Avrupa Birliği (AB), İran’ın nükleer yükümlülüklerini ihlal etmesinden duyduğu endişeyi dile getirdi. AB, nükleer anlaşmayı canlandırmayı amaçlayan Viyana müzakerelerinde bir anlaşmaya varmak için diplomatik çaba gösterilmesine yönelik çağrıda bulunurken, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (UAEA) bir raporuna göre, Tahran, Fordo tesisinde gelişmiş IR-6 santrifüjlerini çalıştırarak uranyum zenginleştirme sürecini hızlandırdı.
AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in Sözcüsü Peter Stano, nükleer anlaşmayı yeniden canlandırmayı amaçlayan müzakerelerin ‘devam ettiğine’ dikkati çekerek, “İran’ın nükleer taahhütlerini yerine getirmemesinden endişe duyuyoruz” dedi.
AFP’nin haberine göre, Stano “Nihai bir anlaşmaya yakınız, ancak henüz anlaşmaya varmadık” ifadelerini kullanırken, aksamaya neden olan noktalar hakkında daha fazla ayrıntı vermeden “Bu çaba gerektiriyor” dedi. Sözcü “Koordinasyon halindeyiz, devam eden tartışmalar hakkında yorum yapamayız” ifadelerini kullandı.
Müzakereler, ABD’nin 2015 yılında büyük güçler ile İran arasında imzalanan nükleer anlaşmaya geri dönmesini ve İran’ın anlaşmanın tüm yükümlülüklerine uymasını sağlamayı amaçlıyor ancak Viyana müzakereleri, başladıktan bir yıldan fazla bir süre sonra Mart ayından bu yana durdu.
İran ve ABD müzakerelerin durmasından birbirilerini sorumlu tutarken, İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatibzade, Pazartesi günü yaptığı açıklamada, “Diplomatik yolda devam ediyoruz” dedi. Hatibzade, UAEA’nın 3 aylık dönemsel toplantısı öncesinde gelen yeni önerilerin reddedilmesinde ABD yönetimini suçladı.
Reuters haber ajansı Pazartesi günü, UAEA’nın yeni bir raporundan, İran’ın Fordo yeraltı tesisinde, bir dizi gelişmiş IR-6 santrifüj kullanmaya hazırlanarak, uranyum zenginleştirme hızını artırmak için harekete geçtiğini aktardı.
UAEA tarafından üyelerine sunulan gizli rapora göre, UAEA müfettişleri Cumartesi günü, İran’ın santrifüjleri zenginleştiren malzeme olan uranyum hekzaflorür gazını, bir dağın içindeki Fordo tesisinde pompalamaya hazır olduğunu belirttiler.
İran önceki gün UAEA’ya, zenginleştirmeden önce gelen ve aynı zamanda cihazlara uranyum hekzaflorür pompalamayı da içeren bir süreç olan zincirin ‘pasivasyonun’ Pazar günü başladığını bildirdi. Daha da önemlisi 166 makinelik IR-6 santrifüj, diğer saflık dereceleriyle zenginleştirmeye geçişi kolaylaştıran, ‘değiştirilmiş alt başlıkları’ içeren tek sistemdir. Batılı diplomatlar uzun süredir bu cihazları bir endişe kaynağı olarak görüyorlar zira İran’ın uranyum zenginleştirmesini daha yüksek seviyelere çıkarmasını sağlayabilir.
Açıklama bekleniyor
İran, pasivasyondan sonra kaskad içerisinde uranyum zenginleştirmesinin ne kadar saflığa ulaşacağını UAEA’ya açıkça bildirmedi. İran daha önce UAEA’ya iki IR-6 santrifüjün yüzde 5 veya yüzde 20 saflık sağlamak için kullanılabileceğini bildirmişti.
UAEA’nın doğruladığı raporda, “Ajans, pasivasyonun tamamlanmasının ardından, bahsedilen kaskad için hangi üretim biçimini uygulamayı planladığı konusunda İran’dan henüz bir açıklama almadı” ifadelerine yer verildi.
İran şimdiden yüzde 60 saflık derecesine ulaşan bir oranda uranyum zenginleştiriyor. Bu oran silah üretimi için gereken yüzde 90’a yakınken, 2015 anlaşmasının üst sınırı olan yüzde 3,67’ni büyük oranda aşıyor. İran, ABD'nin 2018'de anlaşmadan çekilmesine ve yaptırımları yeniden uygulamasına yanıt olarak anlaşmanın sınırlarının çoğunu ihlal etti. İran aynı zamanda nükleer silaha sahip olmak için çalıştığını reddediyor.
UAEA yönetim kurulu kararına yanıt olarak, İran, 2015 anlaşması kapsamında kurulan UAEA kameralarının kaldırılması yönünde talimat verdi. Ayrıca anlaşma yalnızca çok daha az verimli IR-1 makineleriyle uranyum zenginleştirmesine izin verse de, Natanz’daki bir yeraltı tesisinde IR-6 santrifüjlerinin kurulumuna devam etti. 2015 anlaşması, Fordo’da uranyum zenginleştirmesine ise izin vermiyordu. Bu adım, İran’ın uzun süredir atmakla tehdit ettiği birçok adımın en sonuncusuydu ancak UAEA 35 üyeli Guvernörler Kurulu’ndan 30’unun bu ay Tahran’ı gizli bölgelerdeki uranyum izlerinin varlığını açıklamadığı için eleştiren bir karar taslağını destekleyene kadar hayata geçirmeyi ertelemişti.
İran, UAEA’nın nükleer faaliyetleri gözlemlemek için kullandığı 27 güvenlik kamerasını devre dışı bıraktı.
İran’ın Batı ile arasındaki gerilim artması, Tahran’ın nükleer ilerlemesini durdurma ve kendisine uygulanan yaptırımları kaldırma umutlarını ortadan kaldırma riski taşıyor.