Nükleer müzakereler: Fransa ‘lambadan cin çıkarmak' için çabalıyor

Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Paris’in Ortadoğu’da daha fazla rolü olmasını istiyor

Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Mısırlı mevkidaşı Abdulfettah Sisi’yi Elysee Sarayı'nda beklerken. (Reuters)
Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Mısırlı mevkidaşı Abdulfettah Sisi’yi Elysee Sarayı'nda beklerken. (Reuters)
TT

Nükleer müzakereler: Fransa ‘lambadan cin çıkarmak' için çabalıyor

Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Mısırlı mevkidaşı Abdulfettah Sisi’yi Elysee Sarayı'nda beklerken. (Reuters)
Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Mısırlı mevkidaşı Abdulfettah Sisi’yi Elysee Sarayı'nda beklerken. (Reuters)

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron arasında gerçekleşen iki saatlik telefon görüşmesinin odağında; nükleer anlaşma konusu yer aldı.
Viyana’da küresel güçlerle İran arasında 2015 Nükleer Anlaşması’nın canlandırılmasıyla ilgili görüşmeler geçtiğimiz mart ayında durdurulmuştu. ABD ve İran tarafı, Katar’ın başkenti Doha’da dolaylı temaslarda bulunsa da uzlaşı sağlayamadı. İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, ‘anlaşma taslağının yüzde 96’sının’ hazır olduğunu açıkladı. ABD ve Batılı ülkeler, Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın (KOEP) canlandırılması için, topun İran’ın sahasında olduğunu ve İran Dini Lideri Ali Hamaney’in bir karar vermesi gerektiğini savunuyor. Bu kanaat geçtiğimiz günlerde ABD’li yetkililer tarafından defalarca tekrarlandı. 
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, ikili iş birliğinin yanı sıra bölgesel ve uluslararası gelişmeleri, gıda ve enerji güvenliği de dahil olmak üzere küresel sorunları da ele aldı. Elysee Sarayı’ndan yapılan açıklamaya göre Cumhurbaşkanı Macron, nükleer anlaşmanın tam olarak uygulanmasına geri dönmeyi amaçlayan bir çözümün hala mümkün olduğuna dair inancını yineleyerek, ‘Ancak buna en kısa sürede ulaşılmalıdır” dedi. Viyana’daki müzakerelerde ilerleme sağlanamamasından duyduğu hayal kırıklığını dile getiren Macron, İran’ı ‘bir anlaşmaya varılması ve nükleer anlaşma kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmesi için net bir seçim yapmaya’ çağırdı. 
Macron’un Reisi ile yaptığı telefon görüşmesi, ‘nükleer anlaşmayla’ ilgili bölge ve Batılı liderlerle kurduğu temas çerçevesinde gerçekleşti. Macron’un, ‘nükleer anlaşma sağlanmaması durumunda’ ne tür önlemler alınacağına dair istişarelerde bulunmak için ‘diplomatik kanalları’ aktif hale getirdiği öğrenildi. Şarku’l Avsat’a daha önce bilgi veren üst düzey Fransız kaynakları, Batılıların, özellikle de Amerikan tarafının, İran'a yapabilecekleri en iyi teklifi sunduğunu ve Tahran'daki liderlerin Batı tarafından ek tavizler verilmesini beklememeleri gerektiğini söylemişti. Aynı kaynaklar, "Tahran'ın zaman faktörü üzerine oynamasının ters sonuçlar doğuracağını ve Washington’ın şimdi kabul ettiği şeyleri ‘ara seçimler’ yaklaştığında geri çekebileceğini’’ değerlendirmişti. ABD Başkanı Joe Biden liderliğindeki Demokrat Partisi ara seçimlerde Kongre’deki ‘kırılgan çoğunluğunu’ yitirirse, ABD yönetiminin şu anki teklifleri geçerliliğini yitirebilir.  
Ancak, mesele bundan ibaret değil, resmi tamamlamak için iki ek konudan bahsetmek gerekiyor: Birincisi, Batı'nın İran'ın artan nükleer faaliyetleri ve Uluslararası Nükleer Enerji Ajansı tarafından yürütülen gözetim eksikliği ve bunun sonuçlarıyla ilgili. UAEA Başkanı Rafael Grossi geçtiğimiz günlerde bu yönde bir uyarıda bulunmuştu. İranlı üst düzey yetkili ve Hamaney’in danışmanı, ülkesinin nükleer silah yapacak teknik yeteneklere sahip olduğunu ancak bu yönde bir karar verilmediğini açıklamıştı. Harazi’nin bu açıklamaları, İran’ın haftalar içinde ‘nükleer silah’ üretme eşiğine gelebileceği yönünde yorumlanmış ve bu husustaki endişelerin artmasına neden olmuştu. Fransa Dışişleri Bakanı Catherine Colonna, ‘nükleer anlaşmanın’ yeniden canlandırılması konusunda ‘zamanın tükendiğini’ ve İran’ın ‘zaman kazanmak adına manevralar yapmayı’ bırakması gerektiğini söyledi.  
Batılı gözlemciler, ‘2015 nükleer anlaşmasının’ canlandırılmasında daha fazla vakit kaybetmenin, anlaşmayı anlamsız hale getirebileceği yönünde uyarıyor. Paris, savunulması gereken çıkarları ve dostlukları olduğuna inandığı Ortadoğu’dan dışlanmak istemiyor. Son günlerde bölge iki önemli olaya sahne oldu: Birincisi, ABD Başkanı Joe Biden’ın ziyareti. İkincisi ise Tahran'da düzenlenen Rus-Türk-İran ‘üçlü zirvesi’. Fransa bölgedeki gelişmelerin içinde yer almak istiyor, Macron'un geçen hafta, Cidde Zirvesine katılan BAE Devlet Başkanı Şeyh Muhammed bin Zayed ve Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah Sisi ile görüşmesi ve İran Cumhurbaşkanı Reisi ile temas kurması bu çerçevede değerlendiriliyor. Elysee Sarayı kaynakları, Cumhurbaşkanı Macron’un, geçen sene Bağdat’da düzenlenen zirve benzeri, ‘bölgesel bir konferans’ düzenlemeyi planladığını aktardı. Bağdat Zirvesi’ne, Suudi Arabistan, İran ve Türkiye’nin dışişleri bakanları iştirak etmişti. Söz konusu kaynaklara göre, bölgedeki birçok ülkenin lideri ‘gerilimin azaltılması ve diyaloğun arttırılmasını amaçlayan bu yönde bir konferansın düzenlenecek olmasını memnuniyetle karşıladı ve katılma sözü verdi.’ Öte yandan İran da benzer gayeleri taşıyan bir bölgesel konferans düzenlenmesini istiyor ancak küresel güçleri değil sadece bölge ülkelerini içermesini savunuyor. İran Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Macron’la görüşmesinde, ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarının, başta Avrupa olmak üzere küresel ekonomiye zarar verdiğini söyledi. Bölgenin sorunlarının çözümünün bölge halklarının ve hükümetlerinin elinde olduğunu ifade eden Reisi, dış müdahalenin güvenlik ve istikrarın sağlanmasına olumsuz katkılar sunacağını vurguladı. Fransa Cumhurbaşkanı Macron ise, İran'ın ‘bölgedeki siyasi süreçteki’ etkinliğine atıfta bulundu.  
İran ve Batılı ülkeler arasında, ‘nükleer dosya’ tek sorun olmasa da en önemli sorun olarak öne çıkıyor. ABD Başkanı Joe Biden, Ortadoğu ziyaretinde, İran’ın ‘nükleer silah’ elde etmesine izin vermeyeceklerini duyurmuştu. Başkan Biden’ın Cidde Zirvesi’nde, Arap ülkelerinin liderlerine, İran’ın ‘istikrarsızlaştırıcı faaliyetlerine’ karşı ne tür önlemler alınacağı yönünde bir söz verip vermediği bilinmiyor. Belki de Macron’un temaslarını arttırması, ABD’nin Ortadoğu’daki ‘gri tutumu’ nedeniyle ortaya çıkan sahnede bir rol kapma çabası olarak yorumlanabilir. Öte yandan İran, ‘nükleer anlaşmayla’ ilgili bir sonuca varılamamasından Batılı ülkeleri sorumlu tutmayı sürdürüyor.  İRNA haber ajansı, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın İran’a karşı aldığı kararı, siyasi olarak nitelendirdi ve İran halkının üzerinde baskının arttırılması olarak değerlendirdi. Cumhurbaşkanı Reisi, Macron’la görüşmesinde, ABD ve Avrupa ülkelerinin yapıcı olmayan eylem ve tutumlarını eleştirerek, " ABD'nin İran'a yönelik yaptırımları, başta Avrupa olmak üzere küresel ekonomiye zarar veriyor. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansında (UAEA) kararın yayınlanması, İran ulusuna karşı baskı yaratmayı amaçlayan ve siyasi güvene darbe vuran, kriz yaratan bir eylemdi" dedi. İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun ABD’nin ‘yabancı terör listesinden’ kaldırılmasını ve kendisine uygulanan tüm ekonomik yaptırımların sonlandırılmasını talep ediyor.  



Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
TT

Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)

İsrail medyası, Gazze Şeridi'ne yönelik savaşın zorlukları nedeniyle sadece bir hafta içinde dört İsrail askerinin intihar ettiğini bildirdi. İsrail Kamu Yayın Kuruluşu KAN, komutanlarının sorumsuz davranışlarına karşı çıkan birlikteki arkadaşlarının uyanıklığı olmasaydı neredeyse listeye katılacak olan beşinci bir askerin hikayesini açıkladı.

Muhabir Carmela Menashe, askerlerden alıntı yaparak, arkadaşlarının ‘Gazze'ye girmeyi reddettiğini, ancak komutanının onu zorladığını, bunun üzerine askerin silahın namlusunu ağzına dayadığını ve kendini vurmakla tehdit ettiğini, bunun üzerine komutanın onu hafta sonu izninden men ederek cezalandırmaya karar verdiğini’ anlattı.

dfgthy
Meslektaşlarının cenaze töreni için mezarlığa giden yaralı İsrail askerleri, 8 Temmuz 2025 (AP)

İsrailli muhabire göre, ‘asker başlangıçta kabul etti ve Gazze'ye girdi. Ancak sonra geri döndü ve tekrar dışarı çıkmak istedi; komutana orada kalamayacağını açıklamaya çalıştı. Komutan onu hafife aldı ve onu başka cezalarla tehdit etti. Birlikteki arkadaşları son anda devreye girerek intihar etmesini engelledi ve onu psikolojik destek subayıyla görüşmeye zorladı.’

Psikolojik destek subayı, askerin durumunun Gazze Şeridi'ne girmesine izin vermediğine karar vererek onu birlik dışında tedavi görmesi için göndermiş; psikolojik durumunun ciddi olduğu teşhis edilmiş ve askerin ordudan tamamen terhis edilerek tedavi altına alınmasına karar verilmiş.

Muhabir, “Askerin durumu benzersiz değil; savaş binlerce askeri travmatize ediyor. Zamanında gerekli tedaviyi görmeyenler kendilerini ciddi bir depresyon içinde buluyor ve bu da aşırı durumlarda intihara yol açabiliyor” dedi.

4 asker intihar etti

Tel Aviv medyası sadece geçen hafta dört askerin intihar ettiğini ve savaşın başladığı 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana intihar eden asker sayısının 44'e yükseldiğini duyurdu.

İntihar eden askerlerin çoğunluğunun aktif görevdeki yedek askerler olduğunu belirten Haaretz gazetesi, İsrailli askeri kaynaklara dayandırdığı haberinde intihar eden askerlerin büyük bir kısmının savaş sırasında psikolojik durumlarını önemli ölçüde etkileyen durumlara maruz kaldıklarını aktardı.

xcvfgbh
Temmuz 2025'te Gazze Şeridi'nde öldürülen meslektaşlarının cenaze töreninde ağlayan İsrailli askerler (AFP)

Gazete, orduda aktif görevde olan İsrailli askerlerin intihar oranlarının önceki yıllara göre artış gösterdiğini doğruladı.

Kaynaklar, intiharların bazen iç raporlarda ‘çatışma dışı ölüm’ veya ‘soruşturma altındaki durumlar’ gibi muğlak etiketler altında kategorize edilmesi nedeniyle gerçek sayının daha yüksek olabileceğini tahmin ediyor.

Şarku’l Avsat’ın Haaretz'den aktardığına göre İsrail ordusu, 2024 yılının başından bu yana yaklaşık bin 600 askerin travma sonrası stres semptomlarından mustarip olduğunu kabul ediyor ve bu da yaklaşık 250 askeri ruh sağlığı nedenleriyle terhis etmesine neden oldu.

Veriler intihar eden askerlerin çoğunun geçtiğimiz mart ayında yeniden başlayan savaştan bu yana çatışmaların devam ettiği Gazze'deki çatışmalara katıldığını gösteriyor.

cdfgthy
Temmuz ayında Gazze'de öldürülen bir İsrail askerinin cenaze töreninden (EPA)

Cepheden dönen askerlerin psikolojik olarak yalnızlaştığı ve özellikle muharebe tugaylarına yeni katılanlar ile dışlanmış sosyal sınıflara mensup askerlere yeterli psikolojik bakım sağlanmadığı belirtiliyor.

Ordu, sahadan dönen askerlerle ilgili sessiz bir iç krizle karşı karşıya; bu askerler fiziksel yaralanmaların ötesinde derin psikolojik yaralar da taşıyor ve bu da bazılarının son bir kaçış olarak intiharı seçmesine neden oluyor.

Gözlemciler Gazze savaşının sadece Filistinlileri tüketmekle kalmadığını, aynı zamanda İsrail'in iç cephesinde de giderek artan bir çatlağa neden olduğunu, askerlerin karada savaşırken psikolojik kaderlerinin havada asılı kaldığını düşünüyor.