Dünya'dan görülebilen uzay patlaması

En hızlı yıldız patlaması (Shutterstock)
En hızlı yıldız patlaması (Shutterstock)
TT

Dünya'dan görülebilen uzay patlaması

En hızlı yıldız patlaması (Shutterstock)
En hızlı yıldız patlaması (Shutterstock)

Londra merkezli Metro’nun haberine göre, gökbilimciler kayıtlardaki en hızlı yıldız patlamasını yakaladılar. Gözlemciler şimdiye kadar görülen en büyük patlamalardan birini tetikleyen, beyaz cücenin yakındaki bir kırmızı devin gazını çalmasını izlediler.
Güçlü bir yıldız patlaması olan Nova, dürbün kullanılarak dünyanın dört bir yanından görülebilecek kadar parlaktı. Bir gün içinde biten patlama bugüne kadarki diğer tüm yıldız patlamalarından üç kat daha hızlıydı.
Milyonlarca mil hızla uzaya fırlatılan parçalar, görünür ışık olarak gözlemlenebildi. V1674 Herkül olarak adlandırılan bu patlama, 24 saatten  fazla bir sürede çıplak gözle görülebildi ve sonra söndü.
Yıldız, Dünya'dan 100 ışık yılı uzaklıkta ve dürbün kullanılarak dünyanın her yerinden görülebiliyordu. Olay geçen yıl 12 Haziran'da gerçekleşti.
ABD'deki Arizona Eyalet Üniversitesi'nden baş yazar Profesör Sumner Starrfield şunları söyledi: "Birisi bir el fenerini açıp kapatıyor gibiydi."
Novalar süpernovalardan farklıdır. Yerçekimi ile ısıtılan ve sıkıştırılan hidrojen, bir termonükleer bomba gibi birleşir ve patlar.
Bu bağlamda Profesör Starrfield şu ifadeleri kullandı: “Her şey sadece bir günde oldu. İncelediğimiz en hızlı süpernova 1991'de, iki ya da üç gün içinde ortadan kaybolan V838 Herculis'ti.”
Çalışma, güneş sistemimizin kimyasına, yıldızların ölümüne ve evrenin evrimine yeni bir ışık tutuyor.
Patlamanın tek sıra dışı özelliği hızı değildi. Gönderilen ışık ve enerji de yankılanan bir çanın sesi gibi titreşir.
Her 501 saniyede bir salınım meydana gelir ve görünür ve X-ışını ışık dalgalarında tespit edilebilir.
Güney Arizona'daki Graham Dağı'ndaki Teleskop Gözlemevi'nin baş bilim sorumlusu Mark Wagner, "En olağandışı şey, bu salınımın patlamadan önce görülmüş olması" dedi.



Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
TT

Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)

Yeni bir araştırmaya göre OpenAI'ın ChatGPT'si gibi yapay zeka sohbet botlarının mantıklı düşünmesini ve akıl yürütmesini gerektiren sorgular, diğer soru türlerine göre daha fazla karbon salımına yol açıyor.

ChatGPT gibi geniş dil modellerine (GDM) yazılan her sorgu enerji gerektiriyor ve karbondioksit salımına yol açıyor. Almanya'daki Münih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nden araştırmacılar bu emisyon seviyelerinin sohbet botuna, kullanıcıya ve konuya bağlı olarak değiştiğini söylüyor.

Hakemli dergi Frontiers'ta yayımlanan araştırma, 14 yapay zeka modelini karşılaştırarak karmaşık akıl yürütme gerektiren cevapların, basit cevaplara göre daha fazla karbon salımı yaptığını ortaya koydu.

Soyut cebir veya felsefe gibi uzun uzun muhakeme gerektiren sorgular, lise tarih dersi gibi daha dolambaçsız konulara göre 6 kat daha fazla emisyon üretiyor.

Araştırmacılar yapay zeka sohbet botlarını sık kullananların, karbon emisyonlarını sınırlamak için sordukları soruların türünü ayarlamasını öneriyor.

Çalışma, farklı konularda bin standart soru üzerinden 14 GDM'yi değerlendirerek karbon salımlarını karşılaştırdı.

Çalışmanın yazarı Maximilian Dauner, "Eğitimli GDM'lere sorulan soruların çevresel etkisi, bunların muhakeme yaklaşımına büyük ölçüde bağlı ve doğrudan akıl yürütme süreçleri, enerji tüketimini ve karbon salımlarını önemli ölçüde artırıyor" diyor.

Akıl yürütme özelliğine sahip modellerin, yalın yanıt veren modellere kıyasla 50 kata kadar daha fazla karbondioksit salımına yol açtığını gördük.

Bir kullanıcı yapay zeka sohbet botuna soru sorduğunda, sorgudaki kelimeler veya kelime parçaları bir dizi sayıya dönüştürülerek model tarafından işleniyor. Bu dönüştürme ve yapay zekanın diğer hesaplama süreçleri karbon salımlarına neden oluyor.

Çalışma muhakeme becerisine sahip modellerin soru başına ortalama 543,5 jeton (token) oluştururken, yalın modellerin sadece 40 jeton gerektirdiğini belirtiyor.

Makalede "Daha yüksek jeton ayak izi, her zaman daha yüksek CO2 emisyonu anlamına gelir" ifadeleri kullanılıyor.

Örneğin yaklaşık yüze 85 doğruluk oranına ulaşan Cogito, en isabetli modellerden biri. Yalın cevaplar veren benzer boyutlardaki modellere göre üç kat daha fazla karbon emisyonu üretiyor.

Dr. Dauner, "Şu anda GDM teknolojilerinin doğasında, doğruluk ve sürdürülebilirlik arasında bir taviz verme ilişkisi görüyoruz" diyor. 

Emisyonları 500 gram karbondioksit eşdeğerinin altında tutan modellerin hiçbiri, bin soruyu doğru cevaplamada yüzde 80'in üzerinde doğruluk oranına ulaşamadı.

Karbondioksit eşdeğeri, çeşitli sera gazlarının iklim değişikliği üzerindeki etkisini ölçmek için kullanılan bir birim.

Araştırmacılar yeni bulguların, insanların yapay zeka kullanımı hakkında daha bilinçli kararlar almasını sağlayacağını umuyor.

Araştırmacılar bir örnek vererek DeepSeek R1 sohbet botundan 600 bin soruyu yanıtlamasını isteyen sorguların, Londra'dan New York'a gidiş-dönüş uçuşuna eşdeğer karbon emisyonu yaratabileceğini söylüyor.

Buna karşılık Alibaba Cloud'ın Qwen 2.5'i, benzer doğruluk oranlarıyla üç kat daha fazla soruya cevap verirken aynı emisyon seviyelerine ulaşıyor.

Dr. Dauner, "Kullanıcılar, yapay zekadan yalın cevaplar vermesini isteyerek veya yüksek kapasiteli modellerin kullanımını, gerçekten bu gücü gerektiren görevlerle sınırlayarak emisyonları önemli ölçüde azaltabilir" diyor.

Independent Türkçe