Lübnan eski Emniyet Genel Müdürü General Abbas İbrahim, Şarku’l Avsat’a konuştu: Lübnan’da güvenlik birimlerinin çok olmasının nedeni mezhepçilik

Lübnan’ın eski Emniyet Genel Müdürü, kamusal alanda bağımsız olarak çalışacağını ve kimseye katılmayacağını vurguladı.

Eski Lübnan Emniyet Genel Müdürü General Abbas İbrahim. (Şarku’l Avsat)
Eski Lübnan Emniyet Genel Müdürü General Abbas İbrahim. (Şarku’l Avsat)
TT

Lübnan eski Emniyet Genel Müdürü General Abbas İbrahim, Şarku’l Avsat’a konuştu: Lübnan’da güvenlik birimlerinin çok olmasının nedeni mezhepçilik

Eski Lübnan Emniyet Genel Müdürü General Abbas İbrahim. (Şarku’l Avsat)
Eski Lübnan Emniyet Genel Müdürü General Abbas İbrahim. (Şarku’l Avsat)

General Abbas İbrahim, Lübnan Emniyet Genel Müdürlüğü görevinden ayrılmış olsa da 2011 yılında atandığı görevde, söz konusu tarihten bu yana oynadığı rol peşini bırakmadı. Görevinin sona ermesinin ertesi sabahı ‘eski’ Emniyet Genel Müdürü, Bazzi ailesinden bir heyeti evinde kabul ediyordu. Bazzi ailesinin oğulları Muhammed, ABD’li yetkililerin talebi üzerine Romanya'da tutuklanmıştı. General İbrahim, Lübnan'ın Bükreş Büyükelçisi ile temaslarda bulundu. Ayrıca Lübnan Dışişleri ve Göçmenler Bakanı Abdallah Buhabib ile temasa geçen General İbrahim, sonunda bu dosyayla nasıl başa çıkılacağına dair bir dizi ‘gerçekçi’ ipucu bulmak için gerektiğinde Romanya'daki kamu güvenliği ve istihbarat müdürleriyle temasa geçmeye hazırdı.
2011 yılında başladığı görevinden ayrıldıktan sonra ‘gelecek planlarını hazırlamak’ için kısa bir ara veren General İbrahim, yurt dışında çalışmak için birçok teklif aldığını ve bunlardan bazılarının cazip teklifler olduğunu söyledi. Ancak Lübnan'da siyasi çalışmalar yapmak istediği ve ‘ümidini kaybetmedikçe’ Lübnan’dan ayrılmayacağı için tüm tekliflerin kendisini cezbetmediğini de sözlerine ekledi.
General İbrahim, ilişkileri ve tecrübesi nedeniyle Emniyet Genel Müdür olduğu dönemdeki rolünü sürdürse de görevden dramatik bir şekilde ayrıldı. Herkes geçtiğimiz hafta sona eren İbrahim'in görev süresinin uzatılmasını beklerken siyasetçilerin yasaları kendi isteklerine göre düzenlemeye alıştığı bir ülkede kapıların çözüme kapanması herkesi şaşırttı.
General İbrahim, Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda görev süresini uzatma girişimlerinin başarısızlığından kimin sorumlu olduğunu açıklamaktan kaçınsa da bu konuda hukuka güveneceğini söyleyerek Başbakan Necid Mikati’ye işaret etti.
General İbrahim, liyakatli atama yapamama ve yeni bir cumhurbaşkanı seçilip liyakatli atama yapabilecek tam teşekküllü bir hükümet kuruluncaya kadar bu görevde kalmayı düşünmeseydi görev süresini uzatmak istemeyeceğini vurguladı. ‘İlgililere’ beş ay önce görev süresinin sonunda görevde kalmak istemediğini söylediğini belirten General İbrahim, ancak ‘geçici’ bir uzatma fikrine razı oldu. Buna karşın meselenin tamamen hukuki bir boyutu olduğunu söyleyen Başbakan Mikati, vatandaşlar ve siyasiler arasında kafa karışıklığına neden olacak bir üslupla “Siyasi eleştirileri kabul etmiyorum” dedi.
Bir grup hukukçunun görev süresinin uzatılması için yasal çıkış yolları bulduğunu ancak dikkate alınmadığını söyleyen General İbrahim, Mikati başlangıçta siyasetsiz hukuk, daha sonra da hukuksuz siyaset istediğini belirterek sözlerine şöyle devam etti:
“Burada olmamızın nedeni bu. Basitçe söylemek gerekirse; General Elias el-Biseri bu görevi vekaleten devraldı. O en iyi subaylardan biridir. Ona tüm deneyimim ve yeteneklerimle emrinde olduğunu söyledim. Hal böyle olunca herkes kendisinden bekleneni yaptı. Örneğin Meclis Başkanı Nebih Berri, bir toplantı talebinde bulundu, ama olmadı. Eski Bakan Cibran Basil ise zorunluluğu yasalaştırmak için Meclis’te yeter sayı sağlamaya hazır olduğunu ve zorunluluğun esnek bir kelime olduğunu söyledi. Basil, dikkate alınmayan uzatma yasasının tüm genel müdürler için geçerli olmasını şart koştu ancak bu da olmadı.”
Ancak halkın eski Emniyet Genel Müdürü'ne karşı duygularını ve vatandaşların bu müdürlüğe nasıl baktığını yansıtan olumlu bir hava olduğunu düşünen General İbrahim, “Bu benim çok gurur duyduğum, dramatik bir şekilde gerçekleşen görevden ayrılışımla onurlandırdığım ve telafi ettiğim bir konu” dedi.
‘Ülkenin arabulucusu’ rolünü oynayan General İbrahim, yetkililer arasında köprü görevi görüyor, birçok tartışmalı dosya üzerinde görüşlerini birleştirmeye çalışıyordu. İbrahim'in faaliyetleri, hükümetlerin kurulması sürecinde büyük bir paya sahipti. Bazı tartışmalı dosyalarda başarılı, bazılarında ise ‘siyasi çıkmaz’ nedeniyle başarısız oldu. Ancak İbrahim, yasal olarak geniş yetkilere sahip olan Emniyet Genel Müdürlüğü görevinde yetkilerinin aşmadığını vurguladı. İşinin merkezinde siyasi, sosyal ve ekonomik güvenlik olduğunu söyleyen İbrahim, bu göreve geldiğimde ilk işim müdürlüğün ve genel müdürün yetkilerini okumak oldu. Bugün aradan 12 yıl geçmesine rağmen yaptıklarımın hepsini yerine getirmiş değilim. Çünkü bu makamın yetkileri çok genişti.
General İbrahim sözlerini şöyle sürdürdü:
“Emniyet Genel Müdürlüğü’nün ülkenin arabulucusu gibi bir görevi yoktu. Benim yaptığım, bu görevin yetkileri dışındaydı. Tüm bu yetkileri kullanmayan yöneticiler var. Ancak göreve başladığım dönem, çoğunlukla her düzeyde bir boşluk dönemiydi ve doğa boşluktan nefret eder. Bu boşluğu çalışmamla doldurdum. Çoğu yerde cumhuriyete aracılık edebildiğimi, köşeleri dönerek istenilen sonuçlara ulaşabildiğimi söyleyebilirim.”
General İbrahim, Lübnan'daki siyasetçilerin çalışmalarını da değerlendirdi:
“Sıkıntının siyasi performansa, eylem ve tepkinin siyasi görüşe üstün geldiğine inanıyorum. Genel olarak Lübnan'da bir planlama yok ve bir tepkiler dünyasında yaşıyoruz. Bu zihniyet böyle devam ederse kötü sonuçları olur. Bunun içinden çıkmalıyız. Bu, yıkıcı bir performans. Sonuçları önümüzde, bizim başardıklarımız onları değiştirmek için bir teşvik olmalı ama değişen bir şey yok.”
General İbrahim'in siyasi çalışmalar yapmak istediği biliniyor. Çünkü bunu birçok kez açıkça dile getirdi. Ama görevinden ayrılıp geniş siyaset dünyasına girdikten sonra hiçbir partiye girmeyeceğini belirten İbrahim konuya dair şunları söyledi:
“Tüm görevlerimde bağımsızdım. Lübnan gerçekliğinden sapmadan büyük ölçüde bağımsız olacağımı düşünüyorum. Yani mezhepçilik kendini dayatsa da ben bağımsızlığım olarak kabul edilen oldukça geniş olan hareket alanını koruyacağım ve herkesten bağımsız çalışacağım.”
İbrahim, insanların emniyetteki yetkililere ‘nefret’ duymasıyla ilgili olarak da şunları söyledi:
“Emniyet birimlerinin insanların hizmetinde olduğuna inananlardanım. Yıllardır yapılanlar anormal, sizin yaptığınız doğru olabilir. İnsanların bize sempati duymasını sağlayan da buydu. Ofisimiz, dünyanın dört bir yanında hizmet ve arabuluculuk talebinde bulunan kişiler için bir merkez haline geldi. Bu, biz ve vatandaşlar arasında bir güven inşa etti. Siyasi görüşlerinden ya da Emniyet Müdürlüğü’nü eleştirmelerinden dolayı kimseyi sorumlu tutmuyoruz.”
General İbrahim’in görevinin son yıllarında, Emniyet Genel Müdürlüğü büyük zorluklarla karşı karşıya kalırken hizmetlerinde de gerileme yaşandı. Bunların başında, pasaport almak için kapılarında uzayıp giden kuyruklar geliyordu.
İç duruma ilişkin de açıklamalarda bulunan General İbrahim, Emniyet Genel Müdürlüğü üyeleri ve memurları da dahil olmak üzere Lübnanlıların satın alma gücünün düşmesinden büyük ölçüde etkilendiğinin altını çizdi. İbrahim, Yunan filozofu Platon'un bir sözüne atıfla, “Askerimiz çalışıyor ve açlık çekiyordu. Ben de buna ikna oldum” ifadelerini kullandı.
Askerlerin ve ailelerinin ihtiyaçlarının bir kısmını karşılamak ve hayatlarını idame ettirmelerini sağlamak için birçok önlem almalarına rağmen durumu ne yazık ki kriz öncesi seviyelerine getiremediklerini, çünkü bunun kolektif olarak devletin sorumluluğunda olduğunu belirten İbrahim, pasaport kriziyle ilgili de değerlendirmelerde bulunu. Bu konunun ‘Emniyet Genel Müdürlüğü’nün değil, devletin sorumluluğunda olduğunu’ vurguladı. Bunun daha ziyade devlet ve hükümet ile Lübnan Merkez Bankası Başkanı arasındaki çekişmeden kaynaklı bir sorun olduğunu söyleyen General İbrahim, “Yani biz müdürlük olarak gerekli ihaleyi yaptık ve 15 milyon dolara ihtiyacımız vardı. Pasaport harçlarını ve diğer harcamaları tahsil ediyoruz, ardından doğrudan Maliye Bakanlığı’na aktarıyoruz” ifadelerini kullandı.
Emniyet Genel Müdürlüğü’nden ayrılan General İbrahim, güvenlik birimlerinin çalışma kalitesine olan güvenini yinelerken, ancak rehavete kapılmayı reddettiğini, çünkü bir güvenlik görevlisi rehavete kapıldığında felaketlerin yaşandığını vurguladı. General İbrahim, güvenlik birimlerinin ve ordunun iradesi ve vatandaşların farkındalığı ile güvenlik durumunun iyi olduğunu, ancak sosyal güvenlikle ilgili büyük bir korkunun hissedildiğini kaydetti. Bunun önemli bir korku ve faktör olduğunun altını çizen General İbrahim, “Lübnan halkı ilk kez bir konuda, yani yoksulluk ve açlıkta meselesinde birleşiyor” dedi. Toplumsal olarak bu meselenin sokakta vatandaşlarla güvenlik güçleri arasında çatışmalara dönüşebileceğini söyleyen General İbrahim, “Ancak güvenlik anlamında korku oluşturmaz” diye konuştu. Diğer yandan Lübnan'da terör örgütlerine bağlı uyuyan hücrelerin bulunduğuna ve bunların çoğunun gözetim ve takip altında olduğuna dikkat çekerek “Güvenlik servisleri arasındaki koordinasyon da bu konu üzerine kuruludur” ifadesini kullandı.
Güvenlik birimleri arasındaki koordinasyonu her fırsatta vurgulayan General İbrahim, ‘Lübnan’da bu kadar çok güvenlik birimi olmasının normal olup olmadığı’ sorusuna şu yanıtı verdi:
 “Hayır, bu normal değil. Bunun nedeni, mezhepsel çekişmelerimiz olması. Bu bir yığılmaya neden oluyor. Bu yüzden dünya ülkeleri, her fırsatta her biri kendi yetki alanında olmak üzere güvenlik birimlerini yeniden düzenleyip birleştiriyor. Bazı mezheplerin tarafları, güvenlik birimleri önünde engel oluşturuyor. Ne yazık ki Şiilerin ve Sünnilerin birer ve Hıristiyanların ise iki güvenlik birimi var. Bu da bizi bir mezhebin tarafı olarak değil, vatandaş olarak mezhepçiliği ortadan kaldırıp sivil devlete geçmeyi fiilen düşünmeye itiyor. Artık bu ülkenin vatandaşı ve daha dindar, ancak daha az mezhepçi olmamızın zamanı geldi. Mezhepçilikten uzaklaşalım ve Allah'a yaklaşalım.”
Emniyet Genel Müdürü olduğu sırada rolünün büyük bir bölümü görevinin yetkileri dışında olan General İbrahim açıklamasınaşöyle devam etti:
“Suriye krizinin başladığı sıralarda bu göreve geldim. Kriz sadece Lübnan'ı değil tüm dünyayı etkiledi. Çoğu ülkenin Suriye ile diplomatik ilişkileri koptu. Ardından bu ülkeler, güvenlik düzeyinde her şeye baştan başlamak zorunda kaldı. Suriye'ye tepeden bakan bir yerde bir üsse sahip olmaları gerekiyordu.”
General İbrahim'in hem Suriye hem de Batı ile aynı anda konuşabilen bir isim olması onun yaklaşık 12 yılda, bugüne kadar bazıları açıklanan, ancak çoğu duyurulmayan birçok görevi yerine getirmesini sağladı.
General İbrahim açıklamalarını şöyle sonlandırdı:
“Lübnan ve Suriye'den başlayarak dünyadaki kardeş ve dost ülkelerle birçok olumsuzluğu bu iletişim kanalıyla hafifletmeyi başardık. Dolayısıyla bu kanallar etkili oldu. Bazen güvenlik kanallarından diplomatik ve siyasi kanallara geçtik. Hassas olmaları nedeniyle açıklamadığım çok şey var ama üzerime düşeni sonuna kadar yaptığımı düşünüyorum.”



Mustafa el-Kazımi Irak'a hangi nedenlerle döndüğünü ve yeni dünya düzenini nasıl gördüğünü anlattı

Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
TT

Mustafa el-Kazımi Irak'a hangi nedenlerle döndüğünü ve yeni dünya düzenini nasıl gördüğünü anlattı

Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)

İbrahim Hamidi

Eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi iki yılı aşkın bir sürelik ‘savaşçı molasının’ ardından Irak'a döndü. Titiz hesaplamaları ve adımlarıyla tanınan Kazımi'nin dönüşü birçok soru işaretine ve spekülasyona yol açtı. Tüm bunlara bir de ülkesine 7 Ekim 2023'ten sonra Ortadoğu'nun büyük dönüşümlere sahne olduğu ve ABD Başkanı Donald Trump'ın yeniden Beyaz Saray’a dönüşüyle dünyanın yeni bir döneme girdiği bir dönemde dönmüş olması eklendi.

Saddam Hüseyin’in iktidarı döneminde sürgünde gazeteci olarak çalışan Kazımi, Irak'ta, bölgede ve dünyada, müttefikler ve çatışan taraflar arasındaki geniş ilişki yelpazesiyle tanınıyor. Kazımi aynı zamanda Bağdat'taki büyük değişimin ardından iç ve dış dönüşümler, krizler ve değişimler arasında bağlantı kurabilen, sinyallerin ve değişimlerin anlamlarını okuyabilen az sayıdaki isimden biri.

Kazımi’ye Irak, Ortadoğu'daki değişimler ve yeni dünya düzeni hakkında pek çok soru sordum. Bir kısmı Londra'da gerçekleşen röportaj, 26 Mart 2025 tarihinde e-posta yoluyla yazılı olarak tamamlandı.

Kendisine Bağdat'a dönüşünün ne anlama geldiğini, seçimlere katılmayı planlayıp planlamadığını ve ne tür garantiler istediğini, ABD askerlerinin Irak’tan çekilmesini ve Irak'ta Tahran ile Washington arasındaki ilişkileri, Beşşar Esed rejiminin düşmesinden sonra Ortadoğu’yu ve Hizbullah’ın başarısızlıklarını, ABD Başkanı Donald Trump'ın İran'a yönelik ‘azami baskı’ tehditlerini, Suudi Arabistan-ABD ilişkilerini, yeni dünya düzenini, ABD, Çin ve Rusya arasındaki ilişkileri ve Arap ülkelerinin uluslararası konumunu sordum.

İşte Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı  Mustafa el-Kazımi röportajın tam metni:

*Sayın Başbakan, iki yılı aşkın bir aradan sonra Irak'a geri döndünüz. Dönüşünüz hangi sebeplere dayanıyor?

Öncelikle bana bu fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim. Başbakanlık görevimi tamamladıktan sonra Irak'tan ayrılmaya karar verdim. Bu kararın kendince sebepleri ve gerekçeleri vardı. Kişisel olarak böyle bir çalışma döneminden sonra bir mola vermeye ihtiyacım vardı. Sorumluluk üstlendiğim dönem sadece başbakanlıkla sınırlı değildi, Milli İstihbarat Teşkilatı'nın başında bulunduğum 2016 yılından görevi mevcut Başbakan'a devrettiğim 2022 yılının ekim ayına kadar uzanıyordu.

Bazı kardeşler benim ‘savaşçı molası’ verdiğimi söylediler. Bu tanımda bir miktar doğruluk payı var. Birçok görüşmede tepede durduğumu ifade ettim. Bu da bir yandan durumun takibi ve gözlemlenmesiyle karışık bir mola, diğer yandan da görüşler, fikirler ve yaklaşımlar geliştirmenin yanı sıra deneyimin değerlendirilmesi, kaydedilmesi ve belgelenmesi için çalışma anlamına geliyordu. Özellikle bölgeyi ve dünyayı kasıp kavuran değişimler aynı zamanda sükûnet ve esneklik gerektirdiğinden, mevcut koşullara ve karmaşıklıklara rağmen uygun çözümler üretmemize yardımcı oldu. Duygulara kapılmamalı ve Irak'ın, halkının ve bölgenin genel çıkarlarını gerçekleştirmek için ahlaki, insani ve ulusal değerleri korumalıyız.

Beşşar Esed rejiminin çöküşü ve Lübnan'da Hizbullah'ın yaşadığı gerilemenin Irak’a yansımaları olacak. Henüz fırtınanın içindeyiz, dolayısıyla bu sonuçların kapsamını ve niteliğini tam olarak kestirmek zor.

Bölgedeki gelişmeler ve bunların genel olarak Arap dünyasına, özelde ise Irak'a yansımaları, engellerin aşılmasına ve hesapsız maceralardan uzak bir şekilde gerçeğe hızlı bir şekilde dönülmesine katkıda bulunacak fikirleri üretmeye açık bir şekilde çalışmak ve başlatmak için beni daha fazla motive etti.

Mola bitti İbrahim Bey. Arap dünyasındaki durumun bir parçası olmaya çalışmanın zamanı geldi. Irak, bu uzlaşıdan ve bu eğilimden sapmayan bir Arap ülkesi ve bundan uzak kalamaz. Bu derinlik başka bir derinlikle yer değiştiremez.

*Önümüzdeki seçimlere katılmak için ittifaklar kurmak istediğiniz doğru mu?

Önümüzdeki seçimlere katılma, ittifaklar kurma ya da koalisyonlara katılma konusunu zamana bırakıyorum. Çok sayıda ve çeşitli seçeneklerimiz var. Vizyonumuzla örtüşen ve farklı yaklaşımları paylaşan güçler ve partilerle açık ve kesintisiz olarak iletişim halindeyiz. Bu konu halen tartışılıyor.

İki önemli noktaya değinmek istiyorum. Bunlardan birincisi, eğer önümüzdeki seçimlere katılmaya karar verirsek özellikle 2005 yılından bu yana geçmiş seçimlerde yaşadığımız tecrübeler çerçevesinde, bu seçimlerin adil olacağına ve en üst düzeyde şeffaflığa sahip olacağına dair garantiler talep ediyoruz. Daha önce pek çok zorluk, aksaklık ve haksızlık yaşandı.

cfvgthy
Al Majalla Genel Yayın Yönetmeni İbrahim Hamidi eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi ile bir röportaj gerçekleştirdi (Al Majalla)

İkincisi olarak seçimlere katılalım ya da katılmayalım, iktidarda olsun ya da olmasın, hükümete ya da siyasi sisteme yakın yahut muhalif olsun herkes, ulusal ve tarihi sorumluluklarını üstlenmeli. İçinde bulunduğumuz dönem ortak yarar için, Irak'ın iyiliği için çalışmamızı gerektiriyor. Çünkü fiyasko ve başarısızlığın bedelini hepimiz, Irak ve Iraklılar ödeyecek. Ben de her zaman bundan korkuyor ve buna karşı uyarıyorum.

*ABD, askerlerini bir takvim dahilinde Irak’tan geri çekmeye karar verdi. Sizce bunun Irak üzerinde nasıl bir etkisi olacak?

Hükümetim döneminde, ABD muharip güçlerinin Irak'tan çekilmesini tamamladık, ancak belirli sayıda askeri danışmanı bulundurmaya devam ettik. Onlara güvenlik güçlerimizin bazılarını eğitme ve DEAŞ çeteleriyle mücadele edebilmeleri için gerekli tavsiye ve desteği sağlama görevi verdim.

Bu anlaşmayı ve etkilerini değerlendirme sürecinde değilim. Ancak Irak'ın Amerika Birleşik Devletleri ile olan ilişkisinin stratejik ve önemli olduğu ve bundan taviz verilemeyeceğini söylemek istiyorum. Bu ilişkiyi nasıl güçlendireceklerini ve geliştireceklerini araştırıp ABD’nin yeteneklerinden, uluslararası konumundan ve Irak'a bir devlet, kurumlar ve halk olarak hizmet etme potansiyelinden yararlanmak yetkili kardeşlerimizin görevi.

Daha önemli ve talihsiz olan bir diğer konu ise Irak halkına cehaletle birlikte ikiyüzlülüğün ihraç edilmesidir. Bir yandan ABD ile bağların koparılması çağrısında bulunurken diğer yandan gizlice ve üstü kapalı bir şekilde köprüler kurmaya ve Irak içinde ve dışında ABD’li yetkililere kimliklerini sunmaya çalışan sahte slogancılardan bahsediyorum!

*Irak’a döndüğünüzde bölge çok değişmişti. Örneğin Beşşar Esed rejimi düşmüş ve Hizbullah başarısızlığa uğramıştı. Bu durum Irak'a da yansıdı mı?

Elbette. Beşşar Esed rejiminin düşmesi ve Lübnan'da Hizbullah'ın yaşadığı gerilemenin Irak'a yansımaları olacak. Henüz fırtınanın içindeyiz, dolayısıyla bu sonuçların kapsamını ve niteliğini tam olarak kestirmek zor. Sanırım önümüzdeki birkaç ay içinde bu daha da netleşecek.

Ne yazık ki, Irak'taki silahlar sınırların dışından kararlaştırılmış ve Irak'ın oyun sınırlarını aşan anlaşmaların bir parçası olarak birçok kez kullanılmıştır. Bu kesinlikle kabul edilemez.

En önemlisi başkalarının deneyimlerinden ders çıkarmaktır. Iraklılar olarak, başkalarıyla aynı hataları yapmamak için kendi deneyimlerimizden ve başkalarının deneyimlerinden ders almalıyız. Aynı hataları yapmak ne haklı gösterilebilir ne de kabul edilebilir. Bugünün dersi, başkalarının deneyimlerini iyi anlamak, koşulları, faktörleri ve sonuçları iyi okumak ve bir sonraki aşamayı doğru bir şekilde kurmaktır. Ancak bu şekilde daha sonra bir gerileme yaşamaktan kaçınırız. Devlete, devletin tercihine ve devletin kurumlarına inanmalıyız, çünkü herkesi koruyan onlardır, tersi değil.

*Irak ve İran arasındaki ilişkiyi nasıl görüyorsunuz?

Irak ve İran arasındaki ilişkinin, her iki ülkenin özgünlüklerine saygı göstererek ve her iki ülke için de en iyisini elde etme çabası çerçevesinde, olumlu etkileşim ve iyi komşuluk temelinde olması gerekiyor. Irak'ın iç işlerine her türlü müdahaleyi reddediyorum. Her iki ülkenin de çıkarlarını korumak için Irak'ın İran'ın arka bahçesi olmasına izin verilmesine karşıyım.

Burada, İran’daki ilgili kardeşlerimi, genel olarak bölgeye ve özelde Irak'a ilişkin vizyonlarını yeniden gözden geçirmeye ve ikili iş birliği ve iletişimde devlet ve kurum mantığını yerleştirmeye çağırıyorum.

Bölgemizde değişimler yaşanıyor. Herkesin bu değişimlere ayak uydurması gerekiyor. Herkes, bölge ülkeleri ile halklarının çıkarlarına hizmet eden iş birliği ve ekonomik entegrasyon ilkeleri doğrultusunda çalışmalı. Ancak bu şekilde güvenlik ve istikrarın temelleri atılıp hiç kimsenin çıkarına olmayan bir çatışmaya herkesi itebilecek pervasız maceralar önlenebilir.

*Devletin kontrolü dışındaki silahlar ne olacak?

Silahlar devletin kontrolü dışında olduğu zaman Irak öldü demektir. Uluslararası toplum ve bölgesel komşular, devletin, devlet kurumlarının ve halkın iradesi olmaksızın savaşa ve barışa karar verme konusunda risk almaya ve ileri gitmeye hazır taraflara ve milislere sahip bir devletle uğraşmamaları konusunda uyarıyor.

Ne yazık ki, Irak'taki silahlar sınırların dışından kararlaştırılmış ve Irak'ın oyun sınırlarını aşan anlaşmaların bir parçası olarak birçok kez kullanılmıştır. Bu kesinlikle kabul edilemez. ABD karşıtı sloganlar atanlar, ABD’nin hükümetle koordineli olarak bulundurduğu askerlerini ‘işgal’ olarak değerlendirirken, devlet ve hükümet bu askeri varlığı dünyanın en güçlü askeri gücüyle güvenlik iş birliği ve stratejik ortaklığın bir parçası olarak görüyor.

Bu çelişkiyi nasıl açıklayabiliriz? Daha önce de söylediğim gibi, Irak halkının kasıtlı olarak cehaletiyle birleşen bir ikiyüzlülük var ve bu onlara çok pahalıya patlayacak. Çünkü halk artık gerçekleri ayırt edebiliyor.

*Pekin’deki anlaşmanın zeminini hazırlayan Suudi Arabistan-İran görüşmelerinin Bağdat’ta yapılmasında rol oynadınız. Üzerinden geçen iki yılın ardından anlaşmayı nasıl görüyorsunuz?

Bu görüşmeler karşılıklı iyi niyetlerle yapıldı. Irak, coğrafi konumu, yakınlığı ve iki komşusuyla da olan etkileşimi sayesinde bunun görüşmelere uygun ve elverişli bir zemin hazırlayabildi. Müzakerelerin sayısı beş tura ulaştı. Bu turlarda iki taraf arasında açıklık ve şeffaflık ön plandaydı. İki taraf arasında çözüm bekleyen konuların çoğu ele alındı. Irak, aradaki boşlukları doldurmaya istekli bir arabulucu olabildi, fakat -açıkça söylemek gerekirse- Irak bu tür görüşmelerin sonuçlarının garantörü olamaz. Bu tür görüşmelerin bölgesel değil, uluslararası bir garantöre ihtiyacı olduğu bir gerçek. Çin de her iki tarafa görüşmenin sonuçlarının garantörü olmayı önerdi.

7 Ekim'den önceki bölge ile sonraki bölge aynı değil. Sadece çatışmaların yaşandığı coğrafyada değil, bir bütün olarak bölgesel sistemde de büyük değişimler yaşandı.

Bölgemizde yaşanan onca şeyden sonra, bu diyaloğun bazılarının zaman kazanmak ve bir aşamayı geçmek için kurduğu geçici bir diyalog olarak değil, yeni bir strateji ve herkese olumlu yansıyacak farklı bir bölgesel yaklaşım için temel bir diyalog olarak görülmesini umuyorum. Ben halen her iki tarafta da iyi niyetin var olduğuna ve bu anlaşmayı geliştirme potansiyelinin bulunduğuna inanıyorum.

*Irak İran'ın komşusu. Trump İran'a ya azami baskı uygulayacağını ya da bir anlaşma yapacağını söylüyor. Siz bunu ve Irak üzerindeki etkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Başkan Trump, ABD'nin hasımlarına karşı azami baskı politikası uyguluyor. Bu bağlamda İran'a baskı uyguluyor ve davranışlarını değiştirmeye zorlamak için güç kullanma tehdidinde bulunuyor. Ancak bu politikayı daha tehlikeli kılan en temel değişken, 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana Ortadoğu'da yaşanan büyük çalkantıların ortasına denk gelmesidir. Bu durum, iki taraf arasındaki gerilimi tırmandırırken bir yandan İran-Irak ilişkilerinin diğer yandan da ABD-Irak ilişkilerinin seyrini doğrudan etkiliyor.

fergt
ABD Başkanı Donald Trump, 2020 yılında ilk başkanlık döneminin sonlarında dönemin Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi'yi Beyaz Saray'da ağırladı (AFP)

Washington ve Tahran arasındaki gerilimin niteliği ne olursa olsun, Irak'ın menfaati bunun olumsuz yansımalarını kontrol altına almayı ve iki taraf arasında diyalog kanalları açabilecek etkin bir rol sahibi olmasını gerektiriyor. Aynı durum, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Katar gibi bölge ülkeleri için de geçerli.

Irak, ABD-İran çatışmasının somut jeostratejik ve tarihi gerçeklerine en fazla cevap veren ülke konumunda olduğundan bu boşluğu doldurmada ve perspektifleri yakınlaştırmada yapıcı bir rol oynamayı hak ediyor. Irak'ın, temel çıkarlar, ulusal güvenlik ve Arap derinliği olmak üzere bu üç temele dayanan dengeli bir vizyon temelinde değişikliklere uyum sağlama yeteneğine sahip olması da önem taşıyor.

Öte yandan İran’daki kardeşlerimizi bölgedeki, özellikle de Irak'taki deneyimlerini değerlendirmeye ve koşulları tek tarafın yararına kullanmak yerine çözümü düşünmenin ve çözüm bulmanın yanında komşularla ilişkilerde devlet ve kurumları kavramına geçmeye ve devrim fikrini kendi sınırlar içinde tutmaya ve onu ihraç edip orada burada sorun yaratmamaya dayalı kapsamlı bir vizyon geliştirmeye çağırıyorum.

*7 Ekim 2023 olaylarının ardından yeni bir bölgesel düzenin şekillenmekte olduğundan bahsediliyor. Siz bunun hakkında ne düşünüyorsunuz?

Bölgenin 7 Ekim öncesiyle sonrasında aynı olmadığı kesin. Sadece çatışmaların yaşandığı coğrafyada değil, bir bütün olarak bölgesel düzende de büyük dönüşümler yaşandı. Ancak tamamen yeni bir bölgesel düzenden bahsetmek için henüz çok erken.

Bölgedeki tüm aktörler yaşananları objektif ve cesur bir şekilde yeniden okumalı. Uzun süreli savaşların ardından zayıflık dengelerine dayalı bir stratejik alana girmek yerine bölge halklarının çok boyutlu ve çoğulcu çıkarlarıyla uyumlu bir siyasi bütünleşme mantığı oluşturmak üzere bazı dersler ve ibretler çıkarmalı. Bölgedeki bazı ülkelerin tanık olduğu ekonomik-kalkınma rönesansının temeli olarak her zamankinden daha acil hale gelen siyasi-güvenlik istikrarını tesis etmek için gerçekçilik ve dengeli sorumluluğu harmanlayan stratejik seçeneklere açık olmalı.

Son otuz yıl, uluslararası sistemi Soğuk Savaş'ın gerçeklerine ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne uygun perspektifler temelinde şekillendirmeye yönelik yoğun girişimlerin yaşandığı bir dönem oldu.

Bölge ülkeleri arasında iş birliği, etkileşim ve ağ oluşturma alanları yaratmak ve küresel düzeyde ekonomik varlıklarını arttırmak için gerçek bir fırsatla karşı karşıyayız. Bu da çeşitli güçlerin inandığı, kendini dayatabilecek yeni bir gerçeklik üretebilecek yeni bir yaklaşım gerektiriyor.

Irak’ın devlet, hükümet, kurumlar ve aktif güçleri bunu dikkatle okumalı.

*Tüm bunlar Trump'ın ikinci başkanlık döneminin başlarında gerçekleşiyor. Trump’ın yeniden başkan seçilmesi ve bölgemiz üzerindeki etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz?

Trump’ın ikinci dönemi, birinci döneminden farklı değil. Ortadoğu'ya yönelik dış politikası ilk dönemindeki politikasının bir uzantısı. Yine “Önce Amerika” ilkesiyle yola çıkıyor. Ekonomiye öncelik veriyor ve savaşa başvurmadan düşmanlarını kontrol altına almayı amaçlayan ‘baskıcı güç’ stratejisine çerçevesinde düşmanlarına karşı azami baskı politikasını izliyor. Trump yönetiminin yeni politikası ve uygulamaları temelde 7 Ekim sonrası yaşanan önemli gelişmelerin bıraktığı siyasi iklim ve stratejik dönemeçlerden dolayı farklılaşıyor. Bu da bölgedeki denge haritasının yeniden çizilmesi için ABD'nin aktif ve yoğun olarak katılım göstermesini gerektiriyor.

Burada, ABD'nin uluslararası arenada ve önemli meselelere yönelik politikasının Trump’ın şahsına indirgenemeyeceğini belirtmemiz gerekiyor. Bu konuda temelde belirleyici olan ABD'nin bölgedeki ve dünyadaki çıkarlarını ve ABD ulusal güvenliğinin korunmasını dikkate alan derin kurumsal yapısıdır.

Bu kritik tarihi anda, bölgede barışı ve istikrarı sağlamak için ABD ile olgun bir stratejik ortaklık üzerinde düşünmeli ve bu tür bir iş birliğini kalkınma ve ilerleme yollarına hizmet etmek ve nesillere gelecek vaat eden bağlamlar oluşturabilecek yaratıcı fırsatlar sağlamak için kullanmalıyız.

*Trump, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile anlaşmaya varmak ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile rekabet etmek istiyor. Üç ülke arasındaki ilişkileri ve bunların dünya üzerindeki etkilerini nasıl okuyorsunuz?

Son otuz yıl, uluslararası sistemi Soğuk Savaş'ın gerçeklerine ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne uygun perspektifler temelinde şekillendirmeye yönelik yoğun girişimlerin yaşandığı bir dönem oldu.

Ancak bu rekabet tek kutuplu sistemde köklü bir değişikliğe yol açmadı. Uluslararası sistemin bu tek kutuplu yapısını değiştirme girişimleri, başta Çin ve Rusya olmak üzere, uluslararası arenadaki yerlerini ve rollerini yeniden kazanmaya çalışan ve özellikle jeostratejik etki alanlarında ABD’yi zayıflatmaya çalışan bazı uluslararası güçlerin ana hedeflerinden biri oldu ve olmaya devam ediyor.

ABD, özellikle dünyanın tanık olduğu jeopolitik ve ekonomik değişimler çerçevesinde uluslararası arenadaki gücünün ve liderlik rolünün geleceğiyle ilgili bazı zorlukla karşı karşıya.

ABD için Çin, ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) Direktörü William Burns'ün de belirttiği gibi, ‘21. yüzyılın en önemli jeopolitik tehdidini temsil ediyor’. Bu yüzden ABD vizyonu ve bundan kaynaklanan stratejiler ve taktikler açısından Rusya'dan farklı. Washington, küresel ekonomik dümene liderlik etmek için kızışan güç yarışında en tehlikeli rakip olarak Pekin ile karşı karşıya. Her ikisi de uluslararası sistemin doğasını yeniden tanımlamayı ve onu hem ekonomik hem de askeri açıdan çok kutuplu bir kimliğe taşımayı hedeflediğinden, ABD'nin tek taraflılığına karşı koymak Çin-Rusya ilişkilerinin en önemli ayağını oluşturuyor.

Rusya-Ukrayna savaşı ve Beşşar Esed rejiminin düşmesinin ardından, uluslararası piramidin tepesine doğru çıkmaya başlayan Rusya'nın, ABD'nin dünya düzeni liderliğine tehdit oluşturan uluslararası bir güç olmaktan ziyade uluslararası boyutu olan bölgesel bir güç haline geldiğini söyleyebiliriz. Gerçekte ABD, Rusya-Çin stratejik ittifakı ile çatışma halkalarını dağıtmayı başardı. Washington, ABD’ye karşı giderek büyüyen bir tehdit olarak gördüğü Çin'i kuşatmayı amaçlayan stratejilerine kendini adama fırsatı buldu. ABD yönetimi, bu bakımdan pusulayı Çin'in yükselişini engellemeye çevirmek için bölgede ve uluslararası alanda meşgul olduğu arenaları azaltmaya çalışıyor. Dolayısıyla, ABD'nin Rusya-Ukrayna çatışmasını sona erdirme girişimi ve Trump'ın Putin ile yakınlaşması, Trump'ın ‘şahsi diplomasi’ ilkesine olan inancına, yani Putin ve Kuzey Kore lideri Kim Jong-un ile şahsi bağlantılar kurarak Rusya ve Kuzey Kore ile çelişkileri yönetme ve onları dizginleme çabasına ek olarak anlaşılabilir.

dfergty
Kazımi Londra'da Al Majalla Genel Yayın Yönetmeni İbrahim Hamidi’ye röportaj verdiği sırada (Nur Eyyub – Al Majalla)

Trump, küresel ekonominin dümenine geçmek isteyen Çin’i engelleyecek kararlı adımlar atmak için zamana karşı yarışıyor. Çünkü ABD'yi büyük zorluklardan kurtarıp sürdürülebilir fırsatlara ulaştırmayı başaran istisnai bir lider olarak tarihe geçmek istiyor.

*Yeni dünya düzenine nasıl bakıyorsunuz?

ABD, teknolojik, ekonomik, kültürel, askeri ve diplomatik olmak üzere çeşitli alanlarda üstünlüğünü korumaya çalışarak, uluslararası kurumlara ve Varşova Paktı'nın dağılmasından sonra uluslararası arenada tek başına kalan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) liderlik ederek ve başta Çin ve Rusya olmak üzere potansiyel rakiplerinin bir süper güç seviyesine yükselmesini engellemeye çabalayarak uluslararası sistem üzerindeki liderliğini sürdürmenin yollarını arıyor.

Günümüzün akışkan ve karmaşık dünyasında, uluslararası haritayı basit kavramlara indirgemeyen çok boyutlu bir okumayı tercih ediyorum.

ABD, özellikle dünyanın tanık olduğu jeopolitik ve ekonomik dönüşümler çerçevesinde uluslararası arenadaki gücünün ve liderlik rolünün geleceğiyle ilgili bazı zorlukla karşı karşıya. Bundan dolayı gücün artık tek bir kutbun elinde toplanmadığı, ancak üç boyuta bölünmüş bir modele göre dağıtıldığı ve böylece birden fazla gücün aynı anda etkileşime girdiği söylenebilir.

ABD, gerek bütçe gerek teknoloji gerekse dünyanın dört bir yanında sahip olduğu askeri üsler bakımından olsun askeri güç açısından açık ara tek taraflı hakim güç olmaya devam ediyor. ABD'nin askeri üstünlüğü Washington'ı eşsiz bir konuma oturtuyor. Ancak yükselen güçleri, özellikle de sessiz ve derinden devasa silah cephanelikleri geliştirmeye ve geçtiğimiz yüzyıldaki Sovyetler Birliği'nden farklı olarak ABD’nin gücüyle rekabet edebilecek bir askeri yapı inşa etmeye çalışan Çin'i izlemesi ve takip etmesi gerekiyor.

Başta Körfez’dekiler olmak üzere Arap ülkelerinin kalkınma deneyimleri cesaret verici olmanın da ötesinde, küresel düzeyde sıçramalar ve sınırlar çiziyor. Bu da kardeş Arap ülkeleri tarafından desteklenecek bir projeyle ilerlemek için bir teşvik ve motivasyon oluşturuyor.

Ekonomik güç düzeyinde, on yılı aşkın bir süredir ABD, Avrupa Birliği (AB), Çin ve Japonya gibi büyük ekonomik güçler arasındaki hararetli rekabet başta olmak üzere çok kutupluluk yönünde bir tablo çiziliyor. Buna yansımaları ve etkileri nedeniyle uluslararası arenada büyük önem kazanan Hindistan ve Brezilya gibi yeni oyuncular ekleniyor.

Burada dikkat edilmesi gereken üçüncü bir boyut daha var. O da ulus ötesi ilişkilerle ilgili boyuttur. Geleneksel anlamda devletleri temsil etmeyen geleneksel olmayan güçler bu boyutta etkileşime girer ve bu boyutta ulus ötesi terörizm, uluslararası suç ve siber güvenlik gibi zorluklar ortaya çıkar. Salgın hastalıklar ve iklim değişikliği gibi tüm insanlığın karşı karşıya olduğu ortak sorunlar uluslararası iş birliği yapılmasını gerektirdiğinden tek bir güç tarafından ele alınamamalı. Bu boyutta güç, çok çeşitli ölçeklere dağılmış olup, tek kutupluluk ya da çok kutupluluk kavramlarını, uluslararası gerçekliğin ve mücadelelerinin karmaşıklığını tanımayan basit bir kavram haline getiriyor.

*Arap ülkelerinin bu küresel sistemdeki konumlarını, rollerini ve katkılarını nasıl görüyorsunuz?

Arap dünyasının engin potansiyeline, bol kaynaklarına ve zengin medeniyet mirasına yakışacak şekilde küresel sahnede anlamlı bir etki kazanmasının en etkili yolu Arap entegrasyonu projesidir. Bu proje, çabaları birleştirecek, içerideki çelişkileri yapıcı bir farkındalıkla yönetecek ve Arap siyasi dokusunu yeniden yapılandırmak ve Arap dünyasının küresel meseleleri şekillendirmesine izin verebilecek muazzam enerjisini ortaya çıkarmak için gizli yetenekleri kullanacak. Bir süre önce, bölgemizi etkileyen kronik krizleri aşmak üzere tasarlanmış bir girişim olan ‘Yeni Levant (Maşrık) Projesi'ni önermiştim. Bölgenin çıkmaza girmiş gerçekliğine meydan okuyan Yeni Levant Projesi, maceracı ya da gerçekçi olmayan bir vizyon sunmaktan ziyade gerçekliğin akışkanlığına ve karmaşıklığına ayak uyduran, dönüşümün üretilmesine olanak tanıyan bir öneridir. Proje, bölgedeki kilit oyuncular olan Irak, Mısır ve Ürdün arasında stratejik ve yapıcı bir entegrasyon öngörüyor. Irak zengin doğal kaynaklara, Mısır büyük bir nüfusa ve önemli bir endüstriyel uzmanlığa, Ürdün ise önemli bir jeostratejik konuma sahip. Bu özelliklerin hepsi, bölgede kendi kabiliyetlerine dayalı yeni bir rota çizmek ve kendine daha fazla inanan ve yapısal ilerleme için dayanışmanın gerekliliğine daha fazla ikna olmuş bir bilinci yeniden üretebilecek hayati bir model oluşturmak için her ülkenin güçlü yanlarından karşılıklı olarak faydalanmak üzere iş birliği yapmak üzere bir araya getirilebilir.

Yeni Levant Projesi, ne yazık ki bölgesel söylemlerimizin çoğunda pratikten ziyade retorik bir değer haline gelen entegrasyon ilkesine yaptığı vurguyla öne çıkıyor.

Böyle bir projenin özellikle Körfez İşbirliği Konseyi’ndeki (KİK) kardeşlerin vizyonunu tamamlayacağını ve ortak Arap eylemine dayalı yeni bir Ortadoğu inşa etmek için ufuklar açabileceğini ve gerçek fırsatlar yaratabileceğini düşünüyorum.

Başta Körfez’dekiler olmak üzere Arap ülkelerinin kalkınma deneyimleri cesaret verici olmanın da ötesinde, küresel düzeyde sıçramalar ve sınırlar çiziyor. Bu da kardeş Arap ülkeleri tarafından desteklenecek bir projeyle ilerlemek için bir teşvik ve motivasyon oluşturuyor. Çünkü ortak çıkarlar bu tür bir gücün engellenmesini değil, yükselmesini gerektiriyor. Bu güç, daha güvenli, gelişmiş ve ileri bir stratejik ortam yaratma ve sadece stratejik kısırlık üreten çatışma alanlarını boğma çerçevesinde etkili ve verimli ekonomik, siyasi ve güvenlik dinamiklerine dayanıyor. Bu da Arap dünyasını, küresel sahnede öne çıkan eylemin sadece bir alıcısı olmanın ötesine taşıyıp uluslararası dönüşümlerin oluşumuna daha fazla dâhil ediyor.