ABD, Libya’da Dibeybe hükümetini muhatap alıyor: Seçimleri UBH denetlemeli

Menfi, ‘ABD’nin ulusal egemenliği korumadaki olumlu rolünü’ övüyor

Dibeybe, Libya Fetva Kurumu’nun (Dar'ul İfta) Ramazan ayının başlangıcını duyurmasına katıldığı sırada (UBH)
Dibeybe, Libya Fetva Kurumu’nun (Dar'ul İfta) Ramazan ayının başlangıcını duyurmasına katıldığı sırada (UBH)
TT

ABD, Libya’da Dibeybe hükümetini muhatap alıyor: Seçimleri UBH denetlemeli

Dibeybe, Libya Fetva Kurumu’nun (Dar'ul İfta) Ramazan ayının başlangıcını duyurmasına katıldığı sırada (UBH)
Dibeybe, Libya Fetva Kurumu’nun (Dar'ul İfta) Ramazan ayının başlangıcını duyurmasına katıldığı sırada (UBH)

ABD yönetimi, Libya seçimlerini denetlemek üzere geçici Ulusal Birlik Hükümeti’nin (UBH) varlığının devam etmesine karar verdi. Bazıları bu kararı, ‘ertelenmiş cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerini denetlemek üzere Abdulhamid ed-Dibeybe başkanlığındaki UBH yerine yeni bir hükümet kurulması yönündeki bazı Libyalı tarafların taleplerinin üstü kapalı olarak reddedilmesi’ olarak nitelendirirken, ABD bir kez daha ‘seçimler yoluyla yeni bir Libya hükümeti kurulmasının gerekliliğini’ vurguladı.
ABD Dışişleri Bakanlığı Yakın Doğu İşlerinden Sorumlu Müsteşar Yardımcısı Barbara Leaf, iki gün önce Dibeybe ile yaptığı görüşmeyi 'ülkesinin Birleşmiş Milletler (BM) Libya Destek Misyonu (UNSMIL) Başkanı Abdoulaye Bathiliy'in uygun bir zamanda seçimlerin yapılmasıyla birleşik bir hükümet kurma yönündeki çabalarına verdiği desteği' duyurmak için fırsat olarak kullandı.
ABD’nin bu tutumu ile Libya Temsilciler Meclisi’nin UBH hükümetinin görev süresinin bittiğini duyurmasına rağmen Dibeybe’nin koltuğunu ancak seçimler yoluyla kurulacak seçilmiş bir hükümete teslim edeceğini tekrar dile getirmesi örtüşüyor. ABD büyükelçiliğinden yapılan açıklamaya göre Leaf, Dibeybe hükümetinin Dışişleri Bakanı Necla el-Menguş ile yaptığı görüşmede ‘ABD'nin seçimlerin uygun zamanda yapılması için Bathiliy ile çalışmaya verdiği destekten’ bahsetti. Ayrıca ‘ülkesinin, kendi işlerini kontrol eden egemen, istikrarlı, birleşik ve güvenli bir Libya'yı desteklemeye yönelik bağlılığını’ vurguladı.
Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgiye göre, Libya’yı ziyaret eden Leaf, iki gün boyunca ABD'nin Libya Büyükelçisi ve Özel Temsilcisi Richard Norland ve ABD'nin Trablus Maslahatgüzarı Leslie Ordman'ı içeren bir heyete liderlik etti. Leaf, Başkanlık Konseyi Başkanı Muhammed el-Menfi ve yardımcısı Abdullah el-Lafi ile başkent Trablus'ta bir araya gelerek Libya'daki son siyasi gelişmeleri ele aldı. Leaf görüşme esnasında ülkenin doğusundaki bazı Libyalı yetkililerle yaptığı görüşmelerin sonuçları ve Bathiliy ile gerçekleştirdiği toplantı hakkında bilgi verdi.
Menfi, ‘ABD’nin Libya dosyasındaki olumlu rolünü, ulusal egemenliğin korunmasını sürekli vurgulamasını ve seçimlerle ilgili Bathiliy’in planına destek vermesini’ övdü. Leaf ise ‘toplantıda seçimlerin zamanında yapılmasını desteklemenin ve Libya siyasi, ekonomik ve güvenlik kurumlarını birleştirmenin yollarının ele alındığını’ belirtti. Öte yandan Devlet Yüksek Konseyi Başkanı (DYK) Halid el-Mışri ile yaptıkları görüşmede ‘Libyalı liderlerin Libya halkının arzuları doğrultusunda uygun zamanda seçimlerin yapılması konusunda anlaşmaya varmak için Bathiliy ile çalışmasının önemini’ ele aldıklarını vurguladı.
Mışri ise görüşmede, özgür ve adil seçimlerle siyasi krizi bir an önce çözmenin yolları ile DYK ve Temsilciler Meclisi'nin anayasa değişikliğinin kabulü de dahil olmak üzere krizi çözme çabalarını konuştuklarını söyledi. Ayrıca seçimlerin Libyalıların beklentilerini karşılayan sağlam anayasal ve yasal temeller üzerinde yapılmasını sağlayacak her türlü net çabaya DYK’in desteğini vurguladı. Leaf’ın, ülkesinin seçimlerin yapılmasına yönelik uluslararası ve yerel çabaları desteklediğini söylediğini aktardı.
Bu bağlamda DYK Ulusal Mutabakat Bloku üyeleri, ABD Büyükelçiliği'nde siyasi dosyadan sorumlu yetkili ile seçimler için gerekli yasal ve idari çerçevelerin tamamlanmasının önemini, DYK ve Temsilciler Meclisi’nin rolünü ve Bathiliy’in önerisine olumlu yaklaşmanın önemini tartıştılar. Buna karşılık Bathiliy, Leaf ile yaptıkları görüşmede bu yıl yapılacak seçimlere hazırlık olarak Libya'daki siyasi sürecin nasıl ilerletileceği konusunda görüş alışverişinde bulunduklarını söyleyerek ABD'nin UNSMIL’nin çalışmalarına verdiği desteği takdir ettiğini ifade etti.
Menfi, Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) Libya Büyükelçisi Muhammed eş-Şemsi ile yaptıkları toplantıda ortak işbirliği, siyasi süreci ilerletme, Konsey tarafından kabul edilen ulusal uzlaşma projesini destekleme ve bu yıl içinde seçimlere gitme konularını görüştüklerini duyurdu. Ayrıca Menfi, İtalya'nın görev süresi dolan Trablus Büyükelçisi Giuseppe Buccino Grimaldi ile de mevcut krizi anayasal ve yasal zemine dayalı seçimlerin yapılmasıyla çözmenin yollarını görüştüklerini duyurdu.
Öte yandan Libya Yüksek Seçim Komisyonu Başkanı İmad es-Sayih, BM Kalkınma Programı (UNDP) Mukim Temsilcisi Marc-Andre Franche ile seçim sürecindeki son gelişmeleri, seçimleri yönetme ve uygulama alanındaki destekleyici deneyimler aracılığıyla uluslararası toplumun komisyonu destekleme yollarını ele aldıklarını belirtti. Franche’nin, bağışçı ülkelerin yaklaşan seçimlerin tamamlanmasıyla Libya'daki demokratik yolu güçlendirme taahhüdünü vurguladığını aktardı.



Gazze Şeridi'nde ateşkesin ardından geçici uluslararası bir yönetimin kurulması

Görsel: Axel Rangel Garcia
Görsel: Axel Rangel Garcia
TT

Gazze Şeridi'nde ateşkesin ardından geçici uluslararası bir yönetimin kurulması

Görsel: Axel Rangel Garcia
Görsel: Axel Rangel Garcia

James Jeffrey

ABD Başkanı Joe Biden'ın 31 Mayıs'ta İsrail'in yeni ateşkes planını onaylaması, Gazze'deki savaşın tüm dinamiğini değiştirdi. O tarihten bu yana yapılan yorumların çoğu, İsrail'in Gazze Şeridi’ne yönelik stratejisinde algılanan değişimden ziyade Hamas Hareketi’nin kısa süre önce açıkladığı yanıta ve önerinin ayrıntılarına yönelikti. Biden tarafından açıklanan ve İsrail'in Gazze Şeridi’nden tamamen çekilmesini ve kalıcı ateşkes yapılmasını öngören teklif, 'ertesi gün' için kapsamlı bir planlama yapılması ihtiyacını daha da belirgin hale getirdi. Ancak ertesi gün ile ilgili ne İsrail'de ne de Washington'da henüz detaylı bir planlama yapılmış değil.

Birkaç aydır, düşünce kuruluşları ve medyadan meslektaşlarla birlikte Gazze'de savaş sonrası uluslararası bir yapının oluşturulmasına ilişkin bir plan üzerinde çalışıyorum. Bu plan, yerel yetkililer belirli düzenlemeler altında yeni bir hükümet ve hem Gazzelilere hem de İsraillilere barış getirecek umut verici bir güvenlik yapısı kurmadan önce, Gazze'nin yeniden ayağa kalkmasına yardımcı olunması gerektiğine dikkati çekmeyi amaçlıyor. Geçtiğimiz mayıs ayında Wilson Centre Forumu'nda tartışılan ve resmi internet sitesinde yer alan plan, İsrailli ve Amerikalı hükümet yetkilileri ve çeşitli Arap taraflarla görüşülerek hazırlandı. Planın göze çarpan unsurlarına geçmeden önce İsrail'in ateşkes önerisinde nelerin yeni olduğuna ve bu planın buna nasıl uyduğuna bir göz atalım.

İsrail, ateşkesle ilgili düşüncesinin detaylarını şimdiye kadar kamuoyuna açıklamadı. Bu yüzden (dört buçuk sayfa olduğu söylenen) teklifin yapısal çerçevesini anlamamız için Başkan Biden'ın açıklamalarını ve İsrail'in farklı ve bazen de çelişkili tepkilerini masaya yatırmalıyız. İsrail'in öncelikle, müzakerelerin başarılı olması halinde, teklifin ikinci aşamasının sonunda İsrail Savunma Kuvvetlerinin Gazze'den tamamen çekilmesini kabul ettiği açıkça görülüyor.

Plan, ilk etapta Gazze'yi yönetecek çok uluslu bir idarenin kurulmasını ve bu idarenin Uluslararası Temas Grubu’na rapor vermesine odaklanıyor.

İkinci olarak, İsrail, Gazze Şeridi için daha sonra gelecek üçüncü aşamada kapsamlı bir yeniden inşa planını kabul etmeye hazır görünüyor. Bu önemli bir gelişme, zira Başkan Biden'ın da kabul ettiği üzere İsrail'de bazıları halen Gazze Şeridi'nin İsrail’in yarı kalıcı işgali altında olmasını bekliyor. Üstelik, herhangi bir büyük yeniden inşa planı, güvenlik kaygıları, birçok kilit öneme sahip sınır kapısını kontrol etmesi ve su, elektrik, iletişim gibi temel hizmetleri sağlaması göz önünde bulundurulduğunda İsrail'in desteğinin alınması gerekiyor. Senatör Lindsey Graham da İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile görüşmesinin hemen ardından 9 Haziran'da Face the Nation adlı televizyon programında, İsrail'in ateşkes önerisi doğrultusunda Gazze'nin yeniden inşasına ve yönetimine ilişkin bir planı olduğunu ifade etmişti. Bu, edindiğim başka bilgilerle de tutarlı.

Geliştirdiğimiz plan, 11 Haziran'da ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan tarafından açıklanan ve Arap devletlerinin ‘Gazze'nin istikrara kavuşturulması ve yeniden inşasında rol oynayacağı geçici bir güvenlik oluşumu ile idari yapı oluşturmasını’ öneren ABD yönetiminin görüşüyle de oldukça uyumlu.

Çok uluslu bir idari yapı

Planımız ilk etapta Gazze'yi yönetecek ve belirli bir ülke veya bölgedeki barış ve güvenlik krizini yönetmek amacıyla uluslararası aktörlerin çabalarını koordine etmek için özel amaçlarla kurulmuş gayri resmi ve daimî olmayan uluslararası bir organ olan Uluslararası Temas Grubu'na (ICG) rapor verecek, çok uluslu bir idari yapı kurulmasını öngörüyor. Bu iki oluşum ABD, İsrail, Mısır, önde gelen diğer Arap ülkeleri ve G7 üyesi ülkeler tarafından ortaklaşa hazırlanan uluslararası bir tüzük çerçevesinde kurulacaktır. Filistin Yönetimi ile istişare için bir mekanizmaya sahip olacak ve mümkünse, 10 Mayıs’taki ateşkes kararını takiben BMGK’da alınacak bir kararla desteklenecektir. İsrail'in önerisinin ikinci aşaması için ateşkes müzakerelerinde başka hukuki temeller de atılabilir.

Bosna deneyiminden çıkarılan bir ders olarak geçici idari yapının resmi yetkiye sahip olması gerekiyor.

Çok uluslu yönetim, üst düzey bir temsilci tarafından yönetilecek ve ICG’ye katılan ülkelerin yanı sıra, diğer ülkelerden gelen bağışlarla finanse edilecek. Finans, güvenlik, ulaşım, bakanlıklarla koordinasyon, kamuoyu yoklaması ve halkla ilişkiler için özel ekipleri olacak ve İsrail, Mısır ve diğer ülkelerden lojistik destek alacak. Kapsamlı yönetim ve güvenlik gözetiminden başlayarak işleyişinde merkezi yetkilere sahip olacak.

ABD ve ICG üyesi ülkeler, Hamas sonrası güvenlikle ilgili sorumlulukları üstlenecek sivil polis ve jandarma güçleri (sivil halk arasında konuşlu hafif silah kolluk kuvveti) eğitilene kadar güvenlik devriyeleri gerçekleştirmek için çok uluslu yönetime bağlı çok uluslu bir polis gücü oluşturacaklar. Aralarında az sayıda da olsa ABD'li sivil ve askeri yetkili de yer alacak. Ateşkesin ikinci aşaması için yapılacak müzakerelerde, özel güvenlik düzenlemeleri üzerinde yeniden çalışılması gerekiyor.

Bu yapı aynı zamanda Gazze'ye insani yardımların ulaştırılması, istikrarın sağlanması, kalkınma, yeniden inşa ve diğer her türlü yardımın erişiminde yer alan uluslararası, hükümet ve hükümet dışı kurum ve kuruluşların faaliyetlerini harekete geçirme, koordine etme ve birleştirme yeteneğine de sahip olacak.

Merkezi kontrol

Güvenlik, yeniden yapılanma ve diğer uluslararası destek türlerinin ateşkese uyulmasıyla bağlantılı olmasını sağlamak için merkezi kontrol gerekiyor. Bosna deneyiminden çıkarılan bir ders olarak geçici idari yapının, halk ya da yerel yetkililer güvenliği engellerse yahut radikalleşmenin önlenmesi ve uzun vadeli istikrar için gerekenlerin yapılmasına engel olursa diye, yeniden yapılanma ve diğer hizmetlerin sağlanması için (Dayton Anlaşmalarında öngörüldüğü üzere) resmi yetkiye sahip olması gerekiyor.

Hiçbir uluslararası polis teşkilatı ABD'nin desteği ya da en azından ABD’nin sahada kısmen varlığı olmadan güvenliği etkin bir şekilde sağlayamaz.

Son olarak plan, bunların her biri ve yukarıda belirtilen diğer çeşitli gündemler için ayrıntılı eylemler içeriyor. Bunlar modüler bir temelde düzenlenmiştir ve Gazze için planlamaya dahil olan hükümetler unsurları seçmekte özgürdür.

Bu planla (ya da Gazze'ye yönelik neredeyse tüm diğer planlarla) ilgili akla birtakım sorunlar gelebilir. Bunların başında, Biden yönetiminin ‘sahada Amerikan askeri bulunmayacağı’ açıklaması açısından başta askeri personel olmak üzere ABD’li personelin Gazze’deki varlığı yer alıyor. Ancak bazen Başkan tarafından yapılan açıklamaların yerine getirilmesi gerekir. ABD'nin halihazırda Gazze kıyısında inşa ettiği yüzer iskelede konuşlanmış askerleri var. Washington'ın yaklaşık 25 ülkede konuşlandırılmış askeri birlikleri bulunuyor. Bu birliklerden bazıları son zamanlarda sahillerde ya da suda saldırıya uğradı. Hiçbir uluslararası polis teşkilatı, ABD'nin desteği ya da en azından ABD’nin sahada kısmen varlığı olmadan güvenliği etkin bir şekilde sağlayamaz.

Yönetim ve Hamas

İkinci konu ise Filistin Yönetimi'nin rolü. Plan, yukarıda belirtilen ICG ve Filistin Yönetimi arasındaki koordinasyonun ötesinde, maaşların ödenmesi, yerel hizmetlerin finanse edilmesi ve seyahat belgelerinin verilmesi de dahil olmak üzere Filistin Yönetimi'nin dahil olacağı alanları ortaya koyuyor. Özellikle çok uluslu yönetimin çekilmesinin ardından Filistin Yönetimi'nin Gazze Şeridi’nin yönetimindeki rolüyle ilgili olarak tüm taraflar arasında daha fazla müzakere yapılması gerekecektir.

Siyasi bir çözüm, Hamas'ın geleceğini ve yükümlülüklerini de içerebilir.

Üçüncü konu, Hamas'ın geleceğidir. Planın kendisi Gazze'de kalan Hamas üyelerinin rolünü tartışmıyor. Ancak ne bu planın ne de Gazze'de yönetim, güvenlik ve yeniden yapılanmaya yönelik başka herhangi bir planın, İsrail karşıtı gündemiyle Hamas'ın etkin bir şekilde kontrolü elinde tutması halinde başarılı olamayacağını söyleyebiliriz. İsrail Başbakanı Netanyahu, Başkan Biden’ın İsrail'in önerisini tartışmasına cevaben, bu öneri altında bile Hamas'ın yenilgiye uğratılması gerektiğini vurguladı. Aynı şekilde Başkan Biden da ‘Gazze'nin Hamas'ın iktidarda olmadığı daha güzel günler göreceğinin’ altını çizdi. Siyasi bir çözüm,- Başkan Biden'ın atıfta bulunduğu ateşkes çerçevesinde - Hamas'ın geleceğini ve yükümlülüklerini de içerebilir. Tüm bunlar İsrail'in teklifinin ikinci aşamasının müzakerelerinde ele alınacaktır.

Bu aşamada yukarıda belirtilen hususlar, Gazze Şeridi’nde savaşın ertesi günü için geçici çözüm kapsamında en ciddi olan konulardır. Gazze’deki savaşın, bölgenin güvenliğine yönelik oluşturduğu olağanüstü tehdit, sadece Gazze ve İsrail vatandaşları için değil tüm bölge halkları için daha iyi bir gelecek arayışındaki tüm tarafların olağanüstü çaba sarf etmesini ve büyük riskler almasını gerektiriyor.

*Bu yazı Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.