Dünya'dan görülebilen uzay patlaması

En hızlı yıldız patlaması (Shutterstock)
En hızlı yıldız patlaması (Shutterstock)
TT

Dünya'dan görülebilen uzay patlaması

En hızlı yıldız patlaması (Shutterstock)
En hızlı yıldız patlaması (Shutterstock)

Londra merkezli Metro’nun haberine göre, gökbilimciler kayıtlardaki en hızlı yıldız patlamasını yakaladılar. Gözlemciler şimdiye kadar görülen en büyük patlamalardan birini tetikleyen, beyaz cücenin yakındaki bir kırmızı devin gazını çalmasını izlediler.
Güçlü bir yıldız patlaması olan Nova, dürbün kullanılarak dünyanın dört bir yanından görülebilecek kadar parlaktı. Bir gün içinde biten patlama bugüne kadarki diğer tüm yıldız patlamalarından üç kat daha hızlıydı.
Milyonlarca mil hızla uzaya fırlatılan parçalar, görünür ışık olarak gözlemlenebildi. V1674 Herkül olarak adlandırılan bu patlama, 24 saatten  fazla bir sürede çıplak gözle görülebildi ve sonra söndü.
Yıldız, Dünya'dan 100 ışık yılı uzaklıkta ve dürbün kullanılarak dünyanın her yerinden görülebiliyordu. Olay geçen yıl 12 Haziran'da gerçekleşti.
ABD'deki Arizona Eyalet Üniversitesi'nden baş yazar Profesör Sumner Starrfield şunları söyledi: "Birisi bir el fenerini açıp kapatıyor gibiydi."
Novalar süpernovalardan farklıdır. Yerçekimi ile ısıtılan ve sıkıştırılan hidrojen, bir termonükleer bomba gibi birleşir ve patlar.
Bu bağlamda Profesör Starrfield şu ifadeleri kullandı: “Her şey sadece bir günde oldu. İncelediğimiz en hızlı süpernova 1991'de, iki ya da üç gün içinde ortadan kaybolan V838 Herculis'ti.”
Çalışma, güneş sistemimizin kimyasına, yıldızların ölümüne ve evrenin evrimine yeni bir ışık tutuyor.
Patlamanın tek sıra dışı özelliği hızı değildi. Gönderilen ışık ve enerji de yankılanan bir çanın sesi gibi titreşir.
Her 501 saniyede bir salınım meydana gelir ve görünür ve X-ışını ışık dalgalarında tespit edilebilir.
Güney Arizona'daki Graham Dağı'ndaki Teleskop Gözlemevi'nin baş bilim sorumlusu Mark Wagner, "En olağandışı şey, bu salınımın patlamadan önce görülmüş olması" dedi.



Bilim insanlarından küresel ısınma uyarısı: Uyku apnesi vakaları iki katına çıkacak

 (Pexels)
(Pexels)
TT

Bilim insanlarından küresel ısınma uyarısı: Uyku apnesi vakaları iki katına çıkacak

 (Pexels)
(Pexels)

Stuti Mishra Asya İklim Muhabiri 

Yeni bir araştırmaya göre, iklim krizinin yol açtığı daha sıcak geceler, yüzyılın sonuna gelindiğinde uyku apnesini çok daha yaygın ve tehlikeli hale getirebilir.

Araştırmacılar artan sıcaklıkların, dünya çapında yaklaşık 1 milyar kişiyi etkileyen ve kalp hastalığı, demans ve erken ölümle bağlantılı bir uyku bozukluğu olan obstrüktif uyku apnesini (OUA) kötüleştirebileceğini söylüyor.

Flinders Üniversitesi araştırmacılarının yürüttüğü ve hakemli dergi Nature Communications'ta yayımlanan çalışma, iklim değişikliğinin OUA'nın şiddetini ve sağlık üzerindeki etkisini nasıl artırabileceğini modelleyen ilk araştırma.

Flinders Üniversitesi FHMRI Uyku Sağlığı'ndan çalışmanın başyazarı Dr. Bastien Lechat, "Bu çalışma, ortam sıcaklıklarının OUA'nın şiddetini etkileyip etkilemediğini araştırarak iklim gibi çevresel faktörlerin sağlığı nasıl etkileyebileceğini anlamamıza katkı sağlıyor" diyor.

Araştırmacılar uyku sırasında solunum düzensizliklerini izleyen bir yatak altı sensörü aracılığıyla, 29 ülkeden en az 116 bin kişiden elde edilen 58 milyondan fazla gece uykusu verisini kaydetti.

Birkaç yılda toplanan veriler, küresel iklim modellerinden elde edilen saatlik iklim verileriyle eşleştirilerek farklı ısınma senaryoları altında OUA şiddetindeki değişikliklerinin simülasyonu oluşturuldu.

Dr. Lechat, "Genel olarak ortam sıcaklığıyla OUA şiddeti arasındaki ilişkinin büyüklüğü bizi şaşırttı" diyor.

Yüksek sıcaklıklar, kişinin belirli bir gece OUA yaşama olasılığının yüzde 45 artmasıyla ilişkiliydi.

Görsel kaldırıldı.Grafik, çeşitli uluslararası kuruluşlar tarafından ölçülen, endüstri çağından itibaren küresel ortalama sıcaklık artışını gösteriyor (WMO)


Çalışma, OUA şiddetindeki sıcaklıkla ilişkili artışın, Avustralya veya ABD'ye kıyasla Avrupa ülkelerinde bilhassa belirgin olduğunu ortaya koydu. Araştırmacılar bunun, klimaya erişimdeki farklılıklardan kaynaklanabileceğini öne sürüyor.

Araştırmacılar engelliliğe ayarlanmış yaşam yılı (disability-adjusted life years / DALY) kullanarak iklimin şiddetlendirdiği uyku apnesinin sağlık ve ekonomi üzerindeki yükünü tahmin etti. Sadece 2023'te, sıcaklık artışının araştırmadaki 29 ülkede yaklaşık 800 bin sağlıklı yaşam yılının kaybıyla bağlantılı olduğunu saptadılar.

Dr. Lechat, "Bu rakam, bipolar bozukluk, Parkinson hastalığı veya kronik böbrek hastalıkları gibi diğer tıbbi durumlardakine yakın" ifadelerini kullanıyor.

Toplam ekonomik kayıp yaklaşık 98 milyar dolar olarak tahmin edilirken bunun 68 milyar doları sağlığın bozulmasından, 30 milyar dolarıysa işyerindeki verimlilik düşüşünden kaynaklanıyor.

Kıdemli araştırmacı Profesör Danny Eckert, veriler çoğunlukla soğutma ve sağlık hizmetlerine erişimi daha iyi olan yüksek gelirli bölgelerdeki bireylerden elde edildiğinden, örneklemin düşük gelirli ülkelerde OUA'nın gerçek dünyadaki yükünü yeterince yansıtmayabileceğini söylüyor.

Profesör Eckert "Bu, tahminlerimizi yanıltarak sağlık ve ekonomi üzerindeki gerçek maliyetin düşük tahmin edilmesine yol açmış olabilir" diyor.

Sadece Avustralya'da, OUA dahil uykuyla ilgili sağlık sorunlarının maliyeti daha önce yılda 66 milyar Avustralya doları (yaklaşık 1 trilyon 700 milyar TL) olarak tahmin edilmişti.

Ekip halihazırda soğutmaya erişimin veya davranışsal değişikliklerin, ısınan hava koşullarında uyku apnesinin şiddetini nasıl azaltabileceği gibi olası müdahaleleri araştırmayı planlıyor.

Profesör Eckert, "İleride, ortam sıcaklığının uyku apnesinin şiddetine etkisini azaltacak stratejiler araştıran ve altta yatan fizyolojik mekanizmaları inceleyen müdahale çalışmaları tasarlamak istiyoruz" diye belirtiyor.

Çalışma, daha güçlü küresel iklim eylemleri olmadan uyku apnesinin yükünün muhtemelen keskin bir şekilde artacağı ve bunun da halk sağlığı sorunlarını şiddetlendirerek ekonomileri zorlayacağı uyarısında bulunuyor.


Independent Türkçe, independent.co.uk/climate-change