Viyana müzakerelerinde anlaşmaya yaklaşıldı

İran ile ABD arasında Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın (KOEP) yeniden canlandırılması için 11 aydır Viyana’da sürdürülen dolaylı müzakerelerde sona yaklaşıldı. Batılı taraflar müzakerelerde sona gelindiğini açıklarken Tahran, İran’ın ‘kırmızı çizgilerine riayet edilmeden’ anlaşmayla ilgili erken bir duyuru yapılmaması konusunda uyardı.
Avrupa Birliği Yüksek Temsilcisi Josep Borrell dün Brüksel’de yaptığı açıklamada, ‘2015 nükleer anlaşmasının’ yeniden canlandırılması konusunda önümüzdeki hafta bir anlaşmaya varılmasının beklendiğini belirterek "Umarım hafta başında bir anlaşmaya varabiliriz" dedi.
Borrell, İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan ile nükleer anlaşmaya taraf ülkelerin (Fransa, İngiltere, ABD, Rusya, Çin ve Almanya) dışişleri bakanları düzeyinde bir toplantı düzenlenmesini organize etmek amacıyla telefonda görüştü. Abdullahiyan Borrell’e ‘dışişleri bakanlarının Viyana’da bir araya gelerek nihai bir anlaşmayı duyurmalarını önemsediklerini’ ancak öncesinde Batılı tarafların ‘İran’ın kırmızı çizgilerine riayet etmesi gerektiğini’ söyledi.
AFP’nin İran Dışişleri’ne dayandırdığı habere göre Abdullahiyan şu açıklamada bulundu:
“Viyana’ya gitmeye ve iyi bir anlaşmaya imza atmaya hazırım. Ama öncesinde Batılıların geride kalan, İran’ın kırmızı çizgi olarak duyurduğu taleplerini kabul ettiklerini bilmeliyim. Batılılar İran’ın kırmızı çizgilerine riayet etmeden anlaşmayı duyurmayı aceleye getirmemeliler.”
Borrell’in açıklaması ise şöyle oldu:
“Viyana müzakereleri oldukça ilerledi. Nihai bir anlaşmaya varmak üzereyiz. Bu anlaşmanın İran İslam Cumhuriyeti’nin taleplerini büyük ölçüde dikkate aldığını düşünüyorum.”
İranlı yetkililer daha önce, ‘iyi bir anlaşmaya’ varılabilmesi için Batı’nın, ekonomik yaptırımları kaldırılmasını, ABD’nin anlaşmadan çekilmeyeceği yönünde güvence vermesini ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’yla (UAEA) ilgili sorunların çözülmesi gerektiğini bildirmişti. İran Meclisi Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Komisyonu üyesi İbrahim Rızai ise Devrim Muhafızları’nın terör örgütleri listesinden çıkarılmasının ‘iyi bir anlaşmaya’ varılabilmesi için şart olduğunu belirtmişti.
İngiltere’nin Viyana müzakerelerindeki temsilcisi Stephanie Al-Qaq, Avrupalı tarafların temsilcilerinin nihai bir anlaşma için istişarelerde bulunmak üzere başkentlerine döneceklerini duyurdu. Al-Qaq, Twitter hesabından yaptığı açıklamada “Anlaşmaya oldukça yakınız. Avrupa üçlüsü temsilcileri bakanlarına bilgi vermek ve istişarede bulunmak için ülkelerine gidecek. Yakında yine döneceğiz” dedi.
İran Başmüzakerecisi Ali Bakıri Kani’nin Viyana’da kaldığı öğrenildi. Reuters haber ajansına bilgi veren üst düzey diplomatlar henüz nihai bir anlaşmaya varılamadığını bildirdi.
Rusya’nın müzakere heyeti başkanı Büyükelçi Mihail Ulyanov basına yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:
“Avrupalı müzakereciler istişare için başkentlerine döndü. Bildiğim kadarıyla İranlılar Amerikalılarla doğrudan görüşmek için hazır değiller. Önümüzdeki haftanın ortalarında bir anlaşmaya varabileceğimizi düşünüyorum. Sona varılmadan önce atılması gereken bazı adımlar var.”
Avrupa Birliği Siyasi Direktörü Enrique Mora da müzakere heyeti başkanlarıyla istişarelerine devam etti. Önce İran temsilcisi Ali Bakıri Kani, ardından da Fransa, İngiltere ve Almanya heyet başkanları ile bir araya geldi. Görüşmelerin içeriğine dair bir açıklama ise yapılmadı.
ABD Dışişleri Sözcü Yardımcısı Jalina Porter, müzakerecilerin ‘önemli ilerleme’ kaydettiğini ancak ‘geriye kalan sorunlar hızlıca çözülmezse’ bir anlaşmaya varılamayacağını söyledi.
Fransa Dışişleri Bakanlığı Siyasi ve Güvenlik İşleri Genel Müdürü ve ülkesinin Viyana müzakereleri temsilcisi Philippe Errera, Twitter hesabından Avrupalı tarafların temsilcileriyle çekilmiş bir fotoğraf paylaştı. Errera’nın paylaşımı; Ulyanov ve İngiliz temsilcilerin ‘hafta içi anlaşmaya varılacağı’ yönündeki açıklamalarıyla birlikte değerlendirildiğinde, müzakerelerde sona yaklaşıldığı ve bir anlaşmaya varılacağı şeklinde yorumlandı. Bu iyimserliğin aksine, Avrupa koordinatörü Enrique Mora daha temkinli davranarak ‘bazı konuların halen açık kaldığını ve bu tür müzakerelerde başarının garanti edilemeyeceğini’ söyledi.
Tahran'daki resmi basın kuruluşları, müzakere heyetinden bir yetkilinin şu açıklamasını aktardılar:
"Bazı heyet başkanlarının hatıra fotoğrafı çektirmesi müzakerelerin sonuna varıldığı anlamına gelmez. Müzakereler halen devam ediyor. ABD ile anlaşamadığımız meseleler var.”
Diğer yandan Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı Rafael Mariano Grossi dün Tahran’a gitti. Grossi bugün İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami ve İranlı yetkililerle görüşecek. Diplomatik kaynaklardan alınan bilgiye göre ‘İran’ın daha önce bildirmediği nükleer tesisler ve uranyum izleriyle ilgili’ dosya üzerinde müzakere edilecek. Anlaşmaya varılması durumunda, Viyana’daki müzakerelerin seyri olumlu yönde etkilenebilir. Grossi İran’a gitmeden önce uçağa binerken çekildiği fotoğrafı Twitter hesabından yayınlaren altına şunları yazdı:
“Tahran’a gidiyorum. İranlı yetkililerle ‘askıda kalan soruları’ görüşeceğim. Kritik bir süreç ancak tüm taraflar için olumlu bir sonuç almamız halen mümkün.”
Grossi çarşamba günü yaptığı açıklamada, ajansın siyasi güdümlü hareket etmediğini vurgulamış, ‘uranyum izleri’ dosyasının İran’ın net açıklamaları sonucu kapatılabileceğini belirtmişti. Grossi’nin ziyaretin ardından UAEA Genel Kuruluna İran’ın ‘nükleer faaliyetleri’ hakkında bir rapor sunması bekleniyor. UAEA’nın önceki gün yayınlanan raporunda, İran’ın nükleer bir silah elde etmeye yetecek yakıt stoklarında önemli ilerleme kaydettiği ifade edilmişti. Rapora göre İran halihazırda yüzde 60 seviyesinde zenginleştirilmiş 33,2 kilogram uranyum stokuna sahip. Nükleer bir silah yakıtı için 25 kilogram yüzde 90 seviyesinde uranyum gerekiyor. Uzmanlar yüzde 60 seviyesinde zenginleştirilmiş uranyumdan nükleer bir silah elde edilip edilmeyeceğine dair farklı görüşlere sahipler. Bazılarına göre yüzde 60 seviyesinde zenginleştirilmiş 40 kilogram uranyum, bu amaç için yeterli olabilir.
İran’la küresel güçler arasında 2015’te varılan ‘nükleer anlaşma’ Tahran’ın nükleer faaliyetlerini kısıtlamayı hedefliyordu. İran, ABD’nin 2018’de anlaşmadan tek taraflı çekilmesi üzerine anlaşmadaki yükümlüklerini aşamalı olarak terk etti.

Sudanlı üst düzey istihbarat yetkilisi Ahmed Hasan Muhammed, ülkesinin İran’ın Kızıldeniz kıyısında bir deniz üssü kurma talebini reddettiğini söyledi.

İran’ın bu talebi kabul edilseydi, söz konusu üs, Tahran’ın dünyanın en yoğun nakliye hatlarından birinde deniz trafiğini izlemesine olanak tanıyacaktı.

Şarku’l Avsat’ın Wall Street Journal gazetesinden aktardığına göre Muhammed konuya ilişkin açıklamasında şunları söyledi;

“İran, Sudan ordusuna isyancılara karşı mücadelede kullanılmak üzere silahlı insansız hava araçları (SİHA) sağladı. Tahran, üssü inşa etme izni karşılığında, Sudan’a helikopter taşıyan bir savaş gemisi de dahil olmak üzere gelişmiş silahlar teklif etti. İranlılar üssü istihbarat toplamak için kullanmak istediklerini söyledi. Oraya savaş gemileri de yerleştirmek istediler. Ancak Hartum, İran’ın bu teklifini reddetti.”

Muhammed gazeteye yaptığı açıklamada, “Sudan İran’dan SİHA satın aldı. Çünkü insan kaybını azaltmak ve uluslararası insancıl hukuka saygı göstermek için daha isabetli silahlara ihtiyacımız vardı” diye ekledi.

Kızıldeniz’deki bir deniz üssü, Yemen’deki Husilerin ticari gemilere saldırı başlatmasına yardımcı olurken, Tahran’ın dünyanın en yoğun nakliye hatlarından biri üzerindeki hakimiyetini artırmasına olanak tanıyabilir.

İran destekli Husiler, Kızıldeniz’deki saldırıları Gazze’de savaşan İsrail ve müttefiklerini cezalandırma amacıyla gerçekleştirdiklerini ifade ediyor.

sddeb — *Yemen televizyonu tarafından yayınlanan bir görüntüde, Husi saldırısından sonra batan bir İngiliz kargo gemisi görülüyor (EPA)*

Sudan’ın, devrilen eski Devlet Başkanı Ömer El Beşir döneminde, İran ve Filistin’deki müttefiki Hamas ile yakın ilişkileri vardı.

Beşir'in 2019 darbesiyle devrilmesinin ardından, ülkenin askeri cuntasının başı olan Orgeneral Abdulfettah el Burhan, uluslararası yaptırımları sona erdirmek amacıyla ABD ile yakınlaşma başlattı.

Ayrıca İsrail ile ilişkileri normalleştirmek için harekete geçti.

İran’ın deniz üssünü inşa etme talebi, bölge ülkelerinin Sudan’da 10 aydır devam eden iç savaştan faydalanarak, Ortadoğu ile Sahra Altı Afrika ülkeleri arasında stratejik bir kavşak noktası olan ülkede yer edinmeye çalıştıklarını gösteriyor.

Burhan liderliğindeki Sudan ordusu, Nisan ortasından bu yana Orgeneral Muhamed Hamdan Daklu (Hamideti) liderliğindeki paramiliter Hızlı Destek Kuvvetleri ile savaşıyor.

Çatışma on binlerce insanın ölümüne, milyonlarca Sudanlının yerinden edilmesine ve dünyanın en kötü insani krizlerinden birine neden oldu.

Çatışmaları takip eden bölge yetkilileri ve analistlere göre, Sudan’ın İran’dan aldığı SİHA’lar, Hızlı Destek Kuvvetleri nedeniyle ordunun uğradığı kayıpların ardından, Burhan’ın bir miktar başarı elde etmesine yardımcı oldu.

Son haftalarda hükümet, Hartum ve Omdurman’daki önemli bölgelerin kontrolünü yeniden ele geçirdi.

ABD Başkanı Joe Biden yönetimi, hem Sudan ordusunu, hem de Hızlı Destek Kuvvetleri’ni savaş suçu işlemekle suçladı.

Washington ayrıca Hızlı Destek Kuvvetleri’ni, Sudan’ın batısındaki Darfur bölgesinde cinayet, tecavüz ve etnik temizlik de dahil olmak üzere insanlığa karşı suçlar işlemekle itham etti.

Birleşmiş Milletler (BM) yetkilileri, Sudan ordusunu, sivillerin yerleşimleri havadan hedef almak ve Sudanlı sivilleri çaresizce ihtiyaç duydukları insani yardımdan mahrum bırakmakla eleştirdi.

BM kuruluşları ayrıca Hızlı Destek Kuvvetleri’ni, Darfur’da etnik amaçlı saldırılar da dahil olmak üzere zulüm yapmakla suçladı.

Çatışmanın tarafları olan Sudan ordusu ve Hızlı Destek Kuvvetleri, ABD ve BM’nin suçlamalarını reddetti.

ABD Şubat ayında yaptığı açıklamada, İran’ın Sudan ordusuna silah sevkiyatıyla ilgili endişelerini dile getirdi.

ABD’nin Hartum Büyükelçisi John Godfrey, İran’ın Hartum’a yardım ettiğine ilişkin haberlerin ‘son derece rahatsız edici’ olduğunu söyledi.

Viyana müzakerelerinde anlaşmaya yaklaşıldı

Tahran ‘kırmızı çizgilerine uyulmasını’ istedi