عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA

Erdoğan Esed ile beklenenden daha erken barışabilir

Gözlemcilere göre Ankara’nın Dışişleri’ndeki Esed karşıtı diplomatlarını görevden alması ‘yakın zamandaki bir yakınlaşmaya işaret’

Şam-Ankara ilişkileri Suriye iç savaşı öncesinde en parlak dönemini yaşıyordu (AFP)
Şam-Ankara ilişkileri Suriye iç savaşı öncesinde en parlak dönemini yaşıyordu (AFP)
TT
TT

Erdoğan Esed ile beklenenden daha erken barışabilir

Şam-Ankara ilişkileri Suriye iç savaşı öncesinde en parlak dönemini yaşıyordu (AFP)
Şam-Ankara ilişkileri Suriye iç savaşı öncesinde en parlak dönemini yaşıyordu (AFP)

Mustafa Rüstem
Türkiye Dışişleri Bakanlığı'nın Suriye’den sorumlu yetkililer konusunda yaptığı son görev değişikliklerinin yakınlaşmayı hızlandırması bekleniyor.
Mevcut yetkililer yerine Ankara ile Şam arasındaki ilişkiler yolundaki buzları eritecek Rus arabuluculuğuyla uyumlu yeni isimlerin atanmasının ardından, Şam ve Ankara arasındaki normalleşme beklenen de yakın olacak.
Bu adım, gözlemciler tarafından, Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Moskova'nın himayesinde Suriyeli mevkidaşı Faysal Mikdad ile yapacağı görüşmeye hazırlık olarak üst düzey bir diplomatik görüşme yapılmasına ortam hazırlandığı anlamına geliyor. Bu nedenle, daha dinamik bir iletişim için yeni bir ekip hazırlaması muhtemel.
Yeni atamalar, üç diplomat da dahil olmak üzere yurtdışındaki 10 Türk misyonunu kapsıyor. Bu bağlamda Dışişleri Bakanı Yardımcısı Sedat Önal, Birleşmiş Milletler Daimi Büyükelçisi olarak, Erdem Ozan Amman Büyükelçisi olarak, Selçuk Ünal ise Lahey Büyükelçisi olarak atandı.

Normalleşme yolunda yeni ekip
Türk gözlemciler, ekibin görevden alınmasının diplomat değişikliği konusunda alışılmadık bir zamanda gerçekleştiğini düşünüyor. Bu, iki ülkenin istihbarat servisleri ve Şam'daki güvenlik görüşmeleri çerçevesinde bir dizi görüşmenin ardından iki ülke arasındaki siyasi görüşme için yeni zeminin tamamlanmak üzere olduğu anlamına geliyor.
Türk siyasi ilişkiler uzmanı Firas Rıdvanoğlu, Türk tarafındaki değişimin Esed rejimiyle yakınlaşmanın yararına olduğunu düşünüyor ve yakında bir toplantı düzenlenmesini bekliyor.
“Bu değişiklikler sadece Esed ile ilişkilerin çıkarına değil, aynı zamanda bölgesel değişikliklerle de uyumludur" diyen Rıdvanoğlu, Rusya-Ukrayna savaşından sonra her şeyin değiştiğini, Türkiye'deki dış politikanın dümenindekileri değiştirmenin de bu değişikliklerden biri olduğunu söyledi.
Rıdvanoğlu, “Türkiye, bölgede ve bölgesel çevresinde çıkarlarını aramalı ve Doğu Akdeniz'deki enerji için Suriye ile ilişkilerin yeniden başlaması bu açıdan önemlidir” dedi. Ayrıca sahneye ilişkin okumasında, Türkiye ile Rusya arasında Yunanistan'a karşı stratejik mutabakatın bu yeni siyasi düzenlemeler içinde yer aldığı söylenebilirken, Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mihail Bogdanov basın açıklamalarında, iki ülkenin dışişleri bakanları arasında bir görüşme sağlamak için aktif temaslar konusunda iyimser olduğunu ifade etti.

Yeni diplomatik yüzler
Ankara sadece Suriye’den sorumlu diplomatik ekibini değiştirmedi. Aynı zamanda Suriye Dışişleri Bakan Yardımcısı Beşşar el-Caferi'nin de Moskova'ya Büyükelçi olarak atanması, iki ülke arasında bir uyum olduğunu gösteriyor.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre gözlemciler, “Çalışmanın başarısı için uygun koşulların yaratılmasını gerektiren bu kritik aşamada her iki taraftaki siyasette sertlik taraftarı olanların sahadan uzaklaştırılması, yerlerine sorunsuz bir şekilde yeni bir sayfa açabilecek yeni diplomatik yüzlerin getirilmesini gerektirmektedir” diyor.
Diplomatik trafiği izleyen özel kaynaklardan gelen haberler, mültecilerin dönüşü etrafında çetrefilli konuların tartışıldığı bir dönemde, Ankara ve Şam’ın bakış açılarında bir uyuma işaret ediyor.
Ankara, Suriye'nin kuzeyinde 30 bin kilometrelik bir tampon bölge oluşturmak amacıyla 2016 – 2019 arası dönemden bu yana üç askeri operasyon gerçekleştirdi. Bu operasyonlar sırasında kontrol ettiği geniş alanlardan Türk ordusunun geri çekilmesi karşılığında Esed rejiminden bölgeyi korumasını talep etti. Resmi siyasi çevreler ve Suriye muhalefeti de normalleşme sürecinde iki dışişleri bakanı arasında yakında yapılacak diplomatik görüşmeden çıkacak sonuçları bekliyorlar.

Siyasi geçiş atmosferi
Öte yandan Rusya Dışişleri Bakanlığı, siyasi geçiş ortamı yaratmak için yoğun toplantılar yaparak Suriye kamuoyunun tüm taraflarını bir araya getirmeye devam ediyor. Rusya Dışişleri Bakanı Yardımcısı Mihail Bogdanov, ‘Moskova Platformu’ Başkanı Kadri Cemil, Suriye Demokratik Konseyi (SDK) üyeleri ve muhalif siyasi figürler arasında görüşmeler gerçekleşti.
26 Mart 2012'de Türkiye, Büyükelçiliğinin kapılarını kapattı, personelini ülke dışına çıkardı. Halep Konsolosluğu'nu kalıcı olarak kapatmadan önce kısa bir süre çalışır durumda tuttu.

Suriye muhalefeti normalleşmeden endişeli
Öte yandan Suriye muhalefeti, Şam'la planlanan bu yakınlaşmadan endişeli ve hatta isteksizce kabul ediyor. Türkiye'nin son Şam Büyükelçisi Ömer Önhon, bir televizyon kanalına verdiği röportajda, "Bu yakınlaşma Suriye muhalefeti pahasına olmamalı" dedi.
Rus politikacıların, Ukrayna’yı işgal girişiminden ve Suriye sahasının düzenlenmesinden sonra iki ülke arasındaki ilişkiyi normalleştirmeye yönelik çabaları Rusya’nın Ukrayna’da zora girmesi sebebiyle yavaşladı.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Türk mevkidaşı Recep Tayyip Erdoğan'ın geçtiğimiz Ağustos ayındaki görüşmeleri, Esed ile olan ilişki krizini çözme konusunda meyvesini verdi.
Toplantıya hazırlık olarak iki dışişleri bakanı arasında veya daha düşük düzeyde bir diplomatik görüşme için bir tarih açıklanması bekleniyor. Ancak mesele, güvenlik müzakereleri tarafından kuzey Suriye'deki geçiş noktalarının açılması için oluşturulan bir yol haritasının başarısına ve silahlı gruplara, Heyet et-Tahrir eş-Şam (HTŞ) tarafından kontrol edilen İdlib bölgelerinden çekilmeleri için baskı yapılmasına bağlı.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

Suriye ve komşu ülkeler

Kamışlı şehrinde düzenlenen Süveyda halkına destek yürüyüşünde pankart taşıyan Suriyeli Kürt kadınlar (AFP)
Kamışlı şehrinde düzenlenen Süveyda halkına destek yürüyüşünde pankart taşıyan Suriyeli Kürt kadınlar (AFP)
TT
TT

Suriye ve komşu ülkeler

Kamışlı şehrinde düzenlenen Süveyda halkına destek yürüyüşünde pankart taşıyan Suriyeli Kürt kadınlar (AFP)
Kamışlı şehrinde düzenlenen Süveyda halkına destek yürüyüşünde pankart taşıyan Suriyeli Kürt kadınlar (AFP)

Mustafa Feki

Suriye, Bilad-ı Şam ülkeleri arasındaki çatışma denkleminde bir taraf ve “Büyük Suriye” dediğimiz bölgedeki çatışmaların ağırlık merkezi olmaya devam edecektir. Bunun nedeni, Batı Asya'da önemli bir Arap ülkesi olması ve Arap, Asya ve hatta küresel meselelerde etkili olmasıdır. Son yıllarda “Suriye'deki çatışma" başlığı altında birçok kitap ve çalışma yayınlandı. Arap-İsrail çatışması uzmanları, “Mısır olmadan savaş, Suriye olmadan barış olmaz” derken haklıydılar. Dahası Suriye devletinin tarihi, kuruluşundan itibaren İslam devletinin tarihidir ve Şam'da başlayan hilafetin doğuşunun gerçek doruk noktasıdır. Şairlerin Emiri, Ahmed Şevki'nin dediği gibi, “Doğu'nun ihtişamı Şam ile başlar.”

Suriye coğrafi konumu, İsrail, Türkiye ve İran ile olan sınırları, Irak'a yakınlığı ve Lübnan ile iç içe geçmişliği, ayrıca etnik azınlıklar Türkler, Kürtler, Farslar ve Araplar da dahil olmak üzere çeşitli milletlerden oluşan bir mozaiği barındırması nedeniyle büyük acılar yaşadı. Bu nedenle Suriye, Arap Maşrık (Levant) bölgesinin jeopolitik yapısında zorlu bir aktör olmayı sürdürdü ve hem Araplar hem de Arap olmayanlar tarafından yönetildi. Bu tarihi süreç Emevi devletiyle başladı, ardından Şam Abbasi hakimiyetine geçti. Sonrasında Emevi başkentinde İslam devletçikleri birbirini takip etmeye devam etti. Ta ki Osmanlı Türkleri gelip Maşrık’ı kontrol edene kadar. Suriye ve Türkiye arasındaki coğrafi yakınlık, Maşrık bölgesinin bu önemli kısmında hakim olan kimliğin şekillenmesinde etkili bir rol oynadı.

Suriye, işgalcilerin ve Arap vatanının kalbi ve İslam dünyasının incisi olan bu bölgeyi kontrol altına alma girişimlerinin hedefi olmaya devam etti. Aynı zamanda komşu milletlere ve Araplaştırılmış azınlıklara karşı bir siper görevi gördü. Keza zaman zaman komşu ülkelere, zaman zaman da Doğu ve Batı'dan İslam ülkelerinden ve Frenk topraklarından gelen davetsiz misafirlere karşı bölgenin ilk savunma hattı oldu. Ayn Calut, Hıttin ve Mercidabık'ın, Maşrık’ın ayrılmaz bir parçası olduğu belirleyici savaş ve çatışma merkezleri olduğu bilincimizden ve hafızamızdan kaçabilir mi?

Ardından, Suriye devletinin Fransız mandası yönetimi altına girdiği ve Suriyeli Dürzi lider Sultan Paşa el-Atraş ile Şam’ın özgür ve Suriye'nin cesur adamlarının önderliğindeki evlatlarının cesurca mücadele ettiği dönem geldi. Sonunda, başkenti Şam'da bulunan mevcut Suriye devleti ile başkenti Beyrut'ta bulunan Lübnan devleti ortaya çıktı. Şamlı zihinler Mısır'a doğru da ilerledi ve edebiyat, düşünce, gazetecilik, yayıncılık, tiyatro ve sinema alanlarına ışık tuttular.

Maşrık’taki Türk varlığı sona erdiğinde, Suriye'nin konumu ve çatışmanın yönetimindeki merkezi rolü çeşitli güçlerin iştahını kabarttı. Bu çatışmanın özellikleri, Yahudi varlığı ve Filistin'de yabancı bir oluşumun kuruluşu ile netleşti. Suriye devleti, İsrail gibi yabancı bir düşmanın veya Abdunnasır'ın Mısırı gibi milliyetçi bir müttefikin tarafı olduğu çeşitli aşamalardan geçti. Suriye hafızası, Suriye devleti ve milliyetçi duygularıyla güçlü bir bağı olan merhum Mısır devlet başkanının yönetimine duyulan o aşırı coşkuyu hâlâ canlı bir şekilde koruyor. Abdunnasır Suriye’de eşi benzeri görülmemiş bir popülerliğe sahipti. Öyle ki, 1958'de birliğin doğuşu deklare edildiğinde, Suriyeliler neredeyse arabasını taşıyacaklardı. Birlikle birlikte bölge, Batı'yı rahatsız eden ve özellikle de Amerika Birleşik Devletleri'ni endişelendiren bir yola girmişti. Suriye'de yaşananlar birbiriyle bağlantılı iki noktada özetlenebilir.

Birincisi, Suriye, Suriye ordusundan maceracı subayların liderliğinde kapalı bir askeri darbe döngüsü yaşadı. Bu darbelerle Hüsnü el-Zaim, Sami el-Hinnavi ve Edib el-Çiçekli gibi isimler iktidara geldi. Ayrıca, Şükrü el-Kuvvetli, Haşim el-Atasi ve Suriye sahasının genelinde ulusal eylem arenasının önemli isimlerinden sivillerin cumhurbaşkanlığını üstlendiği kısa süreli sivil yönetim dönemleri de yaşandı.

Suriye her zaman dirençli oldu ve belirli ajandaları olan isimler ortaya çıkana kadar kimliğinden veya statüsünden asla ödün vermedi. Bunlar arasında, Lübnan sahilinde idam edilen Antun Saade liderliğindeki Suriye Ulusal Partisi'ni özellikle anabiliriz. Saade, Büyük Suriye'yi ve Kıbrıs'ın yıldızı olduğu Bereketli Hilal adını verdiği bölgeyi savunuyordu. Bu dönemde Zeki el-Arsuzi, Mişel Eflak ve Selahaddin Bitar tarafından kurulan Arap Sosyalist Baas Partisi de ortaya çıktı. Bunu milliyetçi hareketin Cumhurbaşkanı Cemal Abdunnasır liderliğinde vücut bulduğu Temmuz 1952’deki Mısır Devrimi izledi. Abdunnasır Suriye’ye hayrandı, çünkü halkında kendisine karşı zamanının hiçbir yöneticisinin görmediği bir destek, coşku ve hamaset görmüştü. O sırada genç Suriyeli subaylardan oluşan bir askeri heyet Kahire'ye gelerek Mısır ve Suriye arasında bir birlik kurulmasını talep etti. Bunu, Şam'daki rejime ve Kahire'deki yeni rejime karşı yürütülen politikaların yarattığı çıkmazdan kurtulmanın tek geçerli yolu olarak görüyorlardı. Ancak, bildiğimiz gibi birlik uzun sürmedi. Çok geçmeden Eylül 1961'de ayrılık gerçekleşti ve Arap Sosyalist Baas Partisi kontrolü ele geçirmeyi başardı.

Mısır ve Suriye arasında ikili birlik ve Mısır, Suriye ile Irak arasında üçlü birlik projeleri birbirini takip etmeyi sürdürdü. Nasır öldüğü güne kadar, Şam'a zaferle dönerek kuzey ve güney bölgeleri birleştiren bir devletin yeniden kuruluşunu ilan etmenin ve böylece iki ülkeyi yeniden tek bir oluşum haline getirmenin hayalini kurdu. İki bölge, Mehmet Ali Paşa'nın oğlu İbrahim Paşa Arap ordusuna liderlik ederek ikisini birleştirdiği dönem hariç, daha önce hiç birleşmemişti. Suriye ve Mısır, Londra Antlaşması'nın imzalandığı 1831'den 1840'a kadarki süreçte birleşik kaldı. Bu antlaşma, Muhammed Ali ailesinin yönetimini, sınırları içinde kalması ve başkalarının işlerine karışmaması koşuluyla, oğullarına ve torunlarına geçecek bir yönetim olarak sınırlamıştı.

Ardından Suriye sahnesinde Arap Sosyalist Baas Partisi başta olmak üzere eski partilerden unsurlar ortaya çıktı. Hafız Esed, rakibi Salah Cedid'i devirdi, iktidarı ele geçirdi ve Suriye'de demirden bir yumrukla kontrolü sağladı. Döneminin en dikkat çekici kanlı olaylarından biri, Savunma Tugayları'nın tarihi şehirde binlerce sivili katlettiği Hama katliamıydı. Moskova ve Tahran ile bağlantılı olan baba ve oğulun iktidarı boyunca tarih uzun süre durakladı. Bu iki ülkeyle ilişki onlara Arap bölgesinde özel bir statü kazandırdı.

İkincisi, bölge daha sonra, kendisini DEAŞ olarak ilan eden örgütün başını çektiği şüpheli yan terör örgütlerinin ve benzer isimli diğer örgütlerin ortaya çıkışına sahne oldu. Bu örgütler, Suriye sahnesinde kendilerine yer edinmeye çalışarak, normal şartlar altında başaramadıklarını, bu anormal koşullar altında başardılar.

Arap Baharı olayları sırasında, ilk kıvılcım Dera şehrinde çaktı ve durum bulaşıcı ve tutuşabilir hale geldi. Sonuç olarak, Suriye Arap denkleminden neredeyse tamamen çıktı. Ta ki bazı evlatları iktidar ve yönetim pozisyonlarını geri kazanana ve geçici Cumhurbaşkanı Ahmed eş-Şara, Suriye halkının bir kısmıyla birlikte iktidarın dizginlerini ele geçirene kadar. Suriye bugün, geleceğe dair sağlam ve eksiksiz öngörülerde bulunamayacağımız kadar hassas ve karmaşık koşullar altında toparlanmaya çalışıyor. Zira Suriye'yi riske atmaya çalışanlar var ve bunlar tarihi emelleriyle İsrail, yerel acılarıyla İran’dır. Türkiye de şüphesiz gelecek hedefleriyle öne çıkıyor.

Ancak Suriye'nin adı yüksekte olmaya ve bayrağı dalgalanmaya devam edecek, çünkü olumlu çoğulculuğuyla tanınan ve bu sayede dinler ve etnik kökenler arasında büyük bir birliktelik ve yakın bağlar kuran bir ülkedir. Suriye, günümüz dünyasında ciddi bir ağırlığa ve net bir öneme sahip insan topluluklarını kapsadığı için her ulusal veya bölgesel denklemde zor bir sayı olmuş ve olmaya devam edecektir.

Bugün, yaraları ve acılarıyla Suriye'yi, çevredeki koşullara ve yaklaşan zorluklara rağmen en kısa sürede iyileşip umutlarını gerçekleştirmeye başlayacağından emin bir şekilde izliyoruz.