عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA Amerika

İran senaryosu karşısındaki Amerikan-Arap sınavı

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, Avrupa ve dünyada ilgi ve stratejilerde en büyük değişimi beraberinde getirdi.

Mollalar ve bölgedeki vekilleri tarafından tasvir edilen senaryo, birçok güç için endişe verici (Reuters)
Mollalar ve bölgedeki vekilleri tarafından tasvir edilen senaryo, birçok güç için endişe verici (Reuters)
TT
TT

İran senaryosu karşısındaki Amerikan-Arap sınavı

Mollalar ve bölgedeki vekilleri tarafından tasvir edilen senaryo, birçok güç için endişe verici (Reuters)
Mollalar ve bölgedeki vekilleri tarafından tasvir edilen senaryo, birçok güç için endişe verici (Reuters)

Refik Huri
Amerika Birleşik Devletleri, deneyimlerin üzerinde durmadan kendini tekrar kandırıyor, Mollalar Cumhuriyeti de başkalarını kandırmak için İran kurnazlığını kullanmaya devam ediyor. Başkan Joe Biden yönetimi, Başkan Barack Obama yönetimi sırasında test ettiği başarısız bahsi, Başkan Donald Trump yönetiminin nükleer anlaşmadan çekilme ve "maksimum baskı" uygulama yönündeki aksi bahsinin işe yaramadığı bahanesiyle tekrarlıyor. Nükleer anlaşmaya dönüşün kendisi için üç hedefi gerçekleştireceği temelinde hareket ediyor. Bunlardan ilki, İran'ın askeri bir nükleer güç olmasını engellemek. İkincisi, Uzman Karim Sadjadpour'un "rejimi onunla ilişki kurarak ılımlı hale getirme yanılsaması" olarak adlandırdığı şey. Üçüncüsü, İran'daki ekonomik durumun iyileşmesinin, muhafazakarların iktidardan uzaklaştırdığı reformist akımı güçlendireceği algısı. Nükleer “eşikteki bir devlet” haline gelen İslam Cumhuriyeti de ABD'nin çekilmesi bahanesiyle ihlal ettiği nükleer anlaşmanın kendisine üç şey kazandırdığından emin; ABD yaptırımlarının kaldırılması, yatırımların geri dönüşü ve petrol ihracatı, gizli nükleer bomba yapımı faaliyetleri etkilenmeden bölgedeki vekillerini ve faaliyetlerini finanse etme gücü.
ABD ve İran'ın çeşitli taleplerden geri adım atmasının ardından, anlaşmaya dönüş nükleer dosyayla sınırlı kaldığı ve bunun dışında hiçbir şey olmadığı sürece, Mollaların ve bölgedeki vekillerinin çizdiği senaryo birçok güç için endişe verici. Bu senaryoya göre, Tahran istediği her şeyi alıyor ve yaptığı her şeyi tamamlıyor. Balistik füze programına herhangi bir kısıtlama getirme, İran'ın bölgedeki nüfuzunu sınırlama, "istikrarsızlaştırıcı" davranışlarını durdurmak yok. ABD'yi "Batı Asya"dan çıkarmaya çalışmaktan vazgeçmek, Suriye, Irak ve Lübnan'dan çıkış yok. Yemen'deki Husileri silahlandırmaktan, onlara Suudi Arabistan ve BAE'deki sivil hedeflere fırlatılan daha fazla füze ve insansız hava aracı temin etmekten geri adım atmak yok.
Soru şu: Bu nasıl mümkün olabilir? Washington müttefiklerinin ve dostlarının çıkarlarının yanı sıra hayati çıkarlarından mı vazgeçiyor? Bir tarafın her şeyi kazandığı ve diğer tarafın yaptığı her şeyi kabul ettiği bir anlaşma nasıl bir anlaşmadır? Biden Cidde'de, ülkesinin Ortadoğu'dan "geri çekilmekle" bir hata yaptığını kabul etti. Hatadan geri dönüleceğini ve Rusların, Çinlilerin ve İranlıların doldurmaya çalıştığı bir boşluk bırakılmayacağını vurguladı. Her şeyi İran'a bırakarak bu nasıl sağlanabilir? Bölgesel bir güvenlik sistemine duyulan ihtiyaçtan bahsetmek ne anlama geliyor?
Obama'nın İran ile nükleer anlaşmaya varmakta acele etme ve ABD’nin "zenginlik ve gücün" bulunduğu Uzak Doğu'ya odaklanmasını kolaylaştırma bahsi iki şeye dayanıyordu: Birincisi, Rusya’nın sadece bölgesel bir güç ve Avrupa için stratejik tehlike olmaması. İkincisi, Tunus, Mısır, Suriye ve Libya'yı kontrol etmek ve AK Parti lideri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yönetilen Türkiye'nin önderliğinde bir Sünni ekseni oluşturmak için sözde “Arap Baharı” devrimleri sırasında Müslüman Kardeşler'i desteklemek. Böylece ABD'nin Ortadoğu'daki askeri varlığını ve taahhütlerini azaltmasına izin veren bölgesel bir güvenlik sistemi içinde İran liderliğindeki Şii eksenini dengelemek. Ancak bu bahis başarısız oldu ve koşullar değişti. Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, Avrupa ve dünyada ilgi ve stratejilerde en büyük değişimi beraberinde getirdi. ABD, Çin ile çatışma ve Tayvan konusundaki meydan okumalarla birlikte çoğu kaynağı Ukrayna'yı desteklemeye yönlendirmek zorunda kaldı. Müslüman Kardeşler'in ilerleyişi Tunus'taki vatansever güçler, Mısır'da ordunun önderlik ettiği halk devrimi ve Rus ordusunun Şam yönetimi yanında Suriye savaşına dahil olmasıyla durduruldu. Biden’ın, istese bile Obama'nın bahsini tekrar etmesi mümkün değil. Aksine o, Ortadoğu'da kalmak ve ABD'yi küresel liderliğine geri döndürmek istediğini deklare etti.
ABD’nin, Ortadoğu'daki müttefiklerine ve dostlarına taahhütlerini yerine getirmedeki zorlu sınavı, nükleer anlaşmanın imzalanmasından hemen sonra başlayacak. İmzadan sonra İran'ın tavrı ve terörle mücadele tartışma konusu olacak. Ancak ABD ne yaparsa yapsın İran'ın yayılmasına karşı stratejik olarak çalışması gereken başlıca Arap ülkeleri en önemli sınav ile karşı karşıya bulunuyor. Deneyimler Washington'un güvenilirliğine olan inancı azalttı.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

Gazze Şeridi'nde ateşkesin ardından geçici uluslararası bir yönetimin kurulması

Görsel: Axel Rangel Garcia
Görsel: Axel Rangel Garcia
TT
TT

Gazze Şeridi'nde ateşkesin ardından geçici uluslararası bir yönetimin kurulması

Görsel: Axel Rangel Garcia
Görsel: Axel Rangel Garcia

James Jeffrey

ABD Başkanı Joe Biden'ın 31 Mayıs'ta İsrail'in yeni ateşkes planını onaylaması, Gazze'deki savaşın tüm dinamiğini değiştirdi. O tarihten bu yana yapılan yorumların çoğu, İsrail'in Gazze Şeridi’ne yönelik stratejisinde algılanan değişimden ziyade Hamas Hareketi’nin kısa süre önce açıkladığı yanıta ve önerinin ayrıntılarına yönelikti. Biden tarafından açıklanan ve İsrail'in Gazze Şeridi’nden tamamen çekilmesini ve kalıcı ateşkes yapılmasını öngören teklif, 'ertesi gün' için kapsamlı bir planlama yapılması ihtiyacını daha da belirgin hale getirdi. Ancak ertesi gün ile ilgili ne İsrail'de ne de Washington'da henüz detaylı bir planlama yapılmış değil.

Birkaç aydır, düşünce kuruluşları ve medyadan meslektaşlarla birlikte Gazze'de savaş sonrası uluslararası bir yapının oluşturulmasına ilişkin bir plan üzerinde çalışıyorum. Bu plan, yerel yetkililer belirli düzenlemeler altında yeni bir hükümet ve hem Gazzelilere hem de İsraillilere barış getirecek umut verici bir güvenlik yapısı kurmadan önce, Gazze'nin yeniden ayağa kalkmasına yardımcı olunması gerektiğine dikkati çekmeyi amaçlıyor. Geçtiğimiz mayıs ayında Wilson Centre Forumu'nda tartışılan ve resmi internet sitesinde yer alan plan, İsrailli ve Amerikalı hükümet yetkilileri ve çeşitli Arap taraflarla görüşülerek hazırlandı. Planın göze çarpan unsurlarına geçmeden önce İsrail'in ateşkes önerisinde nelerin yeni olduğuna ve bu planın buna nasıl uyduğuna bir göz atalım.

İsrail, ateşkesle ilgili düşüncesinin detaylarını şimdiye kadar kamuoyuna açıklamadı. Bu yüzden (dört buçuk sayfa olduğu söylenen) teklifin yapısal çerçevesini anlamamız için Başkan Biden'ın açıklamalarını ve İsrail'in farklı ve bazen de çelişkili tepkilerini masaya yatırmalıyız. İsrail'in öncelikle, müzakerelerin başarılı olması halinde, teklifin ikinci aşamasının sonunda İsrail Savunma Kuvvetlerinin Gazze'den tamamen çekilmesini kabul ettiği açıkça görülüyor.

Plan, ilk etapta Gazze'yi yönetecek çok uluslu bir idarenin kurulmasını ve bu idarenin Uluslararası Temas Grubu’na rapor vermesine odaklanıyor.

İkinci olarak, İsrail, Gazze Şeridi için daha sonra gelecek üçüncü aşamada kapsamlı bir yeniden inşa planını kabul etmeye hazır görünüyor. Bu önemli bir gelişme, zira Başkan Biden'ın da kabul ettiği üzere İsrail'de bazıları halen Gazze Şeridi'nin İsrail’in yarı kalıcı işgali altında olmasını bekliyor. Üstelik, herhangi bir büyük yeniden inşa planı, güvenlik kaygıları, birçok kilit öneme sahip sınır kapısını kontrol etmesi ve su, elektrik, iletişim gibi temel hizmetleri sağlaması göz önünde bulundurulduğunda İsrail'in desteğinin alınması gerekiyor. Senatör Lindsey Graham da İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile görüşmesinin hemen ardından 9 Haziran'da Face the Nation adlı televizyon programında, İsrail'in ateşkes önerisi doğrultusunda Gazze'nin yeniden inşasına ve yönetimine ilişkin bir planı olduğunu ifade etmişti. Bu, edindiğim başka bilgilerle de tutarlı.

Geliştirdiğimiz plan, 11 Haziran'da ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan tarafından açıklanan ve Arap devletlerinin ‘Gazze'nin istikrara kavuşturulması ve yeniden inşasında rol oynayacağı geçici bir güvenlik oluşumu ile idari yapı oluşturmasını’ öneren ABD yönetiminin görüşüyle de oldukça uyumlu.

Çok uluslu bir idari yapı

Planımız ilk etapta Gazze'yi yönetecek ve belirli bir ülke veya bölgedeki barış ve güvenlik krizini yönetmek amacıyla uluslararası aktörlerin çabalarını koordine etmek için özel amaçlarla kurulmuş gayri resmi ve daimî olmayan uluslararası bir organ olan Uluslararası Temas Grubu'na (ICG) rapor verecek, çok uluslu bir idari yapı kurulmasını öngörüyor. Bu iki oluşum ABD, İsrail, Mısır, önde gelen diğer Arap ülkeleri ve G7 üyesi ülkeler tarafından ortaklaşa hazırlanan uluslararası bir tüzük çerçevesinde kurulacaktır. Filistin Yönetimi ile istişare için bir mekanizmaya sahip olacak ve mümkünse, 10 Mayıs’taki ateşkes kararını takiben BMGK’da alınacak bir kararla desteklenecektir. İsrail'in önerisinin ikinci aşaması için ateşkes müzakerelerinde başka hukuki temeller de atılabilir.

Bosna deneyiminden çıkarılan bir ders olarak geçici idari yapının resmi yetkiye sahip olması gerekiyor.

Çok uluslu yönetim, üst düzey bir temsilci tarafından yönetilecek ve ICG’ye katılan ülkelerin yanı sıra, diğer ülkelerden gelen bağışlarla finanse edilecek. Finans, güvenlik, ulaşım, bakanlıklarla koordinasyon, kamuoyu yoklaması ve halkla ilişkiler için özel ekipleri olacak ve İsrail, Mısır ve diğer ülkelerden lojistik destek alacak. Kapsamlı yönetim ve güvenlik gözetiminden başlayarak işleyişinde merkezi yetkilere sahip olacak.

ABD ve ICG üyesi ülkeler, Hamas sonrası güvenlikle ilgili sorumlulukları üstlenecek sivil polis ve jandarma güçleri (sivil halk arasında konuşlu hafif silah kolluk kuvveti) eğitilene kadar güvenlik devriyeleri gerçekleştirmek için çok uluslu yönetime bağlı çok uluslu bir polis gücü oluşturacaklar. Aralarında az sayıda da olsa ABD'li sivil ve askeri yetkili de yer alacak. Ateşkesin ikinci aşaması için yapılacak müzakerelerde, özel güvenlik düzenlemeleri üzerinde yeniden çalışılması gerekiyor.

Bu yapı aynı zamanda Gazze'ye insani yardımların ulaştırılması, istikrarın sağlanması, kalkınma, yeniden inşa ve diğer her türlü yardımın erişiminde yer alan uluslararası, hükümet ve hükümet dışı kurum ve kuruluşların faaliyetlerini harekete geçirme, koordine etme ve birleştirme yeteneğine de sahip olacak.

Merkezi kontrol

Güvenlik, yeniden yapılanma ve diğer uluslararası destek türlerinin ateşkese uyulmasıyla bağlantılı olmasını sağlamak için merkezi kontrol gerekiyor. Bosna deneyiminden çıkarılan bir ders olarak geçici idari yapının, halk ya da yerel yetkililer güvenliği engellerse yahut radikalleşmenin önlenmesi ve uzun vadeli istikrar için gerekenlerin yapılmasına engel olursa diye, yeniden yapılanma ve diğer hizmetlerin sağlanması için (Dayton Anlaşmalarında öngörüldüğü üzere) resmi yetkiye sahip olması gerekiyor.

Hiçbir uluslararası polis teşkilatı ABD'nin desteği ya da en azından ABD’nin sahada kısmen varlığı olmadan güvenliği etkin bir şekilde sağlayamaz.

Son olarak plan, bunların her biri ve yukarıda belirtilen diğer çeşitli gündemler için ayrıntılı eylemler içeriyor. Bunlar modüler bir temelde düzenlenmiştir ve Gazze için planlamaya dahil olan hükümetler unsurları seçmekte özgürdür.

Bu planla (ya da Gazze'ye yönelik neredeyse tüm diğer planlarla) ilgili akla birtakım sorunlar gelebilir. Bunların başında, Biden yönetiminin ‘sahada Amerikan askeri bulunmayacağı’ açıklaması açısından başta askeri personel olmak üzere ABD’li personelin Gazze’deki varlığı yer alıyor. Ancak bazen Başkan tarafından yapılan açıklamaların yerine getirilmesi gerekir. ABD'nin halihazırda Gazze kıyısında inşa ettiği yüzer iskelede konuşlanmış askerleri var. Washington'ın yaklaşık 25 ülkede konuşlandırılmış askeri birlikleri bulunuyor. Bu birliklerden bazıları son zamanlarda sahillerde ya da suda saldırıya uğradı. Hiçbir uluslararası polis teşkilatı, ABD'nin desteği ya da en azından ABD’nin sahada kısmen varlığı olmadan güvenliği etkin bir şekilde sağlayamaz.

Yönetim ve Hamas

İkinci konu ise Filistin Yönetimi'nin rolü. Plan, yukarıda belirtilen ICG ve Filistin Yönetimi arasındaki koordinasyonun ötesinde, maaşların ödenmesi, yerel hizmetlerin finanse edilmesi ve seyahat belgelerinin verilmesi de dahil olmak üzere Filistin Yönetimi'nin dahil olacağı alanları ortaya koyuyor. Özellikle çok uluslu yönetimin çekilmesinin ardından Filistin Yönetimi'nin Gazze Şeridi’nin yönetimindeki rolüyle ilgili olarak tüm taraflar arasında daha fazla müzakere yapılması gerekecektir.

Siyasi bir çözüm, Hamas'ın geleceğini ve yükümlülüklerini de içerebilir.

Üçüncü konu, Hamas'ın geleceğidir. Planın kendisi Gazze'de kalan Hamas üyelerinin rolünü tartışmıyor. Ancak ne bu planın ne de Gazze'de yönetim, güvenlik ve yeniden yapılanmaya yönelik başka herhangi bir planın, İsrail karşıtı gündemiyle Hamas'ın etkin bir şekilde kontrolü elinde tutması halinde başarılı olamayacağını söyleyebiliriz. İsrail Başbakanı Netanyahu, Başkan Biden’ın İsrail'in önerisini tartışmasına cevaben, bu öneri altında bile Hamas'ın yenilgiye uğratılması gerektiğini vurguladı. Aynı şekilde Başkan Biden da ‘Gazze'nin Hamas'ın iktidarda olmadığı daha güzel günler göreceğinin’ altını çizdi. Siyasi bir çözüm,- Başkan Biden'ın atıfta bulunduğu ateşkes çerçevesinde - Hamas'ın geleceğini ve yükümlülüklerini de içerebilir. Tüm bunlar İsrail'in teklifinin ikinci aşamasının müzakerelerinde ele alınacaktır.

Bu aşamada yukarıda belirtilen hususlar, Gazze Şeridi’nde savaşın ertesi günü için geçici çözüm kapsamında en ciddi olan konulardır. Gazze’deki savaşın, bölgenin güvenliğine yönelik oluşturduğu olağanüstü tehdit, sadece Gazze ve İsrail vatandaşları için değil tüm bölge halkları için daha iyi bir gelecek arayışındaki tüm tarafların olağanüstü çaba sarf etmesini ve büyük riskler almasını gerektiriyor.

*Bu yazı Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.