Viyana’da İran nükleer müzakereleri yavaş ilerliyor

Müzakerelere katılanlardan Şarku’l Avsat’a konuşan diplomatik kaynaklar, nükleer anlaşmayı yeniden hayata geçirme amacıyla İran ile büyük ülkeler arasındaki müzakerelerin karmaşıklık içerisinde adım adım ilerlediğini söylüyor. Müzakere tarafları, müzakereleri önümüzdeki yılın başlarında sona erdirecek bir ön anlaşmaya varmak için Viyana'da birkaç gün daha kalacak.
Bazı kaynakların ifade ettiğine göre heyetler, üzerine inşa edecekleri bir şeyler elde edene kadar Viyana'daki diyalog masasında bulunacak. Viyana görüşmelerine katılan Avrupalı diplomatlar, devam eden müzakereleri ‘hayal kırıklığı’ şeklinde nitelendirdi. Aynı zamanda elde edilenlerin de İran’ın nükleer anlaşmayla ilgisi olmayan talepleriyle uğraşıldığı sırada kaybedildiğini belirtti.
İran Başmüzakerecisi Ali Bakıri Kani, İran rejiminin İngilizce yayın organı Press TV’ye verdiği demeçte Avrupalıların eleştirilerine yanıt vererek diğer taraflar anlaşmaya dönme yönünde ciddiyet, kararlılık ve pratik irade gösterdiği taktirde bir an önce anlaşmaya varılabileceğini söyledi. “Diplomasi iki yönlü bir yoldur” vurgusunda bulunan Bakıri, Twitter hesabından yaptığı açıklamada Avrupalı diplomatların açıklamalarını eleştirerek “Önerilerimizi önceden sunduk. Boşlukları kapatmak için yapıcı ve esnek davrandık” dedi. Aynı zamanda ister Obama veya Trump, ister Biden yönetiminde getirilmiş olsun tüm ABD yaptırımlarının kaldırılması gerektiğini söyledi.
Avrupalılar ise İran heyetinin ‘nükleer anlaşmanın kapsamı dışında kalan’ taleplerde bulunmasından duydukları endişeyi dile getirerek bunları zaman kaybı olarak nitelendiriyor.
Bakıri Kani, dün sabah Avrupa Birliği’nin müzakerelerdeki koordinatörü Enrique Mora ile bir araya geldi. Müzakere heyetleri Pazar ve Pazartesi günleri farklı düzenlerde toplantılar gerçekleştirdi. Aynı zamanda olası bir anlaşmada atılacak adımları incelemek üzere üçüncü uzmanlar komisyonu toplandı.
Rusya müzakere heyetinin başkanı Büyükelçi Mihail Ulyanov, Pazartesi günü yaptığı açıklamada müzakere heyetleri arasındaki birçok önemli sorunun devam ettiğini açıkladı. Çekişme noktalarından birinin de gelişmiş santrifüjler olduğunu söyleyen Ulyanov, bunların imha edilmesi, ülkeden çıkarılması ya da parçalara ayrılarak Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) tarafından izlenmesi olmak üzere bu yönde üç seçeneğin ele alındığını belirtti.
20 Haziran'daki altıncı turun sonunda konuşan müzakereciler, en fazla 10 farklı çekişme noktasının bulunduğunu, bunları ileriye taşımanın siyasi kararlar gerektirdiğini söylemişti.
UAEA ile İran Atom Enerjisi Kurumu’ndan (IAEA) bir heyet arasında birkaç gündür yürütülen istişarelerde, uluslararası müfettişlerin aylar önce saldırıya uğrayan Kerec’deki TESA tesisine girişine izin verilmesi üzerine odaklanılıyor.
İran'ın söz konusu tesiste yüksek oranda uranyumu zenginleştirmek için kullanacağı gelişmiş santrifüjler ürettiğini söyleyen UAEA, İran'ın bölgedeki diğer nükleer faaliyetlerden şüphelendiğini de ekliyor. Müfettişlerin tesise girişini reddeden Tahran ise bu izni nükleer müzakerelerdeki ilerleyişe bağlıyor.
İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, dün yaptığı açıklamada, UAEA'nın Kerec’e girme taleplerinin güvencelerin ötesine geçtiğini, Tahran'ın bunu kabul etmediği söyledi. “İran, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması (NPT) çerçevesinde hareket ediyor. Diğer hususları kabul etmiyoruz” ifadelerini kullanan İslami, Kerec’e erişim konusunda UAEA ile sürdürülen müzakerelerin ‘devam ettiğine’ dikkat çekti.
Resmi IRNA haber ajansının aktardığına göre İslami, “Nükleer anlaşma yürürlüğe girdiği taktirde tüm taraflar yükümlülüklerini yerine getirmeli. İran, UAEA yönetmeliklerine göre hareket ediyor ve Ajans da tüm nükleer faaliyetlerimizi kural ve yönetmeliklere uygun olarak denetlemektedir. Hiçbir şekilde bu çerçevenin dışında hareket etmedik ve etmeyeceğiz. Yüzde 90 saflıkta uranyum zenginleştirmeye hazırlandığımız yönündeki iddialar gerçeği yansıtmamaktadır” açıklamalarında bulundu.
Kerec’deki tesis geçtiğimiz Haziran ayında saldırıya uğramasıyla UAEA’ya ait dört kameradan biri imha edilmiş, Tahran ise verileri depolamayı durdurmuştu. UAEA, İran'dan aracıyı iade ederek neler olup bittiğine dair açıklama yapmasını istiyor. İran, Eylül ayında yapılan bir anlaşma uyarınca UAEA'nın tesisteki kameraları değiştirmesine izin verecekti, ancak bu henüz gerçekleşmedi.
Şarku'l Avsat'a konuşan kaynaklar, İran'ın UAEA ile Kerec tesisine dair işbirliğinde bulunmamasının nükleer dosyada müzakerecilere ‘olumlu sinyaller göndermediğini’, Batılı ülkeleri UAEA Yönetim Kurulu'nu İran’a karşı karar taslağı önermek için acil toplantıya çağırmaya sevk edebileceğini söylüyor. UAEA Genel Direktörü Rafael Grossi, dün AP’ye verdiği özel röportajda, uluslararası müfettişlerin karşılaştığı kısıtlamaların dünyaya İran nükleer programına dair oldukça bulanık bir imaj vermekle tehdit ettiği, zirâ uranyumu silah seviyesine çok daha yakın derecede zenginleştirdiği uyarısında bulundu. Abu Dabi ziyaretinin oturum aralarında konuşan Grossi, “İran şayet uluslararası toplumda saygın bir ülke olmak istiyorsa, UAEA müfettişlerine izin vermekten başka bir yolu yok. Birlikte çalışmalıyız, birlikte çalışmalılar. İçimizden bir ortak bulacaklarını anlamalarını sağlayacağım. UAEA müfettişlerinin İran'ın yükselen programını izleme ve buna erişim sağlama konusunda mutlak yetkinliğe sahip olmasını sağlamak önemli” dedi.
İran tesislerinde neler olup bittiğini belgeleme yeteneğini kaybeden müfettişlerin görevini ‘yapboz parçalarını birleştirmeye’ benzeten Grossi, “Boşluklar olabilir, ki bu iyi bir şey değil. Uluslararası toplum UAEA aracılığıyla ne kadar santrifüj veya hangi zenginleştirme kapasitesine sahip olduklarını açıkça göremiyorsa. Çok bulanık bir imaj veriyorlar demektir. Böyle yüksek düzeyde uranyum zenginleştirme düzeyine varacak derecede nükleer silah üreten bu ülke haricinde başka bir ülke yok. Bu, İran'ın nükleer silaha sahip olduğu anlamına gelmiyor. Ancak, bu zenginleştirme seviyesinin kapsamlı doğrulama çalışmaları gerektirdiği anlamına geliyor” vurgusunda bulundu.
Radikal muhafazakar İbrahim Reisi liderliğindeki yeni İran yönetimi ile nispeten ılımlı eski Hasan Ruhani yönetimi arasındaki farklara ilişkin soruya yanıt veren Grossi, somut bir değişiklik olduğundan bahsetti. Cumhurbaşkanı ve çevresinin programla ilgili görüşlerinin olduğunu açıkça belirttiğine dikkati çeken Grossi, mevcut yönetimle işbirliğini beklenenden daha yavaş olarak nitelendirerek “İşbirliğine çok geç başlayabildik” dedi.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ise ABD ve müttefiklerinin aktif bir şekilde Viyana müzakereleri başarısız olduğu taktirde nükleer anlaşmaya alternatif hazırladığını söyledi. Ancak Batılı ülkelerin şuana kadarki en iyi seçenek olan diplomatik yolda devam edeceklerini de ekledi. AFP’nin haberine göre Endonezya'nın başkenti Cakarta'da açıklamada bulunan ABD Dışişleri Bakanı, “Yakında iş işten geçecek. İran henüz gerçek müzakerelere başlamadı. Hızlı ilerleme kaydedilmediği taktirde nükleer anlaşma boş bir metin haline gelecek” dedi. İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss ise Pazar günü yaptığı açıklamada, İranlı müzakerecilerin masaya ciddi önerilerle gelmeleri için son şansları olduğu uyarısında bulunmuştu. Avrupalı diplomatlar ise bir gün önce yaptıkları açıklamada ‘zamanın tükenmekte olduğunu, yakında nükleer anlaşmanın hiçbir değeri olmayacağını’ vurgulamıştı.

Sudanlı üst düzey istihbarat yetkilisi Ahmed Hasan Muhammed, ülkesinin İran’ın Kızıldeniz kıyısında bir deniz üssü kurma talebini reddettiğini söyledi.

İran’ın bu talebi kabul edilseydi, söz konusu üs, Tahran’ın dünyanın en yoğun nakliye hatlarından birinde deniz trafiğini izlemesine olanak tanıyacaktı.

Şarku’l Avsat’ın Wall Street Journal gazetesinden aktardığına göre Muhammed konuya ilişkin açıklamasında şunları söyledi;

“İran, Sudan ordusuna isyancılara karşı mücadelede kullanılmak üzere silahlı insansız hava araçları (SİHA) sağladı. Tahran, üssü inşa etme izni karşılığında, Sudan’a helikopter taşıyan bir savaş gemisi de dahil olmak üzere gelişmiş silahlar teklif etti. İranlılar üssü istihbarat toplamak için kullanmak istediklerini söyledi. Oraya savaş gemileri de yerleştirmek istediler. Ancak Hartum, İran’ın bu teklifini reddetti.”

Muhammed gazeteye yaptığı açıklamada, “Sudan İran’dan SİHA satın aldı. Çünkü insan kaybını azaltmak ve uluslararası insancıl hukuka saygı göstermek için daha isabetli silahlara ihtiyacımız vardı” diye ekledi.

Kızıldeniz’deki bir deniz üssü, Yemen’deki Husilerin ticari gemilere saldırı başlatmasına yardımcı olurken, Tahran’ın dünyanın en yoğun nakliye hatlarından biri üzerindeki hakimiyetini artırmasına olanak tanıyabilir.

İran destekli Husiler, Kızıldeniz’deki saldırıları Gazze’de savaşan İsrail ve müttefiklerini cezalandırma amacıyla gerçekleştirdiklerini ifade ediyor.

sddeb — *Yemen televizyonu tarafından yayınlanan bir görüntüde, Husi saldırısından sonra batan bir İngiliz kargo gemisi görülüyor (EPA)*

Sudan’ın, devrilen eski Devlet Başkanı Ömer El Beşir döneminde, İran ve Filistin’deki müttefiki Hamas ile yakın ilişkileri vardı.

Beşir'in 2019 darbesiyle devrilmesinin ardından, ülkenin askeri cuntasının başı olan Orgeneral Abdulfettah el Burhan, uluslararası yaptırımları sona erdirmek amacıyla ABD ile yakınlaşma başlattı.

Ayrıca İsrail ile ilişkileri normalleştirmek için harekete geçti.

İran’ın deniz üssünü inşa etme talebi, bölge ülkelerinin Sudan’da 10 aydır devam eden iç savaştan faydalanarak, Ortadoğu ile Sahra Altı Afrika ülkeleri arasında stratejik bir kavşak noktası olan ülkede yer edinmeye çalıştıklarını gösteriyor.

Burhan liderliğindeki Sudan ordusu, Nisan ortasından bu yana Orgeneral Muhamed Hamdan Daklu (Hamideti) liderliğindeki paramiliter Hızlı Destek Kuvvetleri ile savaşıyor.

Çatışma on binlerce insanın ölümüne, milyonlarca Sudanlının yerinden edilmesine ve dünyanın en kötü insani krizlerinden birine neden oldu.

Çatışmaları takip eden bölge yetkilileri ve analistlere göre, Sudan’ın İran’dan aldığı SİHA’lar, Hızlı Destek Kuvvetleri nedeniyle ordunun uğradığı kayıpların ardından, Burhan’ın bir miktar başarı elde etmesine yardımcı oldu.

Son haftalarda hükümet, Hartum ve Omdurman’daki önemli bölgelerin kontrolünü yeniden ele geçirdi.

ABD Başkanı Joe Biden yönetimi, hem Sudan ordusunu, hem de Hızlı Destek Kuvvetleri’ni savaş suçu işlemekle suçladı.

Washington ayrıca Hızlı Destek Kuvvetleri’ni, Sudan’ın batısındaki Darfur bölgesinde cinayet, tecavüz ve etnik temizlik de dahil olmak üzere insanlığa karşı suçlar işlemekle itham etti.

Birleşmiş Milletler (BM) yetkilileri, Sudan ordusunu, sivillerin yerleşimleri havadan hedef almak ve Sudanlı sivilleri çaresizce ihtiyaç duydukları insani yardımdan mahrum bırakmakla eleştirdi.

BM kuruluşları ayrıca Hızlı Destek Kuvvetleri’ni, Darfur’da etnik amaçlı saldırılar da dahil olmak üzere zulüm yapmakla suçladı.

Çatışmanın tarafları olan Sudan ordusu ve Hızlı Destek Kuvvetleri, ABD ve BM’nin suçlamalarını reddetti.

ABD Şubat ayında yaptığı açıklamada, İran’ın Sudan ordusuna silah sevkiyatıyla ilgili endişelerini dile getirdi.

ABD’nin Hartum Büyükelçisi John Godfrey, İran’ın Hartum’a yardım ettiğine ilişkin haberlerin ‘son derece rahatsız edici’ olduğunu söyledi.

Viyana’da İran nükleer müzakereleri yavaş ilerliyor

Grossi, “Boşluklar olabilir, ki bu iyi bir şey değil” vurgusunda bulundu