ABD ve Rusya, Suriye’ye sınır ötesi yardım kararında uzlaşır mı?

Suriyeliler, ülkenin kuzeybatısındaki İdlib vilayetine bağlı Binniş şehrinde yıkılan binaların yakınında Kurban Bayramı namazını kılıyor (AFP)

Rusya’nın 10 Temmuz günü sona eren, Suriye’ye Cilvegözü Sınır Kapısı’ndan insani yardım gönderilmesini sağlayan kararın uzatılmasına yönelik karar taslağını veto etti.
Buna rağmen diplomatlar arasında taslağı kurtarmak için ‘son dakika’ müzakereleri sürdü.
Uluslararası yardım kararı nedir?
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), 2014 yılında Irak, Ürdün ve Türkiye’deki iki noktadan olmak üzere, Suriyelilere 4 sınır kapısından yardım gönderilmesine izin verdi.
Suriye, bölge ve dünyada değişen askeri gerçeklerle birlikte, Rusya ve ABD, geçen yıl yardımın tek bir sınır kapısından ulaştırılmasına izin veren 2585 sayılı karar üzerinde anlaşmaya vardı.
Söz konusu karar, Suriye rejiminin kontrolü dışında kalan İdlib bölgesinde 2,4 milyondan fazla kişiye yardımın Suriye-Türkiye sınırındaki Bab el-Hava (Türkiye tarafında Cilvegözü) Sınır Kapısı üzerinden ulaştırılmasına izin veriyordu.

ABD’nin verdiği imtiyazlar neler?
Şam ve Moskova, BMGK kararının 2014’te yayınlanmasından bu yana ‘Suriye’nin egemenliğinin ihlali’ olarak nitelendirerek, bunu eleştirdi.
ABD Başkanı Joe Biden göreve geldiğinde, insani yardım konusunu yönetimi için bir öncelik haline getirdi.
Biden’ın, Haziran 2021’de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Cenevre’de yaptığı görüşmeyi, ABD Ulusal Güvenlik Konseyi Ortadoğu ve Kuzey Afrika Koordinatörü Brett McGurk ve Putin’in Suriye Özel Temsilcisi Aleksandr Lavrentiev’in yaptığı gizli müzakereler izledi.
Görüşmeler, Biden yönetiminin Rusya’ya bir takım imtiyazlar vermesiyle sonuçlandı.
O dönemde varılan bu ortak karar taslağı, Washington’un danışmadığı Batılı ülkelere yıldırım gibi düştü.
İmtiyazlar, Suriye’de sağlık, eğitim ve sanitasyon alanlarında ‘erken iyileştirme’ projelerini finanse etmek için onay, Suriye’de temas hatları üzerinden yardım oranının artırılması ve BM Genel Sekreteri Antonio Guterres tarafından sunulan ‘erken iyileştirme’ ve ‘sınır ötesi’ yardımlar hakkında bir rapora dayanan kararın 6 ay daha uzatılmasını içeriyordu.
Buna karşılık Washington, Moskova’dan kararın 6 ayda bir otomatik olarak uzatılacağına dair sözlü bir anlaşma aldığına inanıyordu.

Rusya ve ABD arasındaki ihtilaflar neler?
Kararın sona erme tarihi, Ukrayna’da yaşanan bir Rusya-Batı çatışmasının ortasında geldi.
Moskova, siyasi müzakereleri Suriye’den daha geniş tutmaya çalıştı, ancak Washington bunu reddetti ve New York’taki Büyükelçiliğini kararın uzatılmasını takip etmekle görevlendirdi.
Washington ve müttefikleri, uzatmanın McGurk ile Lavrentiev arasında varılan mutabakatlar doğrultusunda gerçekleşeceğine inandı.
Bu arada Moskova, ‘erken iyileştirme’ ve ‘sınır ötesi’ konularında ilerleme olmaması konusunda duyduğu hayal kırıklığını dile getirdi.
Rusya, Batılı ülkelerin Guterres’in bu konulardaki raporunu tartışmayı kabul etmediğine inanırken, Washington Moskova’nın taahhütlerini yerine getirmediğini ve ABD’nin kararı her uzatmasında imtiyaz istediğini düşündü.

Rusya’nın 4 talebi nedir?
Norveç ve İrlanda, uluslararası kararı bir yıl uzatmak için bir karar taslağı sundu. Moskova veto hakkını kullandı ve buna karşılık 4 talebini içeren karar taslağını sundu.
Talepler şöyle;
1-Kararın sadece 6 ay uzatılması.
2-‘Erken iyileştirme’ çerçevesinde finanse edilmesi gereken projelere elektriğin eklenmesi. Rusya’nın taslağında ‘elektrik’ kelimesi en az iki kez geçiyor.
3-Kararın uygulanmasını, özellikle ‘erken iyileştirme’ ve ‘sınır ötesi’ yardımları izleyecek bir mekanizmanın oluşturulması.
4-Mekanizmanın uzatılması, Guterres’in fiili ilerlemeyle ilgili raporu doğrultusunda yeni bir uluslararası kararı gerektirecek.
İki taraf arasında bir uzlaşı var mı?
Rusya, Batı’nın sunduğu taslağı geri çevirmek için veto hakkını kullanırken, Moskova’nın önerisi yeterli lehte oyu alamadı.
Hindistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) de dahil olmak üzere daimi olmayan 10 üye çekimser kaldı.
Oy kullanmaktan kaçınan ülkeler şu anda iki seçenekle karşı karşıya: Moskova ve Washington’un kaçınmak istediği bir karar çıkarmamak veya iki karar arasında orta yol aramak.
Batılı ülkeler, kararı bir yıl uzatmak karşılığında elektrik ve izleme mekanizmasını karara dahil ederek birçok yeni taviz verdiklerini düşünüyor.
Washington, Moskova ve Şam’ın, altyapıyı desteklemek ve Suriye şehirlerini karanlıktan kurtarmak için elektrik konusuna ihtiyacı olduğuna inanıyor.
Çünkü elektrik konusunun dahil edilmesi Suriye’yi karanlıktan kurtaracak, bu konu Batı yaptırımlardan uzak kalacak ve Ürdün ile enerji projelerini teşvik edecek.
Rusya’nın bakış açısından bakarsak, Moskova artık Batı’nın niyetlerine güvenmiyor ve kararın süresi sona erdiğinde müzakerelerin yeniden yapılabilmesi için kararın sadece 6 ay uzatılmasını istiyor.
Rusya, Batı’nın, kararın uzatılmaması durumunda Suriye’nin kuzeyine yapılan yardımlardan sorumlu olacak Türkiye’nin konumunu güçlendirmekten kaçınmasını umuyor.
Son tahlilde, bir uzlaşı mümkün. Tartışmalarda, karara yönelik 9 ay sonra 3 aylık bir uzatma ya da 6 ay uzatılıp sonraki 6 ayı usule bağlı hale getirmek konuşuluyor.
Kurban Bayramı boyunca, milyonlarca Suriyeli doğrudan kendilerine yansıyacak bir karar beklentisi içine girerken, Arap ve yabancı diplomatlar ‘son dakika uzlaşısına’ varma arayışıyla bir araya geldi.