Libyalıların Tunus ziyaretinde ‘tartışmalı dosyalar’ öne çıkıyor

Tartışmalı dosyaların en başında el konulan paralar geliyor.

Necla el-Menguş (AP)
Necla el-Menguş (AP)
TT

Libyalıların Tunus ziyaretinde ‘tartışmalı dosyalar’ öne çıkıyor

Necla el-Menguş (AP)
Necla el-Menguş (AP)

Tunus Dışişleri, Göçmenlik ve Yurtdışındaki Tunuslular Bakanı Nebil Ammar’ın daveti üzerine Libya Dışişleri Bakanı Necla el-Menguş, aralarında Ulaştırma Bakanı Muhammed Salim eş-Şehubi’nin de bulunduğu büyük bir heyetin başkanlığında Tunus’a geldi.
Tunus Cumhurbaşkanı dün (Çarşamba)), Libya’nın toprak bütünlüğüne ve içişlerine saygı gösterilmesine dayalı bir yaklaşım çerçevesinde Libya’daki krizi çözme çağrısında bulunan ülkesinin tutumunu vurguladı. Cumhurbaşkanı Kays Said’in Libya Ulusal Birlik Hükümeti’nin (UBH) Dışişleri Bakanı Necla el-Menguş ve Ulaştırma Bakanı Muhammed Salim eş-Şehubi’yi ağırlamasının ardından Cumhurbaşkanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre Said, ‘ekonomi, yatırım, enerji ve güvenlik sektörleri başta olmak üzere her alanda iki ülke arasında koordinasyon sağlanması gereğinin’ altını çizdi. Said, ‘Buna engel olan tüm zorlukların üstesinden gelip, Tunus ile Libya arasındaki kardeşlik ilişkilerini ve iş birliğini bozmayı amaçlayan bazı uydurma sorunları aşarak daha fazla birlik olma’ çağrısında bulundu.
Tunus Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, ziyaretin ‘iki kardeş halkın daha fazla birlik, kaynaşma ve etkili dayanışma ortaklığı yönündeki beklentilerini karşılamak üzere, Tunus-Libya arasındaki uzun yıllara dayanan tarihi bağların sıkılaştırılması, iki ülkeyi bir araya getiren ilişkilerin güçlendirilmesi ve en üst düzeylere çıkarılması yönündeki ortak arzunun somutlaştırılması çerçevesinde’ gerçekleştiği belirtildi. Bununla birlikte, iki ülke ilişkilerindeki gelişmeleri takip eden bazı gözlemciler, ziyaret sırasında Tunus'ta el konulan Libya paraları, Tunus kliniklerinin Libyalıları yıllarca tedavi etmeleri karşılığında oluşan alacakları ve şu veya bu taraftan gelen bazı açıklamalara eşlik edebilecek ‘yanlış anlaşılmaların’ giderilmesi gibi ihtilaflı birçok dosya ve sorunun masaya yatırıldığını öne sürüyorlar.
Bu konuda Tunuslu siyasi analist Cemal el-Arfavi, Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda, Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said’in ‘kıta sahanlığı’ ve Akdeniz’de yer alan El-Buri petrol sahası üretiminin iki ülke arasında eşit olarak ‘paylaştırılması’ konusundaki tartışmalı açıklamalarının da bu ziyarette masaya yatırılan konular arasında olabileceğini söyledi. Daha önce Libya’daki siyasetçiler ve Temsilciler Meclisi ile Devlet Yüksek Konseyi (DYK) üyeleri tarafından temsil edilen Libya tarafı, ‘yaklaşık 40 yıl önce merhum Cumhurbaşkanı Muammer Kaddafi döneminde Libya lehine uluslararası olarak çözüme kavuşturulan bir meselenin tekrar açılması’ karşısında şaşkınlığını ve öfkesini dile getirmişti.
Cumhurbaşkanı Said geçen mart ayında ülkesinin ‘El-Buri petrol sahasından çok küçük bir miktar dışında yararlanamadığını’ ve ‘Kaddafi ve Habib Burgiba’nın başkanlıkları döneminde sahayı paylaşma niyetinin olduğunu’ söylemişti.
Libya DYK üyesi İbrahim Sahed, daha önce Tunus’un ‘Kaddafi’nin kendisiyle bir birlik arayışı içindeyken yaptığı kıta sahanlığını eşit bir şekilde bölme ya da ortak kullanma teklifini, uluslararası tahkimin lehine olacağını düşünerek reddettiğini’ söylemişti. O dönemde Libya Dışişleri Bakanlığı’nın Libyalı ve yabancı uzmanlardan oluşan bir hukuk ekibi görevlendirdiğini ve mahkemenin Libya lehine karar verdiğini söyleyen Sahed, ‘bu kararın Uluslararası Mahkeme ve Birleşmiş Milletler’de (BM) belgelenmiş olup inkâr edilmesinin veya bozulmasının söz konusu olmadığını’ vurguladı.



Suyu silah haline getiren İsrail'in verdiği hasar korkunç

Fotoğraf: AP
Fotoğraf: AP
TT

Suyu silah haline getiren İsrail'in verdiği hasar korkunç

Fotoğraf: AP
Fotoğraf: AP

İsrail'in Gazze'ye yönelik saldırılarının geçen yıl şiddetlenmesinden bu yana, sağlık sisteminin çöküşüne, çocuklarda yetersiz beslenmenin hızla artmasına ve Filistinli sivillerin ölümüne trajik bir netlikle tanık olduk. Ancak Gazze Şeridi'ndeki Filistinliler temel su ihtiyaçlarını karşılamak için mücadele ederken, yeraltında daha sessiz bir kriz yaşanıyor.

Ekim 2023'ten önce bile Gazze'nin suyu krizdeydi. Yeraltı sularının en az yüzde 96'sı Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) standartlarına göre tüketime uygun görülmüyordu. Bu büyük ölçüde yeraltı sularının çıkarılmasına aşırı bağımlılıktan kaynaklanıyordu. Aşırı bağımlılık, çıkarılan suyun tuzdan arındırılmadan içilemez hale gelmesine yol açtı.

Araştırmamızın sonuçları ayrıca, 2022 itibarıyla Gazze Şeridi'ndeki hanelerin üçte birinden fazlasının bir önceki yıl su güvensizliği yaşadığını ve Batı Şeria ve Gazze'de ankete katılan yetişkinlerin yaklaşık dörtte birinin orta ila yüksek düzeyde su güvensizliği yaşadığına işaret ediyor. Ve durum sadece daha da kötüye gidecek.

Zaten kırılgan su altyapısı hem hedefli saldırılar hem de savaşın dolaylı etkileri nedeniyle tahrip oldu. İsrail'in insani yardım malzemelerine uyguladığı ablukalar temiz suyun (ve suyun tuzdan arındırılması ve dağıtımı için kritik önem taşıyan yakıtın) ihtiyaç sahibi kişilere ulaşmasını engellemekle kalmadı, İsrail Savunma Kuvvetleri, Hamas tünellerini deniz suyuyla doldurarak sorunu daha da kötüleştirdi ve muhtemelen yeraltı sularının tuzluluk oranını arttırdı.

Ek olarak, Gazze'de suyun arıtılması için yaygın kullanılan bir yöntem olan klor, "çift kullanımlı" (yani hem sivil hem de askeri amaçlar için yararlı) bir madde olarak kabul edildiğinden, Birleşmiş Milletler Yardım ve Çalışma Ajansı (UNRWA) eylülde az miktarda klor dağıtmasına rağmen Ocak 2024'ten bu yana Gazze'ye girmesine izin verilmedi.

Mevcut çatışma boyunca İsrail, Gazze'deki Filistinlilere insani yardım sağlama konusundaki yasal yükümlülüğünü defalarca yerine getirmedi. İsrail hükümetine ait bir su şirketi olan Mekorot'un işlettiği boru hatları aracılığıyla sınır ötesi su transferine getirilen kısıtlamalar, İsrail'den Gazze'ye akan suyun doğası gereği siyasi olduğu yönündeki acımasız gerçeğin altını çiziyor. Sonuçta siviller büyük ölçüde güvenli suya erişimden yoksun bırakılıyor ve bu da zaten vahim olan halk sağlığı krizini daha da derinleştiriyor.

Gazze'deki Filistinlilerin, mevcut su krizinin doğrudan bir sonucu olan arıtılmamış pis su göllerinden kaçınmaya çalışarak molozların arasında dikkatlice ilerledikleri yaygın görüntüleri şüphesiz görmüşsünüzdür. Bu, mevcut su krizinin doğrudan bir sonucu. Washington Post'a konuşan 6 çocuk babası Adel Abu Obeida, kendisinin ve ailesinin "kelimenin tam anlamıyla büyük bir pis su bataklığında yaşadığını" söyledi.

Hayal bile edilemez ama Gazze'deki pek çok kişi için günlük hareketlilik, yeterli drenaj olmadan sokaklarda durgunlaşan büyük atık su havuzlarından kaçınmanın yollarını bulmayı içeriyor.

Kanalizasyon sadece sokaklara değil, aynı zamanda başta Akdeniz olmak üzere çevreye de endişe verici miktarlarda boşaltılıyor. Mart 2024'te günde 60 bin metreküp (yaklaşık 24 olimpik yüzme havuzu) olduğu tahmin ediliyordu. Gazze Şeridi'ndeki hiçbir atık su tesisinin çalışmadığı bildiriliyor.

Yeterli atık su arıtımının olmaması ve içme suyu kaynaklarının kaçınılmaz olarak kirlenmesi, bireyleri patojenlere maruz bırakıp Filistinliler için ciddi sağlık riskleri yaratıyor. Trajik bir şekilde birçok gereksiz ölüm de buna dahil.

Viral karaciğer enfeksiyonu Hepatit A, atık su yaşam alanlarını kirlettiğinde kontrol edilmeden yayılabilir. Aşıyla önlenebilen bu enfeksiyon şiddetli ishale ve karaciğer iltihabına yol açarak sarılığa (gözlerin ve cildin sararması) neden olabilir.

DSÖ'nün tahminlerine göre, Ekim 2023'ten bu yana şüpheli akut Hepatit A vakalarının sayısı 100 bini  aştı. Bir önceki yıl Gazze Şeridi'nde bildirilen 100'den az vaka, bu sayının yanında devede kulak kalıyor.

Göçmen kamplarındaki menenjit salgınları da atık suyun yayılmasına bağlanıyor.

Bu yaz, uluslararası yetkililer Gazze'deki atık suda çocuk felci tespit edildiğini duyurdu ve bunu Ağustos 2024'te teşhis edilen ilk felç vakası izledi. Atık sularda yayılan ve genellikle savaş ve yerinden edilme ortamlarında görülen çocuk felcinin yeniden ortaya çıkması, Gazze'den yaklaşık 25 yıl önce ortadan kaldırılmış olması nedeniyle özellikle dikkat çekici. Benzer şekilde, kolera da ortaya çıkarsa daha da ölümcül olabilir.

Geçici bir çözüm olsa da temiz suyun yanı sıra yakıt, klor ve diğer su, sanitasyon ve hijyen (yıkama) malzemelerinin sağlanması için sınırsız insani yardım erişimine ihtiyaç var. Temiz suya erişime en çok ihtiyaç duyanları desteklemek için ev tipi su arıtma kitleri ve güneş enerjisiyle çalışan küçük ölçekli tuzdan arındırma sistemleri dağıtılmalı.

Yerel mühendislerin ve sanitasyon çalışanlarının hasarlı altyapıda gerekli onarımları yapabilecek kaynaklarla donatılması ve bunu yaparken güvenliklerinin sağlanması da kritik önem taşıyor.

Ancak uzun vadede altyapının yeniden inşa edilmesi gerekecek ve bu çabaya kimin öncülük edeceği ve hatta finanse edeceğine dair sorular şüphesiz bunun gerçekleşmesini geciktirecek.

Her ne kadar suyun silah haline getirilmesi kullanılması yeni bir şey olmasa da (benzer taktikler Ukrayna, Suriye, Etiyopya ve başka yerlerde de uygulandı) yine de uluslararası insancıl hukukun ciddi bir ihlali ve derhal ele almamız gereken bir konu. Su temel bir insan hakkı ve hızlı bir şekilde müdahale edilmezse, anlatılamayacak hasarlar ortaya çıkacak.

Brian Perlman, Johns Hopkins Üniversitesi'nde yüksek lisans öğrencisi ve UC Berkeley Gazetecilik Enstitüsü ve Berkeley Hukuk İnsan Hakları Merkezi mezunudur. Bu makaleye ayrıca Tulane Üniversitesi, Londra Hijyen & Tropik Tıp Okulu ve Twente Üniversitesi'nden su ve halk sağlığı uzmanları Dr. Shalean Collins, PhD; Dr. Zeina Jamaluddine, PhD ve Dr. Juliane Schillinger, PhD ve Harvard Tıp Fakültesi'nden bulaşıcı hastalıklar uzmanı Dr. Amir Mohareb, MD katkıda bulunmuştur.

Independent Türkçe