Nükleer müzakereler: Fransa ‘lambadan cin çıkarmak' için çabalıyor

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron arasında gerçekleşen iki saatlik telefon görüşmesinin odağında; nükleer anlaşma konusu yer aldı.

Viyana’da küresel güçlerle İran arasında 2015 Nükleer Anlaşması’nın canlandırılmasıyla ilgili görüşmeler geçtiğimiz mart ayında durdurulmuştu. ABD ve İran tarafı, Katar’ın başkenti Doha’da dolaylı temaslarda bulunsa da uzlaşı sağlayamadı. İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, ‘anlaşma taslağının yüzde 96’sının’ hazır olduğunu açıkladı. ABD ve Batılı ülkeler, Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın (KOEP) canlandırılması için, topun İran’ın sahasında olduğunu ve İran Dini Lideri Ali Hamaney’in bir karar vermesi gerektiğini savunuyor. Bu kanaat geçtiğimiz günlerde ABD’li yetkililer tarafından defalarca tekrarlandı. 

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, ikili iş birliğinin yanı sıra bölgesel ve uluslararası gelişmeleri, gıda ve enerji güvenliği de dahil olmak üzere küresel sorunları da ele aldı. Elysee Sarayı’ndan yapılan açıklamaya göre Cumhurbaşkanı Macron, nükleer anlaşmanın tam olarak uygulanmasına geri dönmeyi amaçlayan bir çözümün hala mümkün olduğuna dair inancını yineleyerek, ‘Ancak buna en kısa sürede ulaşılmalıdır” dedi. Viyana’daki müzakerelerde ilerleme sağlanamamasından duyduğu hayal kırıklığını dile getiren Macron, İran’ı ‘bir anlaşmaya varılması ve nükleer anlaşma kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmesi için net bir seçim yapmaya’ çağırdı. 

Macron’un Reisi ile yaptığı telefon görüşmesi, ‘nükleer anlaşmayla’ ilgili bölge ve Batılı liderlerle kurduğu temas çerçevesinde gerçekleşti. Macron’un, ‘nükleer anlaşma sağlanmaması durumunda’ ne tür önlemler alınacağına dair istişarelerde bulunmak için ‘diplomatik kanalları’ aktif hale getirdiği öğrenildi. Şarku’l Avsat’a daha önce bilgi veren üst düzey Fransız kaynakları, Batılıların, özellikle de Amerikan tarafının, İran'a yapabilecekleri en iyi teklifi sunduğunu ve Tahran'daki liderlerin Batı tarafından ek tavizler verilmesini beklememeleri gerektiğini söylemişti. Aynı kaynaklar, "Tahran'ın zaman faktörü üzerine oynamasının ters sonuçlar doğuracağını ve Washington’ın şimdi kabul ettiği şeyleri ‘ara seçimler’ yaklaştığında geri çekebileceğini’’ değerlendirmişti. ABD Başkanı Joe Biden liderliğindeki Demokrat Partisi ara seçimlerde Kongre’deki ‘kırılgan çoğunluğunu’ yitirirse, ABD yönetiminin şu anki teklifleri geçerliliğini yitirebilir.  

Ancak, mesele bundan ibaret değil, resmi tamamlamak için iki ek konudan bahsetmek gerekiyor: Birincisi, Batı'nın İran'ın artan nükleer faaliyetleri ve Uluslararası Nükleer Enerji Ajansı tarafından yürütülen gözetim eksikliği ve bunun sonuçlarıyla ilgili. UAEA Başkanı Rafael Grossi geçtiğimiz günlerde bu yönde bir uyarıda bulunmuştu. İranlı üst düzey yetkili ve Hamaney’in danışmanı, ülkesinin nükleer silah yapacak teknik yeteneklere sahip olduğunu ancak bu yönde bir karar verilmediğini açıklamıştı. Harazi’nin bu açıklamaları, İran’ın haftalar içinde ‘nükleer silah’ üretme eşiğine gelebileceği yönünde yorumlanmış ve bu husustaki endişelerin artmasına neden olmuştu. Fransa Dışişleri Bakanı Catherine Colonna, ‘nükleer anlaşmanın’ yeniden canlandırılması konusunda ‘zamanın tükendiğini’ ve İran’ın ‘zaman kazanmak adına manevralar yapmayı’ bırakması gerektiğini söyledi.  

Batılı gözlemciler, ‘2015 nükleer anlaşmasının’ canlandırılmasında daha fazla vakit kaybetmenin, anlaşmayı anlamsız hale getirebileceği yönünde uyarıyor. Paris, savunulması gereken çıkarları ve dostlukları olduğuna inandığı Ortadoğu’dan dışlanmak istemiyor. Son günlerde bölge iki önemli olaya sahne oldu: Birincisi, ABD Başkanı Joe Biden’ın ziyareti. İkincisi ise Tahran'da düzenlenen Rus-Türk-İran ‘üçlü zirvesi’. Fransa bölgedeki gelişmelerin içinde yer almak istiyor, Macron'un geçen hafta, Cidde Zirvesine katılan BAE Devlet Başkanı Şeyh Muhammed bin Zayed ve Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah Sisi ile görüşmesi ve İran Cumhurbaşkanı Reisi ile temas kurması bu çerçevede değerlendiriliyor. Elysee Sarayı kaynakları, Cumhurbaşkanı Macron’un, geçen sene Bağdat’da düzenlenen zirve benzeri, ‘bölgesel bir konferans’ düzenlemeyi planladığını aktardı. Bağdat Zirvesi’ne, Suudi Arabistan, İran ve Türkiye’nin dışişleri bakanları iştirak etmişti. Söz konusu kaynaklara göre, bölgedeki birçok ülkenin lideri ‘gerilimin azaltılması ve diyaloğun arttırılmasını amaçlayan bu yönde bir konferansın düzenlenecek olmasını memnuniyetle karşıladı ve katılma sözü verdi.’ Öte yandan İran da benzer gayeleri taşıyan bir bölgesel konferans düzenlenmesini istiyor ancak küresel güçleri değil sadece bölge ülkelerini içermesini savunuyor. İran Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan açıklamaya göre, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Macron’la görüşmesinde, ABD'nin İran'a yönelik yaptırımlarının, başta Avrupa olmak üzere küresel ekonomiye zarar verdiğini söyledi. Bölgenin sorunlarının çözümünün bölge halklarının ve hükümetlerinin elinde olduğunu ifade eden Reisi, dış müdahalenin güvenlik ve istikrarın sağlanmasına olumsuz katkılar sunacağını vurguladı. Fransa Cumhurbaşkanı Macron ise, İran'ın ‘bölgedeki siyasi süreçteki’ etkinliğine atıfta bulundu.  

İran ve Batılı ülkeler arasında, ‘nükleer dosya’ tek sorun olmasa da en önemli sorun olarak öne çıkıyor. ABD Başkanı Joe Biden, Ortadoğu ziyaretinde, İran’ın ‘nükleer silah’ elde etmesine izin vermeyeceklerini duyurmuştu. Başkan Biden’ın Cidde Zirvesi’nde, Arap ülkelerinin liderlerine, İran’ın ‘istikrarsızlaştırıcı faaliyetlerine’ karşı ne tür önlemler alınacağı yönünde bir söz verip vermediği bilinmiyor. Belki de Macron’un temaslarını arttırması, ABD’nin Ortadoğu’daki ‘gri tutumu’ nedeniyle ortaya çıkan sahnede bir rol kapma çabası olarak yorumlanabilir. Öte yandan İran, ‘nükleer anlaşmayla’ ilgili bir sonuca varılamamasından Batılı ülkeleri sorumlu tutmayı sürdürüyor.  İRNA haber ajansı, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın İran’a karşı aldığı kararı, siyasi olarak nitelendirdi ve İran halkının üzerinde baskının arttırılması olarak değerlendirdi. Cumhurbaşkanı Reisi, Macron’la görüşmesinde, ABD ve Avrupa ülkelerinin yapıcı olmayan eylem ve tutumlarını eleştirerek, " ABD'nin İran'a yönelik yaptırımları, başta Avrupa olmak üzere küresel ekonomiye zarar veriyor. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansında (UAEA) kararın yayınlanması, İran ulusuna karşı baskı yaratmayı amaçlayan ve siyasi güvene darbe vuran, kriz yaratan bir eylemdi" dedi. İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun ABD’nin ‘yabancı terör listesinden’ kaldırılmasını ve kendisine uygulanan tüm ekonomik yaptırımların sonlandırılmasını talep ediyor.