransa ve Togo’nun yer aldığı bir komite oluşturulduğunu da sözlerine ekliyor.

Boulos, KDC ve Ruanda’nın barış tekliflerinin değerlendirileceğini ve taraflar arasında mutabakata varıldığında maden anlaşmalarının imzalanacağını belirtiyor:

Barış anlaşmasını imzaladığımızda, KDC’yle maden anlaşması da aynı gün tamamlanacak. Ardından Ruanda’yla da farklı ölçekte bir maden anlaşması imzalanacak.

Londra merkezli Financial Times’ın marttaki haberinde, Trump yönetiminin maden anlaşması için KDC lideri Félix Tshisekedi’yle görüşme yaptığı yazılmıştı. ABD’nin, KDC’ye destek karşılığında bakır, kobalt ve uranyum gibi nadir bulunan madenlere erişim istediği aktarılmıştı.

Trump yönetimi, benzer bir anlaşmayı uzun müzakerelerin ardından 30 Nisan’da Ukrayna’yla da imzalamıştı. Anlaşma uyarınca ABD, bugüne kadarki askeri ve finansal desteği karşılığında, Ukrayna’nın nadir toprak elementlerine ve doğal kaynaklarına erişebilecek.

Independent Türkçe, Reuters, FT

ABD-Rusya uzay işbirliğini sarsan tuhaf skandalın içyüzü