Tunus İslamcılarıyla Cezayir İslamcıları arasındaki fark nedir?

Tunus İslamcılarıyla Cezayir İslamcıları arasındaki fark nedir?
TT

Tunus İslamcılarıyla Cezayir İslamcıları arasındaki fark nedir?

Tunus İslamcılarıyla Cezayir İslamcıları arasındaki fark nedir?

Emin Zavi
Cezayir’de siyasal reform talebiyle devam eden halk hareketi onuncu ayına girmiş bulunuyor. Son haftalarda protesto gösterileri radikal İslamcı söylemelere de şahit oluyor. Bazı posterler bize İslami Kurtuluş Cephesi FİS’in kanlı günlerini hatırlattı. Bu durum şu temel soruyu sormamızı gerekli kıldı; Cezayirli İslamcılar Tunusvari bir hayal mi kuruyorlar? Tunus İslamcılarının Kartaca Sarayı’na (Cumhurbaşkanlığı sarayı) çıkmak için kullandıkları yöntemi Cezayirli İslamcılar da kullanacak mı?
Bu soru beraberinde bir başka soruyu sorma gereği hissettiriyor, Tunus İslamcıları ile Cezayir İslamcıları arasında politik, söylem ve psikolojik hazırlık düzeyinde ne gibi farklar bulunuyor? 
Tunus ve Cezayir arasındaki farklar
2011'den bu yana Tunus'ta olanlar, önemli ve tehlikeli bir siyasal İslamcı ders olarak görülebilir.
İslamcıların serüvenleri açısından önemlidir zira onlara Tunus’ta iktidarın yolunu açmıştır. Demokrat aydınlanmacılar için ise tehlikelidir çünkü İslamcılar, fikir babaları olan Mısır’daki Müslüman Kardeşler’in yöntemlerini benimsemektedir.
Nahda partisinde temsil bulan Tunuslu İslamcılar, temelde ulusal popülizme yatırım yapan diktatör rejimlerinin oyununu iyi okudular ve yerine ‘dini popülizmi’ ikame ettiler. Aynı zamanda iktidarın nasıl elde edileceğini de büyük ölçüde kavrayan İslamcılar, sessizce Kartaca Sarayı’na yürüdüler, Halk Meclisi’ni ve yönetimi ele geçirdiler.
Nahda Hareketi, Arap dünyasında, bir şekilde Müslüman Kardeşler'den neşet eden bir hareket olarak, yönetime ortak olabilmiş tek partidir. Nahda da diğer siyasal İslamcı hareketler gibi, takdir edilecek bir ‘politik sabır’ göstererek doğru zamanı beklemesini bilmiştir.  Zeynel Abidin Bin Ali’nin yönetimden çekilmek zorunda kalmasının ardından yaşanan ‘hamaset döneminde’ Nahda politik rakipleri gibi aceleci davranmamış, yönetime gelmek için muhkem planlar yapmıştır. Fakir, dışlanmış ezilen kitleler arasında son derece popüler olan bu hareket, nihai hedefleri doğrultusunda küçük kazanımlara yüz vermeyerek hedef odaklı çalışmıştır.
Genel olarak, Tunuslu İslamcılar, sakinlikleri, kişisel kontrolleri ve bakış açıları ile Arap dünyasındaki diğer siyasal İslamcı hareketlerden ayrılırlar. Liderleri Raşid Gannuşi de sabırlı, zeki bir şahsiyet olarak yönetim yolunda kendisine engel çıkartabilecek gereksiz tartışmalardan kaçınmayı bilen biridir.
Öte yandan, Cezayir'deki mevcut tüm İslami örgütlerin içinden çıktığı İslami Kurtuluş Cephesi FİS’in söylemleri, hala 90’lardaki gibi içerideki ve dışarıdaki ötekilere karşı öfke ve düşmanlık içermektedir. Üzerinden çeyrek asır geçmesine rağmen Cezayirli İslamcılar hala doksanlı yıllardaki seçimleri hatırlatıp ağlayarak şikâyet etmekten çekinmiyorlar. Bir türlü ‘kurban’ rolünden sıyrılamıyor, ‘politik nostaljiden’ kurtulamıyorlar.
Cezayir deneyimi 
Sürmekte olan ‘halk hareketinde’ Cezayirli İslamcıların da öfkeli, intikam duygusunu yansıtan, dışlayıcı söylemleri ve olumsuz özelliklerini koruyarak yer alması rejimin gücünü toparlamasına imkân sağlıyor. İslamcıların iktidar hevesiyle, ayrıştırıcı sloganlar atması, öncelikleri karıştırması ve birlikte eylem yaptıkları göstericileri dahi dışlayan nefret söylemlerine başvurması, rejim için birer kullanışlı nesneye dönüşüyor. Cezayirli siyasal İslamcılar kendileri bunun farkına varmasa da rejimi devirmek için bir araç değil, rejimin elinde oynattığı araçlara dönüşmüş durumdalar.  Hücum ettiklerini düşündükleri sisteme karşı hiçbir tehlike arz etmeyen bu gruplar, Cezayir için sakıncalı olduklarını göstermiştir.
Cezayir'deki İslamcılar iktidarı başkalarıyla paylaşmak istemiyorlar, Tunus'ta olduğu gibi geçici ve taktiksel olsa da buna razı değiller. Ya biz ya tufan mantığıyla hareket eden bu gruplar, vatandaşlardan ziyade reaya özlemi duyuyorlar, muhalefetsiz bir toplum düşlüyorlar. Onlar için iktidar siyasi bir mesele değildir, aynı zamanda şeyh olan lidere itaate dayanan dini bir meseldir. 
Buna karşılık Buteflika rejiminin kalıntıları, İslamcı bireylerin ya da grupların problemli aşırı söylemlerini sosyal medyada ve basında yayarak halk hareketinin gücünü kırmayı ve halkın arasına tefrika tohumları ekmeyi hedefliyor.
Protesto gösterilerinde bile ötekileri hain görerek, tekfir etmeyi elden bırakmayan bu grupların farkında olsun ya da olmasınlar ‘bölücülük’ yaparak kime hizmet ettikleri açıktır. Aydınlanmacı entelektüellere ya da seküler görüşte olan parti liderlerine yönelik sözlü saldırıları ‘fitne ateşini körüklemekten başka bir işe yaramaz.
Tunuslu İslamcıların aksine Cezayirli İslamcılar, ülke tarihini, direniş tarihini incelemeyi ihmal ettiler. FİS tarihini okudukları dahi tartışmalı olan bu kişiler, tarihten ders almayı umursamadılar, politikayı yetmişli yılların sloganlarıyla icra edebileceklerini düşündüler.  
Tunus'ta laiklik 
Tunuslu İslamcılar, sakinliklerini koruyarak, ‘sabır mantığına’ sadık kalan bir politik yöntem benimsediler. Taktiksel olduğundan şüphelenilse de, kendi dışındaki liberal, yurtsever, sosyalist partilere karşı düşmanca tavır sergilemediler. Ötekileri yeni Tunus’un inşasında ortak olarak benimsediler ve bunda büyük ölçüde başarılı olarak yönetime gelebildiler. İslamcıların bu vasıflarında yüksek ihtimalle Tunus’un modern tarihindeki seküler yapının etkileri olmuştur. Liberal, cesur bir aydın olan Habip Burgiba’nın inşa ettiği rejim, Tunusluların öteki mağrip ülkelerinden farklı vatandaşlar olmasını sağladı. Tunus toplumu az ya da çok tolerans kültüründen nasiplenmiş olup, farklılıkları bir arada yaşamayı öğrenmişlerdir. Tunus’lu kadınlar da birçok Arap ülkesinin aksine ‘hizmetçi’ rolünden vatandaşlığa yükselebilmiştir.
Cezayir’de ise İslamcıların tepkisi, kendisine benzemeyenlere karşı nefret söylemleri ve baskıları nedeniyle protesto gösterilerinde kadın katılım sayısı oldukça sınırlı olmuştur. Oysa 60’lı ve 70’li yıllardaki halk hareketlerinde kadınların daha aktif yer aldıkları biliniyor. Nicelik olarak eğitim seviyesi artmış olmasına rağmen, kadınların sosyal katılımlarında ciddi oranlarda azalma söz konusu. İslamcıların bu söylemleri üzerinde Şazili bin Cedid döneminde 80’li yıllarda bu ülkede bulunan Yusuf Karadavi, Muhammed Gazali gibi şahsiyetlerin etkisi de yadsınamaz.
Sonuç olarak Cezayirli İslamcılar nefret söylemleri nedeniyle tarihi birliktelikleri baltaladılar. Hem liberallere, hem yurtsever, hem de sosyalistlere karşı aynı anda birçok cephe açtıkları için, kendilerine hiç dost bırakmadılar. Kendileri haricinde herkesin yanlış düşündüğünden emin olan İslamcılar, sert batı karşıtı tutumlarıyla da öne çıktılar. Onlara göre batı Fransa’dan ibaretti ve Fransa’nın da sadece emperyalist bir yüzü bulunuyordu.
Taktiksel farklar
Cezayir’deki siyasal İslamcı hareketler, batıdaki Hristiyan Demokrat, Hristiyan Liberal partilerin politik tarihini inceleme gereği duymadı. Bu partilerin bireysel, inançsal farklara karşı tavırlarını ve politik serüvenlerini incelemiş olsalardı, bugün farklı şeyleri konuşuyor olabilirdik.
Siyasal İslamcıların ülkedeki mevcut duruma olumlu bir katkılarının olmayacağı açıktır. Ancak ithal fikirlerle değil de hoşgörülü bir ‘İslam kültürüyle’ yetişmiş olan yurtsever demokratların, liberallerin ve sosyalistlerin değişim taleplerinin önünde engel teşkil edeceklerdir.
Tunuslu İslamcılar, Cezayir'deki İslamcılardan taktiksel olarak farklı olsalar da, uzun vadede aynı hedefleri paylaştıklarını göz önünde bulundurmak gerekir. İki ülkenin İslamcıları da Müslüman Kardeşler felsefesini benimsemiş aynı kaderi yaşayan ikizlerdir.
İslamcıların iç dünyalarındaki dışlayıcı algıları, hangi ülkede yönetime gelirlerse gelsinler, gelecek vizyonundan mahrum olmalarını engellemez. Geçmişte yaşayan bu insanlar için en ideal devlet, Raşid Halifeler dönemi olup, bütün bu ‘tarihsel ve sosyal yabancılaşma’ ulaştıkları konumlarda uzun süre tutunamayacaklarını göstermektedir. Burada Tunus’u da istisna olarak görmediğimi belirtmeliyim, şu anda yönetimde yer almış ve Kartaca’yı ‘işgal etmiş’ olsalar da ileride imkân bulduklarında Bin Ali’yi düşüren devrimcileri de tekfir edip, Habip Burgiba’nın kurduğu seküler devleti yıkmaya girişeceklerdir.
Bir sonraki aşamada ise, görüş farklılıkların derinleşmesi üzerine birbirlerine düşerek kendilerini bitireceklerdir. Böylelikle Siyasal İslam’a dayalı yeni Tunus yönetimi iki yıl içinde çözülecektir.
İster doğuda olsun ister kuzey Afrika’da Siyasal İslam’ın kaçınılmaz sonu böyle olacaktır.
*Independent Arabia'dan ​Emin Zavi'nin makalesi

 


Rusya, yeniden yapılanmanın başlamasıyla birlikte Suriye arenasına geri dönüyor

Şeybani, Moskova'da Lavrov ile görüşmesinde güçlü bir diplomatik beden dili sergiledi (AFP)
Şeybani, Moskova'da Lavrov ile görüşmesinde güçlü bir diplomatik beden dili sergiledi (AFP)
TT

Rusya, yeniden yapılanmanın başlamasıyla birlikte Suriye arenasına geri dönüyor

Şeybani, Moskova'da Lavrov ile görüşmesinde güçlü bir diplomatik beden dili sergiledi (AFP)
Şeybani, Moskova'da Lavrov ile görüşmesinde güçlü bir diplomatik beden dili sergiledi (AFP)

Mustafa Rüstem

Sonunda ilk kez, birbiri ile savaşan eller tokalaştı. Rusya'nın siyasi karar alma süreçlerinin mutfağı olan Moskova Dışişleri Bakanlığı'nın lüks salonundaki beyaz masanın etrafında, on yıldır birbirine hasım olan gözler buluştu. Bu, Suriye Dışişleri Bakanı Esad eş-Şeybani’nin, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Mahir eş-Şara'nın da aralarında bulunduğu üst düzey bir heyetin eşlik ettiği ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile bir araya geldiği bu türden ilk ziyaretiydi.

Bu ziyaret, on yıllardır ittifak dilinin baskın olduğu iki ülke arasındaki diplomatik kartların yeniden karılması açısından son derece önemli görünüyor. İttifak, Beşşar Esed rejiminin devrilmesinin akabinde Moskova'ya kaçmasının ardından değişti. Ancak Kremlin’in kapıları, Esed iktidarını devirme hareketinin başlamasıyla birlikte katıldığı Suriyeli muhalif güçlerin saflarındaki siyasi ve askeri mücadelesinin başlangıcından bu yana, “Ebu Ayşe” lakaplı Bakan Şeybani'ye açıldı.

Yeni bir beyaz sayfa

Siyaset dünyasının en meşhur sözü olan “bugünün düşmanı yarının dostu olabilir” doğrudur. Mutlak anlamda ne düşmanlık ne de dostluk vardır. Ancak görüşmelerdeki beden dili söyleyeceğini söyledi ve Rus diplomasisinin, Cumhurbaşkanı Ahmed eş-Şara'yı 15 Ekim'de Moskova'da yapılması planlanan Rus-Arap zirvesine davet ederek de olsa, Suriye topraklarına ve Akdeniz'e erişimini koruma konusundaki “aceleci” tavrını özetledi.

 Rusya, Esed'in devrilmesinden bu yana Moskova'ya yaptığı ilk ziyarette Şeybani'yi ağırladı (AFP)Rusya, Esed'in devrilmesinden bu yana Moskova'ya yaptığı ilk ziyarette Şeybani'yi ağırladı (AFP)

Suriyeliler, Lavrov ve Şeybani arasındaki görüşmede genel bir diplomatik denklik tablosuna ulaşmadan önce, Esed Suriyesi döneminde alışılan itaatkarlıktan uzak olduklarını açıklayan bir beden dili benimsemeye çalıştılar. Suriye Dışişleri Bakanı, ülkesinin Moskova'nın Esed rejimiyle ekonomik, güvenlik ve askeri alanlarda imzaladığı tüm önceki anlaşmaları kapsamlı bir şekilde yeniden değerlendirmeye çalıştığını gizlemedi. Bu yeniden değerlendirme, iki ülke arasındaki ilişkilerin geleceğini şekillendirmeyi amaçlıyor.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ise ülkesinin, Suriye halkının tercihlerine saygı duyduğunu ve Moskova'nın Şam'daki yeni yönetimle iş birliği yapma isteğini dile getirdi. Hatta yaptırımların kaldırılması çağrısında bulundu.

Şantaj mı yoksa oyunun kuralları mı?

GSM Merkezi Direktörü Dr. Asıf Melhem, The Independent Arabia'ya verdiği röportajda, “sözlü destek” sınırları içinde kalan Suriye'ye yönelik yaptırımların kaldırılması ve benzeri konularla ilgili özel görüşmelere rağmen, mevcut Suriye hükümetinin ABD ve Batılı ülkelere her zaman kesin olarak güvenmenin imkânsız olduğunu anladığını söyledi.

Melhem, iki yönetim arasındaki gergin tutumlarda gözle görülür bir değişim olduğunu ve Şam'ın Esed rejimine verdiği destek sebebiyle Moskova'ya şantaj yapmaya çalışırken, Rusların bir miktar esneklik gösterdiğini belirtiyor. Melhem, “Yeni hükümet, ‘sizin yardımınız olmasaydı Esed çoktan devrilmişti’ demek istedi ve bu nedenle Rus yönetiminden tazminat ödemesini ve Esed'i teslim etmesini talep etmeye başladı” diye devam etti.

Ciddi Suriyeli yetkililer, Suriye'deki askeri üslerin Rusya için acil bir ihtiyaç ve Moskova tarihinde bir dönüm noktası olduğuna inanıyor. Ama durum böyle değil. Rusya'nın ihtiyacı olduğu doğru, ancak beklendiği kadar acil ve kaçınılmaz değil.

Rus GSM Merkezi’nin Direktörü, siyasette her pozisyonun bir bedeli olduğuna inanıyor. Rusya, Suriye'deki üslerini elinde tutmakla ilgileniyor ve bunları korumanın yanı sıra, Esed iktidarından önce bile Suriye ile iyi olan ilişkilerini sürdürmek istiyor.

Haberler, Rus bombardımanı nedeniyle sivillerin zarar gördüğü olaylarda artış olduğunu ortaya koyuyor (AFP)Haberler, Rus bombardımanı nedeniyle sivillerin zarar gördüğü olaylarda artış olduğunu ortaya koyuyor (AFP)

Direktör şu açıklamada da bulundu: “Her halükarda, üsler Moskova için bir ölüm kalım meselesi değil. Örneğin Suriye kıyılarını ele alırsak, Ruslar açısından Akdeniz'e erişimin tek yolu Karadeniz, Cebelitarık Boğazı veya Süveyş Kanalı’dır. Bu koridorlar ise belirli anlaşmalara tabi. Bu nedenle, özellikle Rusya, herhangi bir bölgede yaşanabilecek beklenmedik gelişme korkusuyla askeri varlığını çeşitlendirmeye başladı. Sudan, Libya ve Eritre'de askeri üsler kurma girişiminde bulundu. Zira üslerinin bulunduğu ülkelerde bazı siyasi değişiklikler yaşanabileceğinin ve bu durumda üslerini korumanın zorlaşabileceğinin farkında.”

Ekim 2011'de Moskova, Güvenlik Konseyi'nin daimi üyesi olarak, eski Suriye devlet başkanı Beşşar Esed'in istifasını isteyen Batı destekli kararlara karşı veto yetkisini kullanmaya başladı. Bu veto, 8 Aralık 2024'e kadar süren Suriye savaşı boyunca tekraren devam etti. Eylül 2015’te de askeri müdahalede bulundu. O dönemde Rus güçleri, DEAŞ ve terör örgütü olarak tanımladığı el-Kaide'nin Suriye kolu Nusra Cephesi de dahil olmak üzere muhalif grupları hedef aldıklarını kabul ettiler.

Bununla birlikte haberler, özellikle Kuzey Suriye'de Rus bombardımanları sebebiyle sivillerin zarar gördüğü olaylarda artış olduğunu ortaya koydu. Bu durum, milyonlarca insanın Türkiye yakınlarındaki veya sınırındaki kamplara göç etmesine yol açtı. Bu arada, Ekim 2016'da Moskova, BM İnsan Hakları Konseyi'ndeki koltuğunu kaybetti.

Rusya-Suriye ilişkileri, Suriye'nin bağımsızlığını tanıyan ilk rejim olan eski Sovyetler Birliği dönemine kadar uzanıyor. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre iki ülke arasında kurulan diplomatik ilişkiler ve stratejik ittifak, Hafız Esed'in Suriye'de iktidara gelmesiyle (1970'ten 2000'e) zirveye ulaştı.

Ekonomik ilişkiler

Tüm bunların bir uzantısı olarak Moskova, Şam ile ilişkilerini korumaya çalışıyor. Son görüşme de yeni bir koordinasyon aşamasının başlangıcı sayıldı. Rusya yalnızca siyasi ve askeri düzeylerde değil, ayrıca Suriye'nin yeniden inşası ve istikrarının sağlanması konusunda da kapsamlı yardım sunma isteğini dile getirdi.

Gözlemciler, bu görüşmenin kanlı bir dönemin ardından açık oynamaya ve yeni bir sayfa açmaya yönelik daha geniş bir çabanın parçası olduğuna inanıyor. Bu adımlar, sivillerin ölümüne ve geniş bir bölgede köy ve kasabalarda hâlâ görülebilen yıkıma yol açan bombardımanlar sebebiyle Rusya'nın kendileriyle karanlık bir geçmişe sahip olduğunu düşünen Suriyelilerin kızgınlığına rağmen atılıyor. Rusya'nın yeniden inşaya katılması yakıp yıktıklarını telafi etmenin, diğer yandan da yatırım ve çok sayıda anlaşmanın değerlendirilmesi yoluyla sıcak sulara dönüşün bir yolu olabilir.

 Dr. Asıf Melhem ise, Suriye ile Rusya arasında fosfat, petrol, doğalgaz ve Tartus Limanı alanındaki yatırımlar için imzalanan sözleşmelerin rejimin devrilmesinden çok önce iptal edildiğini vurguluyor. Bu sözleşmeler kapsamında Suriyeli şirketler ile ortak olan Rus şirketlerinin, hisselerini ortaklarına devrettiklerinin, dolayısıyla ziyaretin, bu anlaşma ve sözleşmelerin yeniden değerlendirilmesi bağlamında yapıldığının altını çiziyor.

Buna ilave olarak Rusya, Güvenlik Konseyi'nin daimi üyesi ve uluslararası alanda önemli bir varlığa sahip. Dünyanın en büyük ikinci gücü. Melhem bunun önemli olduğuna inanıyor, zira bu sebeple Rusya’nın görüşleri dikkate alınıyor. Dolayısıyla Rusya ile ilişkiler sürdürülmeli, bu durum şüphesiz Suriye'ye fayda sağlayacaktır.

Öte yandan Şam, Rusya'nın Suriye'ye ihtiyacı olduğunu iddia ederek durumu abartmaya çalışıyor. Melhem’e göre bu doğru değil, çünkü Suriye'nin toplam yüzölçümü Moskova ve kırsalının yüzölçümünü aşmıyor ve Rusya, eğer zorunda kalırsa ve bölgede kalmasının bedelinin elde edeceği faydadan daha büyük olduğunu görürse, sonunda bu üslerden vazgeçebilir.

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarafından Independent Arabia'dan çevrilmiştir.