BM’den Libya'da ‘keyfi bir şekilde’ gözaltına alınanların serbest bırakılması çağrısı

Trablus'taki Bakanlar Kurulu binasının önünde düzenlenen barışçıl göstericilere yönelik saldırı insan hakları örgütleri tarafından kınandı. Birleşmiş Milletler Libya Destek Misyonu (UNSMIL) ‘ülkede keyfi olarak gözaltına alınan herkesin derhal serbest bırakılması’ çağrısında bulundu.
Libya’nın birçok şehrinde geçtiğimiz aylarda çok sayıda siyasi aktivist ve insan hakları savunucusu gözaltına alındı. Uluslararası ve ulusal kuruluşlar, ülkedeki makamlara gözaltına alınanların serbest bırakılması ve yasaların takip edilmesini talep ettiler.
UNSMIL keyfi gözaltı furyasından aylar sonra, doğu ve batı Libya'daki güvenlik birimlerinin ‘uzun süredir hukuksuz bir şekilde gözaltında tutulan’ Libya Kızılayı Ecdebiye Şubesi Direktörü Mansur Atti, eski Libya Posta Telekom ve Bilgi Teknolojileri Şirketi Başkanı Faysal Gergab ve Libya Öğrencileri Genel Birliği Başkanı Muhammed el-Kıblevi’yi serbest bıraktıklarını bildirdi. Bu adımın memnuniyetle karşılandığını vurguladı.
ABD Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Leslie Ordman, Washington’ın ‘keyfi olarak gözaltına alınan birçok Libyalı'nın serbest bırakılmasını memnuniyetle karşıladığını’ belirtti. Aynı şekilde ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken da insan haklarının ‘Libya ile ikili ilişkilerinde ABD için önemli olduğunu’ vurgulayarak ‘Libya'da hiç kimsenin keyfi olarak gözaltına alınmaması gerektiğini’ söyledi. UNSMIL iki gün önce yaptığı açıklamada, ‘tüm tutuklamaların ve gözaltıların, Libya'nın insan hakları alanındaki yükümlülüklerine uygun olacak şekilde kanuna dayandırılması’ gerektiğinin altını çizdi.
‘Terör ve Organize Suçlarla Mücadele’ teşkilatı 10 Ocak'ta Faysal Gergab’ı tutuklamıştı. Aynı şekilde Trablus Emniyet Teşkilatı birçok insan hakları aktivistini de çeşitli suçlamalarla gözaltına almıştı. Libya merkezli 218 Kanalı’nın muhabiri Ali er-Rifavi, geçtiğimiz hafta Libya'nın merkezindeki Sirte şehrinde bir güvenlik birimi tarafından gözaltına alınan isimler arasındaydı. Libya'daki İnsan Hakları Arap Örgütü, Rifavi’nin İç Güvenlik Teşkilatı tarafından keyfi olarak gözaltına alınmasından duyduğu endişeyi dile getirerek kendisinin ‘hiçbir yasal dayanak olmadan’ gözaltına alındığını bildirdi. Libya devletinin üzerine düşen uluslararası yükümlülüklerinin yerine getirilerek ‘kayıtsız şartsız’ bir şekilde Rifavi’nin derhal serbest bırakılması çağrısında bulundu. Kaynaklarının yaptığı açıklamada, muhabirin ‘belediyenin çalışmalarını ve şehirdeki vatandaşların sıkıntılarını haber yapmasından dolayı ’ gözaltına alındığını aktardığını belirtti.
Muhabirin can güvenliğinden endişe ettiğini dile getiren örgüt, yalnızca yerel yetkilileri eleştirdiği için gözaltına alınmasının ‘ifade özgürlüğüne yönelik kısıtlama olduğunu ve BM Siyasi ve Medeni Haklar Uluslararası Sözleşmesi'nin 19’uncu maddesinin ihlali’ olduğunu vurguladı. Muhabirin insani koşularda muamele gördüğüne ve kötü davranışlara veya işkenceye maruz bırakılmadığına dair güvence verilmesini talep etti.
Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü (RSF) de kriz hattına girerek, 27 Mart'ta zorla alıkonan Rifavi'nin ‘derhal serbest bırakılması’ çağrısında bulundu. Rifavi’nin zorla alıkonulmasının ‘gazetecilerin Libya'da çalıştıkları zor şartları gösterdiğini’ belirtti. RSF’nin aktardığına göre Rifavi'nin akrabalarından biri, güvenlik güçlerinin Rifavi’nin basında ‘belediye ve çalışmaları hakkında kamuoyunu kışkırtan’ haberler yaptığı için gözaltına alındığını bildirdiklerini söyledi.
Libya'daki İnsan Hakları Ulusal Komitesi, geçen hafta ortasında Bakanlar Kurulu binasının önünde yaralı, hasta ve özel ihtiyaç sahiplerinin haklarını arayan barışçıl göstericilerin fiziksel ve sözlü tacizlere maruz kaldığını gözlemlediğini bildirdi. Komite dağıtılmak istenen ‘barışçıl göstericilere yönelik sözlü ve fiziksel saldırıların tekrarlanmasını büyük bir endişeyle’ takip ettiğini açıklayarak ‘suç’ olarak tanımladığı eylemleri, fiziksel ve sözlü tacizleri ve barışçıl göstericileri dağıtmak için aşırı güç kullanılmasını şiddetle kınadığını kaydetti.
Komite yaptığı açıklamanın devamında şu ifadeleri kulandı:
“Bu utanç verici davranışlar, insan ve vatandaşlık haklarına yönelik ciddi bir ihlal sayılıyor. Aynı zamanda Libya'daki düşünce ve ifade özgürlüğünün bariz bir şekilde baskı altına alındığını, hak ve özgürlüklerin gidişatında ciddi bir gerileme olduğunu gösteriyor. Bunların haklara, özgürlüklere ve demokrasiye inanmayan otoriter ve baskıcı diktatör rejimlerin davranışlarından bir farkı yok.”
Ulusal Birlik Hükümeti’nden (UBH) ve İçişleri Bakanlığı'ndan, güvenlik unsurlarının protestolara ve gösterilere yönelik tavrının, Libya'nın insan hakları alanındaki uluslararası yükümlülükleri ve uluslararası normlar ve sözleşmeler ile uyumlu hale getirilmesini talep ederek barışçıl gösteri hakkı, düşünce ve ifade özgürlüğünü gasp etmek için mazeretler ve boş bahaneler öne sürmeme çağrısında bulundu.
ABD Dışişleri Bakanlığı, hafta ortasında tüm dünyadaki insan haklarının durumuna ilişkin bir rapor yayınladı. Raporda Libya'nın ‘cinayetlere, çeşitli silahlı grupların eliyle yapılan cebri kaybolmalara ve silahlı gruplar tarafından her kesime yapılan işkencelere’ tanık olunduğu belirtildi.
Raporda ayrıca ‘cezaevlerindeki ve gözaltı merkezlerindeki yaşamı tehdit eden ağır şartlara, keyfi tutuklama veya gözaltı uygulamalarına, siyasi isimlerin gözaltına alındığına veya tutuklandığına ve yargının bağımsızlığı ile ilgili ciddi sıkıntılar olduğuna’ işaret edildi. Gazetecilere yönelik şiddet ve itibarı karalama yasaları da dahil olmak üzere ‘ifade ve basın özgürlüğüne yönelik ciddi kısıtlamalar olduğuna’ dikkat çekildi. Raporda tüm bunların yanı sıra ‘hükümet içerisinde ciddi bir yolsuzluk’ olduğuna, toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve insan kaçakçılığı faaliyetlerinin sorumlularından hesap sorulmadığına,‘örgüt oluşturma özgürlüğüne yönelik ciddi bir müdahale bulunduğuna ve mültecilerin ve sığınmacıların zorla geri gönderilmesine’ dikkat çekildi.

Colin P. Clarke

Lübnan ve Suriye’nin bazı bölgelerinde salı günü gerçekleştirilen eş zamanlı bir saldırıda, Lübnan’daki Hizbullah Hareketi tarafından kullanılan yüzlerce çağrı cihazı peş peşe patladı. Saldırıda en az 10 kişi öldü, binlerce kişi yaralandı.

Birçok kişi saldırının neden şimdi düzenlendiğini ve saldırının zamanlamasının daha geniş bir anlamı olup olmadığını merak ediyor.

İsrail, ABD'nin daha geniş çaplı bir operasyonun, bölgede topyekûn bir savaşa yol açabileceği yönündeki uyarılarına rağmen, Hizbullah’ın saldırılarını önlemenin savaştaki hedeflerinden biri olduğunu açıkladı. Çağrı cihazı saldırısı İsrail'in Lübnan'da Hizbullah'a karşı yürüteceği uzun vadeli bir askeri harekatın başlangıcı olabileceği gibi, İsrail ile İran'ın vekilleri arasında uzun süredir devam eden gölge savaşının son gizli operasyonu da olabilir. İsrail, saldırıyı fark edilmeden gerçekleştirilebileceği zaman aralığı sınırlı olduğu için de böyle bir saldırı düzenlemiş olabilir.

İsrail'in istihbarat servisi Mossad için bu saldırı, 7 Ekim 2023 tarihinde Hamas'ın İsrail'e yönelik saldırısında yaşanan başarısızlıklar nedeniyle ciddi şekilde zedelenen itibarını iyileştirme yolunda atılan sağlam bir adım olabilir. Saldırı aynı zamanda bir casus romanından fırlamış gibi görünüyor. Mossad'ın böylesine büyük ve dramatik bir operasyonu nasıl gerçekleştirebildiğine dair çok sayıda hipotez ortaya atıldı. Patlayıcıların çağrı cihazlarına üretim aşamasında mı yoksa tedarik süreci sırasında mı yerleştirilmiş olabileceğini henüz bilmiyoruz.

Hizbullah, İsrail'in siber saldırılarına karşı önlem amacıyla çağrı cihazları gibi eski iletişim araçlarını kullanıyordu. Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah’ın alternatif iletişim araçları kullanmaya çağırdığı Hizbullah üyeleri 7 Ekim saldırısının ardından cep telefonu kullanmaktan büyük ölçüde kaçındılar.

Bazı kişiler cihazlara sızan kötü amaçlı yazılımın pillerin aşırı ısınmasına ve sonunda patlamasına neden olduğunu düşünüyor. Oysa saldırı titiz bir planlama ve ayrıntılara gösterilen özenle dikkatlice organize edildi. Saldırının anlık etkisi ne olursa olsun, ortaya çıkan tablo Hizbullah'ın paranoyasını arttıracak ve Mossad'ın gelecekte yapabileceklerine karşı daha fazla temkinli olmasına yol açacak. Hizbullah'ın bu saldırının ardından iç güvenlik aygıtında bir revizyona gidebilir, operasyonel güvenliğindeki boşlukları gözden geçirebilir ve üyelerinin yeteneklerini arttırmaya çalışabilir. Tüm bunlar aynı zamanda Hizbullah içinde kan dökülmesine yol açabilir ve içeride bir casus avı başlayabilir. Bu da İsrail istihbaratı için bir başka kazanç olacaktır.

Saldırı, titiz bir planlama ve ayrıntılara gösterilen özenle dikkatlice organize edildi.

Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Heniyye’ye geçtiğimiz temmuz ayı sonlarında Tahran'da düzenlenen suikastta olduğu gibi çağrı cihazı saldırısının arkasındaki nedenlerden biri de Mossad'ın prestijini yeniden kazanma konusundaki kararlılığıydı. İsrail istihbaratı 7 Ekim 2023 saldırısından önce her şeye gücünün yetebileceği yönünde güçlü bir imaja sahipti. Mossad efsaneleri, Steven Spielberg yönettiği Münih ve Netflix yapımı Kaos gibi popüler casusluk filmleriyle ekranlara taşınmıştı.

İsrail'in hedef odaklı suikastlarında, geçtiğimiz ocak ayında Beyrut'ta Hamas'ın Siyasi Büro Başkan Yardımcı Salih el-Aruri, temmuz ayı sonlarında yine Beyrut'ta Hizbullah’ın üst düzey komutanlarından Fuad Şükür ve Şükür’den kısa bir süre sonra da İsmail Heniyye öldürüldü.

dfv fdev — *Patlayan çağrı cihazlarından birinden geri kalanlar Beyrut'ta sergilendi, 18 Eylül (AFP)*

İsrail'in gizli operasyonlarının Mossad'ın imajını iyileştirmenin yanı sıra daha pratik bir etkisi de var. Saldırı büyük olasılıkla Hizbullah'ın komuta ve kontrol merkezini yok etti. Bu da öngörülebilir gelecekte Hizbullah için büyük iletişim sorunlarına yol açacak. Dahası, salı günü gerçekleşen saldırıda yüzlerce Hizbullah üyesi yaralandı. Bazılarının parmaklarının ya da ellerinin koptuğu ya da geçici de olsa sahadan uzaklaşmalarına neden olan başka yaralanmalar gibi fiziksel bozukluklara sebep olduğu şüphesiz.

Yemen'deki Husiler, Irak ve Suriye'deki milisler ve İran'ın diğer vekilleri daha fazla önlem almaya başlayacaktır. Bu durum söz konusu grupların birbirleriyle iletişim kurma şekillerinde değişikliklere yol açarak koordinasyon düzeylerini doğrudan etkileyebilir ve saldırı düzenleme kabiliyetlerini engelleyebilir.

BM’den Libya'da ‘keyfi bir şekilde’ gözaltına alınanların serbest bırakılması çağrısı