Bilim insanları uyarıyor: Güneş'te son yılların en şiddetli patlaması gerçekleşti

NASA'nın Güneş Dinamikleri Gözlemevi'nde (Solar Dynamics Observatory) güneş patlaması bu fotoğrafla görüntülendi: Patlama, fotoğrafın sağ alt kısmındaki parlamada görülebilir (NASA/SDO)
NASA'nın Güneş Dinamikleri Gözlemevi'nde (Solar Dynamics Observatory) güneş patlaması bu fotoğrafla görüntülendi: Patlama, fotoğrafın sağ alt kısmındaki parlamada görülebilir (NASA/SDO)
TT

Bilim insanları uyarıyor: Güneş'te son yılların en şiddetli patlaması gerçekleşti

NASA'nın Güneş Dinamikleri Gözlemevi'nde (Solar Dynamics Observatory) güneş patlaması bu fotoğrafla görüntülendi: Patlama, fotoğrafın sağ alt kısmındaki parlamada görülebilir (NASA/SDO)
NASA'nın Güneş Dinamikleri Gözlemevi'nde (Solar Dynamics Observatory) güneş patlaması bu fotoğrafla görüntülendi: Patlama, fotoğrafın sağ alt kısmındaki parlamada görülebilir (NASA/SDO)

Güneş'te son 5 yıldır görülen en güçlü patlama gerçekleşti.
Bu son çarpıcı patlama, Güneş'imizdeki aktivite miktarı artarken ve güneşin hava durumunu potansiyel olarak tehlikeli hale getirebileceği uyarıları yapılırken gerçekleşti.
Güneş, 11 yıllık aktivite döngüsünün özellikle aktif bir dönemine giriyor gibi görünüyor. Döngü 2019'da başlamıştı ve 2025'te zirve yapması bekleniyor.
Güneş patlamaları yıldızımızdan çıkan ve Dünya'ya doğru tehlikeli patlamalar yönlendirebilen güçlü enerji püskürmeleridir.
The Independent'ta yer alan habere göre bu hafta gerçekleşen ve rekor kıran patlama, süregelen döngüde kaydedilen en güçlüsüydü ve Dünya'ya önemli bir zarar vermedi.
Fakat bilim insanları Güneş'in, döngüsünde daha aktif bir döneme doğru ilerlediği ve bu süreçte bazıları gezegenimiz doğrultusunda gerçekleşebilecek daha bile kuvvetli patlamalar yaşanabileceği uyarısında bulundu.
Güneş'in sebep olacağı hava durumu elektrik şebekelerine zarar verebilir, uyduları devre dışı bırakabilir, astronotlarla uzay ekipmanlarına zarar verebilir ve daha birçok şeye neden olabilir. Bilim insanları, özellikle Güneş'in en son zirvesinden bu yana Dünya yörüngesine fırlatılan çok sayıda yeni uydu göz önüne alındığında, dünyanın daha büyük güneş aktivitelerinin yarattığı tehlikelere karşı hazırlıklı olmadığı hakkında sık sık uyarıyor.
NASA, 19 Nisan akşamı gerçekten de iki güneş patlaması tespit ettiğini duyurdu. İlki nispeten düşük şiddetliydi fakat daha sonra akşamın ilerleyen saatlerinde başka, daha güçlü bir patlama yaşandı.
Dünya üzerinde bazı etkiler görüldü. Asya'da bazı telsiz iletişimleri kısa süre kesintiye uğradı.
Ama genel anlamda gezegenimiz fırtınanın tam etkisine maruz kalmadı çünkü patlama Güneş'in uzak ucunda gerçekleşmiş ve dolayısıyla Dünya'yı ıskalamıştı.
İkinci patlama olası en güçlü patlamayı ifade eden X sınıfındandı. 2017'den bu yana görülen en güçlüsüydü.
Bilim insanları güneş patlamalarını sınıflandırırken bir harfin yanı sıra bir de sayı kullanıyor: Son patlama X2.2 olarak sınıflandırıldı. Daha yüksek sayılar daha yoğun patlamalar anlamına gelirken şimdiye kadar görülen en güçlü patlama 2003'te kaydedilmiş ve X28'i geçmişti.



Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
TT

Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)

Yeni bir araştırmaya göre OpenAI'ın ChatGPT'si gibi yapay zeka sohbet botlarının mantıklı düşünmesini ve akıl yürütmesini gerektiren sorgular, diğer soru türlerine göre daha fazla karbon salımına yol açıyor.

ChatGPT gibi geniş dil modellerine (GDM) yazılan her sorgu enerji gerektiriyor ve karbondioksit salımına yol açıyor. Almanya'daki Münih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nden araştırmacılar bu emisyon seviyelerinin sohbet botuna, kullanıcıya ve konuya bağlı olarak değiştiğini söylüyor.

Hakemli dergi Frontiers'ta yayımlanan araştırma, 14 yapay zeka modelini karşılaştırarak karmaşık akıl yürütme gerektiren cevapların, basit cevaplara göre daha fazla karbon salımı yaptığını ortaya koydu.

Soyut cebir veya felsefe gibi uzun uzun muhakeme gerektiren sorgular, lise tarih dersi gibi daha dolambaçsız konulara göre 6 kat daha fazla emisyon üretiyor.

Araştırmacılar yapay zeka sohbet botlarını sık kullananların, karbon emisyonlarını sınırlamak için sordukları soruların türünü ayarlamasını öneriyor.

Çalışma, farklı konularda bin standart soru üzerinden 14 GDM'yi değerlendirerek karbon salımlarını karşılaştırdı.

Çalışmanın yazarı Maximilian Dauner, "Eğitimli GDM'lere sorulan soruların çevresel etkisi, bunların muhakeme yaklaşımına büyük ölçüde bağlı ve doğrudan akıl yürütme süreçleri, enerji tüketimini ve karbon salımlarını önemli ölçüde artırıyor" diyor.

Akıl yürütme özelliğine sahip modellerin, yalın yanıt veren modellere kıyasla 50 kata kadar daha fazla karbondioksit salımına yol açtığını gördük.

Bir kullanıcı yapay zeka sohbet botuna soru sorduğunda, sorgudaki kelimeler veya kelime parçaları bir dizi sayıya dönüştürülerek model tarafından işleniyor. Bu dönüştürme ve yapay zekanın diğer hesaplama süreçleri karbon salımlarına neden oluyor.

Çalışma muhakeme becerisine sahip modellerin soru başına ortalama 543,5 jeton (token) oluştururken, yalın modellerin sadece 40 jeton gerektirdiğini belirtiyor.

Makalede "Daha yüksek jeton ayak izi, her zaman daha yüksek CO2 emisyonu anlamına gelir" ifadeleri kullanılıyor.

Örneğin yaklaşık yüze 85 doğruluk oranına ulaşan Cogito, en isabetli modellerden biri. Yalın cevaplar veren benzer boyutlardaki modellere göre üç kat daha fazla karbon emisyonu üretiyor.

Dr. Dauner, "Şu anda GDM teknolojilerinin doğasında, doğruluk ve sürdürülebilirlik arasında bir taviz verme ilişkisi görüyoruz" diyor. 

Emisyonları 500 gram karbondioksit eşdeğerinin altında tutan modellerin hiçbiri, bin soruyu doğru cevaplamada yüzde 80'in üzerinde doğruluk oranına ulaşamadı.

Karbondioksit eşdeğeri, çeşitli sera gazlarının iklim değişikliği üzerindeki etkisini ölçmek için kullanılan bir birim.

Araştırmacılar yeni bulguların, insanların yapay zeka kullanımı hakkında daha bilinçli kararlar almasını sağlayacağını umuyor.

Araştırmacılar bir örnek vererek DeepSeek R1 sohbet botundan 600 bin soruyu yanıtlamasını isteyen sorguların, Londra'dan New York'a gidiş-dönüş uçuşuna eşdeğer karbon emisyonu yaratabileceğini söylüyor.

Buna karşılık Alibaba Cloud'ın Qwen 2.5'i, benzer doğruluk oranlarıyla üç kat daha fazla soruya cevap verirken aynı emisyon seviyelerine ulaşıyor.

Dr. Dauner, "Kullanıcılar, yapay zekadan yalın cevaplar vermesini isteyerek veya yüksek kapasiteli modellerin kullanımını, gerçekten bu gücü gerektiren görevlerle sınırlayarak emisyonları önemli ölçüde azaltabilir" diyor.

Independent Türkçe