Nebil Fehmi
Mecazi olarak kullanılan ‘kusursuz fırtına’ ifadesi, ‘bazı olumsuz koşulların bir araya gelmesiyle oluşan son derece kötü bir durumu’ tanımlar. Genellikle iklim şartlarını tanımlamak için kullanılsa da yaşadığımız uluslararası siyasi ve ekonomik koşulları tanımlamak için çok uygun bir ifade olduğunu düşünüyorum ve bu ifadenin yakında sosyal koşulları da kapsayacak şekilde genişletilmesinden korkuyorum.
Dünya, 80’li yılların sonlarında siyasi olarak, iki kutup arasındaki Soğuk Savaş’ın sanayi ve mali açıdan Batı kutbunun çıkarına sona erdiğine ve küreselleşme çağının, sahip olduğu her şeyle birlikte güçlü bir şekilde büyüdüğüne karar verdi. Bu yüzden söylemler ve tartışmalar, özellikle ABD’nin yakın gelecekte baş rakibi olarak görmesinden ötürü Çin'in ve geleceğin önde gelen kutuplarının bu denklemdeki yerlerini belirlemeye odaklandı.
Ardından Ukrayna krizi patlak verdi. Bu, her iki kutbun da ABD’nin tecritçi politikasına, Varşova Paktı'nın çöküşünden sonra Sovyetler Birliği’nin dağılmasına ve doğu kutbunun küçülmesi karşısında Batı'ya kayan güç dengesine bakmaksızın geçilmemesi gereken nüfuz bölgelerine sahip olduklarına inandıkları düşünüldüğünde, ABD-Rusya rekabetinin halen kavramlar tarafından yönetilmesinden ötürü Soğuk Savaş'ın etkilerinin bitmekten çok uzak olduğunu gösterdi. Son olaylarla birlikte, Soğuk Savaş'ın dönüşünden ve hatta Rusya’nın emelleri, ulusal güvenlik ve Batılı ülkelerin istikrarı arasında doğrudan bir çatışmadan söz edilemeye başlandı.
Tüm bunlara, ABD’nin çağdaş uluslararası sisteme siyasi, güvenlik ve ekonomik olarak hegemonyasını dayatmaya çalıştığını düşünen Rusya ve Çin’in memnuniyetsizliği ile ABD ve Çin arasında artan gerilimler eşlik etti. Ayrıca Avrupa'nın enerji kaynaklarının kesilmesi tehdidi, Batı ülkelerinin Rusya'ya ve onunla iş yapan ülkelere ve şirketlere ekonomik yaptırımların uygulanması, Çin’in batı bölgelerinde telekomünikasyon alanında yayılmasını sınırlama çabaları ve Rusya ile Çin’in uluslararası ticaret işlemlerinde ABD dolarını diğer para birimleriyle değiştirmeyi ya da ticari takas prosedürlerine başvurmayı düşünmeleri gibi karşı tarafa bir takım misillemelerde bulunuldu.
Çatışmalar, güç yasası kavramlarının 21. yüzyılda halen geçerli olabileceğinden bazı büyük ülkeler arasındaki uluslararası kutuplaşmayı yeniden körüklüyor. Son zamanlarda, ABD ile Çin arasında doğrudan bir gerilime, Güney Çin Denizi'nde deniz tatbikatlarına, hava tatbikatlarına ve Çinli siyasilerin ABD Kongresi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyaretiyle ilgili açıklamalarının sertleştiğine tanık olduk. ABD Başkanı Joe Biden ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping arasında uzun süren telefon görüşmesinde katı ifadeler kullanıldı. Şi, telefon görüşmesinde Biden’a ‘gerginliği başlatan tarafın ateşle oynadığı’ şeklinde sert bir uyarıda bulundu.
Ukrayna krizinin çağdaş uluslararası ekonomik sistem üzerinde ve dünyanın dört bir yanında özellikle tahıl ve buğday fiyatları üzerinde çok ciddi ekonomik yansımaları oldu. Özellikle Afrika ve Ortadoğu'da Ukrayna savaşı öncesi stokların bitmesiyle bu yansımaların daha da yaygınlaşması ve şiddetlenmesi bekleniyor. Savaş nedeniyle yeterli mahsulün bulunamaması sonucu önümüzdeki kış aylarında büyük sorunların ortaya çıkabileceği Ortadoğu ülkeleri, gıda stoklarının yüzde 50'den fazlasını yurt dışından ithal ediyorlar. Bu bölgeler, Kovid-19 aşısının adil bir şekilde dağıtılmamasından büyük zarar gördüler ve şu an çeşitli ekonomik zorluklarla karşı karşıyalar.
Ukrayna krizi, temel gıda ürünlerinin bulunamaması ve yüksek fiyatlar nedeniyle uluslararası toplum ve küresel ekonomik sistem üzerinde ciddi, tehlikeli ve kapsamlı ekonomik etkilere sahip. Uluslararası finans kuruluşları tarafından hazırlanan bazı raporlara göre bu koşulların, Afrika'da büyük bir sorun olan kalkınma programlarının finanse edilmesi ya da borçlanma maliyetlerini yükselten nakit eksikliği gibi beklenen ekonomik gerileme ile daha da kötüleşmesi kaçınılmaz.
Asya ülkeleri, ABD Merkez Bankası'nın faiz oranlarını yükseltmesiyle yerel para birimleri karşısında doların yükselişini endişeyle takip ediyor, ticaret dengesini korumaya çalışıyor ve özellikle ABD’de ekonomik durgunluk beklentilerinden korkuyorlar. Ayrıca Çin'de ekonomik büyüme oranlarının düşmesinin, küresel ekonomiye yön veren lokomotif ülkelerden biri olması nedeniyle birçok ülkenin ekonomisini olumsuz etkileyeceği de bir gerçek.
Geçtiğimiz haftalarda, geçmişte piyasa değerlendirmelerini etkileşime bırakmaya ve hükümet müdahalelerini sınırlamaya dayanan ABD ekonomik sisteminde önemli bir felsefi ve metodolojik değişime tanık olduk. ABD Kongresi, altyapı projelerine, devlet hizmetlerine ve en yoksul sınıflara verilen desteğe milyarlarca dolar aktarılmasını öngören ve ülke tarihindeki benzerlerinden daha büyük olan yeni yasa tasarısını onayladı. Ancak bu, geçmişteki muadillerinden farklı olarak ekonomik piyasayı yönlendirme bakımından yapılan açık bir müdahale. Bu durum, Başkan Biden’ın kendi partisinden bazı Kongre üyelerini, ABD ekonomisinin geleceğinin siyasi baskılara maruz kalacağı korkularını dile getirmeye itti.
Tüm bunlara, uluslararası toplumun, üzerinde uzlaşıya varması ve iş birliği yapması gereken bazı küresel meseleleri bilgelik ve kararlılıkla ele almasının ve buna büyük miktarda kaynak ve imkan ayırmasının istendiği bir zamanda tanık oluyoruz. Bunlara Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres'in ‘insanlığın bekası için önemli ve kaçınılmaz bir konu’ olarak tanımladığı iklim değişikliği sorunu dahil. İklim değişikliği konusu, bazı sanayileşmiş ülkelerin temiz teknolojilere geçişi sağlamak için vaat ettikleri desteği sağlamaktan, hatta sanayilerinin nispeten yüksek maliyetleri nedeniyle çevreye daha az zararlı teknolojileri kullanmaktan geri adım atacaklarına dair korkularla, önümüzdeki Kasım ayında Mısır’ın tatil beldesi Şarm eş-Şeyh'te yapılması planlanan BM İklim Değişikliği Taraflar Konferansı'nda (COP27) ele alınacak. Su kıtlığı, yoksulluk, halk sağlığı ve salgın hastalık krizleriyle başa çıkabilme becerisi gibi acilen ele alınması gereken diğer küresel meseleler de söz konusu.
Ortadoğu şu an, sadece Batı ülkeleri ve ABD ile sınırlı olmayan ve Rusya’yı tamamen güvenmemek şartıyla tecrit etmeden iyi ilişkilerin sürdürülebilmesi için koşulların, dengelerin, ekonomik ve güvenlik ilişkilerinin yeniden düzenlenmesi sürecinde. Bu da Ukrayna meselesindeki duruşuna ve ABD'yi kışkırtmadan Çin'e olan açıklığına yansıdı. Bu açıklık, öncelikle büyük bir patlamaya tanık olan ekonomik iş birliğine, ardından Arap olmayan Ortadoğu ülkelerinin artan imkanlarının ve etkilerinin ele alınması için bölgesel meselelerle doğrudan ve proaktif bir şekilde ilgilenmeye odaklanarak gerçekleşti.
Çeşitli uluslararası ve bölgesel hususlar ve herkesin üzerindeki hassas baskılar, özellikle çıkarlarımızın daha önce eşi benzeri görülmemiş zorluklarla karşı karşıya olduğundan toplumlarımızın ve halklarımızın özel çıkarlarını koruyan ve bunlara saygı duyan daha adil, daha istikrarlı ve 21. yüzyılla daha uyumlu standartlar oluşturmak için ulusal, bölgesel ve uluslararası, bireysel ve grup olarak ciddi şekilde hareket etmemizi gerektiriyor. Kusursuz fırtınayı güvenli bir şekilde ya da en az hasarla atlatmanın tek yolu da bu.
* Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan tercüne edilmiştir
