عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

İngiltere'nin elektrik enerjisi Fas’tan

İngiltere’ye yenilenebilir enerji sağlamak için Atlantik Okyanusu'nun altındaki en uzun elektrik hattı çekildi. Hat 22 milyar dolara mal oldu.

İllüstrasyon: Ewan White
İllüstrasyon: Ewan White
TT
TT

İngiltere'nin elektrik enerjisi Fas’tan

İllüstrasyon: Ewan White
İllüstrasyon: Ewan White

Muhammed eş-Şevki

İngiltere-Fas ilişkileri, 120 yılı aşkın süredir benzeri görülmemiş bir balayına tanık oluyor. İki ülke arasındaki ilişkilerdeki bu eşsiz düzey, son olarak Fas Kralı 6. Muhammed'in kız kardeşi Prenses Lalla Meryem’in İngiltere Kralı 3. Charles'ın Londra'daki taç giyme törenine katılımı sırasında gözlemlendi. İki ülke arasındaki Stratejik Diyalog Komitesi geçtiğimiz günlerde Rabat'ta dördüncü toplantısını gerçekleştirdi. Toplantıya İngiltere'nin Ortadoğu ve Kuzey Afrika İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Lord Tarık Ahmed ve Fas Dışişleri Bakanı Nasır Burita başkanlık yaparken yapılan ortak açıklamada toplantının iki ülkenin köklü ilişkilerinin gücünü ve derinliğini yansıttığı belirtildi.

Bu yakınlaşma, Fas’ın geleneksel müttefik olan Fransa ile ilişkilerdeki soğukluk ve derin bir kriz, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı başlattığı savaşın yansımaları, uluslararası tarafların Afrika kıtasında üretilen mallara duyduğu büyük ilgili, Londra'nın Avrupa Birliği'nin (AB) bir belirsizlik, ekonomik gerileme ve iç parçalanma içinde olduğu bir dönemde büyük güçler arasında istisnai dış kutuplaşmaya tanık olan bir bölge olan Kuzey Afrika ve Akdeniz'de güvenilir bir müttefik arayışı tarafından körüklendi.

İngiltere’nin AB’den ayrılmasının (Brexit) ardından yeni bölgesel jeostratejik durumun ve Fas'ın gümrük avantajları açısından Avrupa pazarındaki ‘imtiyazlı ortak’ statüsünün sağladığı faydayla Londra ile Rabat arasındaki ticaret hacmi, 2022 yılında üç milyar dolara yükseldi. Fas'ın Avrupa pazarındaki ‘imtiyazlı ortak’ statüsü, İngiltere merkezli şirketlerin Brüksel'deki idari ve Strasbourg'daki parlamenter bürokrasiden kurtulduktan sonra Fas'ta ve Mağrip bölgesinin geri kalanında daha çok iş yapmasına ve bu pazarlara daha çok girmesine olanak tanıyor.

Rabat ile Londra arasındaki yakınlaşma, Fas ile Fransa arasındaki ilişkilerde yaşanan soğukluk ve derin kriz ile Rusya'nın Ukrayna'ya açtığı savaşının yanı sıra uluslararası tarafların Afrika kıtasının ürünlerine olan yoğun ilgisi ve Londra'nın Kuzey Afrika'da güvenilir bir müttefik arayışının yansımalarından besleniyor.

Bir devlet başkanına yarenlik etmektense bir krala yarenlik etmek daha iyidir

İngiltere ile Fas arasında karşılıklı resmi ziyaretlerde bir artış yaşanırken güvenlik ve askeri stratejilerin yanı sıra onlarca ekonomik, ticari, yatırım, finans, tarım, iklim, kültür, bilim ve turizm anlaşması imzalandı. “Bir devlet başkanına yarenlik etmektense bir krala yarenlik etmek daha iyidir” diye eski bir deyiş vardır. Londra, Nil ve Süveyş Kanalı havzası ülkelerinde varlık göstermesi karşılığında Fas'tan çekilmesini öngören 1904 tarihli anlaşmada Fransa'nın ele geçirdiği payın bir kısmını geri aldı. Tarih çalışmalarına göre iki taraf arasındaki ilişkiler 800 yıllık bir geçmişe sahip. İngiltere Kralı John'un saltanatı döneminde yani 1213 yılına uzanıyor. O dönem Marakeş'ten tüm Mağrip ve Endülüs'e kadar Muvahhidler Devleti (1147-1229) hüküm sürüyordu.

Kraliçe Elizabeth ile 1578 yılındaki Üç Kral Savaşı'nda (Vâdiü'l-Mehâzîn Muharebesi) Portekiz'i mağlup eden Kral Ahmed el-Mansur arasındaki ilişkiler askeri bir ittifaka dönüştü. O dönem Katolik İber Yarımadası (İspanya ve Portekiz), 16’ncı ve 17’nci yüzyıllar boyunca dini ve ticari nedenlerle İngiltere ve Fas'ın katı bir rakibiydi.

İllüstrasyon: Ewan White
İllüstrasyon: Ewan White

İngiltere Lordlar Kamarası üyeleri Lord Stuart Polak, Muhafazakâr Parti adına geçtiğimiz ay Rabat'a yaptığı ziyarette, “Biz eski dostuz ve ebedi müttefikiz” ifadelerini kullanırken Fas'ın güney bölgeleri üzerindeki egemenliğine siyasi olarak desteklediklerinin işareti olarak, Batı Sahra'daki el-Uyun şehrini ziyaret etmeyi de ihmal etmedi. Times gazetesinin haberine göre Londra, Fas'ın Sahra dosyasındaki desteğinin İngiliz şirketlerine tüm kapıları açtığını fark ediyor. İngiliz The Times gazetesi Londra’nın, Batı Sahra dosyasında Fas'ı desteklemenin İngiliz şirketlerine tüm kapıları açacağının farkında olduğunu yazdı.

İki ülke arasında karşılıklı resmi ziyaretler hız kazanırken güvenlik ve askeri stratejilerin yanı sıra onlarca ekonomik, ticari, yatırım, finans, tarım, iklim, kültür, bilim ve turizm anlaşması imzalandı.

İngiltere için Fas’ın güneyi bir seçenek

İngiltere şu an, enerji geçiş planı ve iklim değişikliğinin zorlukları çerçevesinde tahmini maliyeti 22 milyar dolar olan yenilenebilir enerjiyle çalışan en büyük elektrik ağının inşası için Fas ile iş birliği yapmayı planlıyor. Bu, güneş panelleri ve rüzgar santrallerinden elde edilen termal elektrik iletimi alanında türünün en büyük proje.

Resmi belgelere göre Londra, 2050 yılına kadar karbon nötrlüğüne ulaşma ve Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi'nin 21'inci Taraflar Konferansı'nda (COP21) alınan kararlarla uyumlu olarak uluslararası yeşil ekonomi çalışmalarını artırma çabaları çerçevesinde İngiltere’nin enerji güvenliğini sağlamak ve 2035 yılında tamamen karbonsuz enerjiye geçmek amacıyla Fas'ın güneyinden temiz ve çevre dostu elektrik sağlamak için denizin altından kablolar döşemeyi planlıyor.

İngiltere Enerji Güvenliği Bakanlığı, 2030 yılına kadar İngiltere'de yedi milyondan fazla evin enerji ihtiyacını karşılamak için Atlantik Okyanusu'nun tabanına 3 bin 800 kilometre uzunluğunda dört kablo hattı döşeme projesinin detaylarını ele almak üzere teknik bir çalışma grubu kurdu.

Projenin Fas ayağını yürüten şirket olan Xlinks’in CEO'su Simon Morrish, “İngiltere’nin temiz ve çevre dostu enerji hedeflerine ulaşması için güvenilir ve dost bir ülkeyle iş birliği içinde enerji güvenliğini artırması hayati öneme sahip ulusal bir çıkardır. Bu iş birliği, 2027 yılına kadar ülkenin ekonomik güvenliği için ihtiyaç duyulan 3,6 gigawattlık yüksek voltajlı bağlantı (HVDC) termal enerjiyi sağlamak için deniz altı kabloları aracılığıyla yeterli yenilenebilir ve düşük maliyetli elektrik kaynaklarına geçişin güvence altına alınmasına yardımcı olacaktır” ifadelerini kullandı.

Xlinks, Batı Sahra’daki Guelmim bölgesinde 10,5 gigawatt sıfır karbon emisyonu üretmeyi planlıyor. İngiliz şirketin verilerine göre Guelmim bölgesinde 650 mil kareden fazla bir alanda kurulacak rüzgar çiftliklerinde 12 milyon güneş paneli ve 530 fan aracılığıyla enerji üretilecek.

“İngiltere Enerji Güvenliği Bakanlığı, 2030 yılına kadar İngiltere'de yedi milyondan fazla evin enerji ihtiyacını karşılamak için Atlantik Okyanusu'nun tabanına 3 bin 800 kilometre uzunluğunda dört kablo hattı döşeme projesinin detaylarını ele almak üzere teknik bir çalışma grubu kurdu.

Temiz ve sürdürülebilir enerji

Xlinks, hava koşulları ne olursa olsun günde 20 saat ‘yeşil’ enerji sağlamak için yeni nesil pillere 20 gigawatt/saat enerji depolamak için alışılmadık bir enerji üretimi yarışında iddialı olduğunu belirtiyor. Projenin teknik çalışmasına göre İngiltere, enerji sistemini daha hızlı dönüştürmek, yerel sanayilerin rekabet gücünü artırmak ve evlere düşük fiyatlarla kalıcı elektrik sağlamakla yükümlü.

Fas, İngiltere’nin iki katı ve Batı Akdeniz ülkeleri ortalamasından yüzde 20 daha fazla yatay radyasyon oranına sahip olması ve Avrupa'nın kuzeyine rüzgarların ve güneş ışığının zayıf olduğu dönemlerde dahi İngiltere'ye elektrik sağlayabilecek kapasitesinin bulunması, hizmet kalitesinde İngiltere’nin planladığı yenilenebilir enerji ağının istikrarlı olmasını ve elektrik iletim maliyetinin düşmesini garantiliyor.

İngiltere, Devon sahilinin kuzeyindeki Alfredscot bölgesinde Fas’ın güneyindeki Tan-Tan şehrinin kıyısına yakın üretim istasyonlarından başlayarak elektrik alıcı istasyonları inşa etmeyi planlıyor.

Proje kapsamında 700 metre derinlikte dört kablo hattının Atlantik Okyanusu'nun altında, Fas açıklarında döşenmesi ve hatların Portekiz, İspanya ve Fransa açıklarından geçmesi öngörülüyor. Hatlar başka bir ağa bağlanmayacak ve National Grid GB'ye özel olacak. Xlinks, yaklaşık 90 bin metre İngiliz çeliğinin kullanılacağı projeye ekipman sağlamak üzere İskoçya’nın Hunterston şehrinde bir deniz altı termal kablo üretim tesisi kurmak için sözleşme imzaladı. Proje, elektriğin deniz tabanına döşenen kablolarla aktarıldığı en büyük ve en uzun proje olurken İngiltere ve Avrupa’nın kuzeyindeki şebekelere yüksek voltajda elektrik bağlamak için alternatif akıma çevirme konusunda ileri teknoloji kullanıyor.  Fas'ın termal elektrik alanında İspanya ve Portekiz’in şebekelerine bağlı olması ise dikkati çekiyor.

İngiltere, yerel sanayilerin rekabet gücünü artırmak ve evlere indirimli fiyatlarla elektrik temin etmek için enerji sistemini daha hızlı bir şekilde dönüştürmek zorunda.

Uluslararası Enerji Ajansı’na (UEA) göre Fas, yenilenebilir enerjiler ve yeşil hidrojen geliştirme alanında dünyadaki dört ülke arasında yer alıyor. Özellikle dünyanın en büyüğü olan Varzazat şehrindeki istasyonda, rüzgar santralleri ve güneş panelleriyle elektrik ihtiyacının yüzde 52'sinin üretimi için 60'ı uygulama aşamasında olan 120 proje üzerinde çalışılıyor. Bu projeler şu an özellikle Marakeş gibi büyük şehirlerde iç tüketimin yaklaşık yüzde 38'ini karşılıyor.

İngiltere’ye ait bir belgeye göre Fas, Atlantik Okyanusu'nda düşük maliyetli rüzgar enerjisi üretilebilen uzun kıyılara sahip. Ayrıca güneydeki uçsuz bucaksız çöllerde güneş ışığından yararlanarak enerji üretilebiliyor. Bu da ucuz ve kaliteli enerji sağlayabilen, kış dönemlerinde bile 10 gigawatt/saat elektrik üretebilen yenilenebilir enerji projelerinin geliştirilmesi için ideal bir ortam oluşturuyor.

FOTOĞRAF:  Çizim: Diana Estefanía Rubio
 Çizim: Diana Estefanía Rubio

İngiltere şirketleri, araçlarda, uçaklarda ve yatlarda kullanabilmek amacıyla depolanabilen, şarj edilebilen ve taşınabilen üçüncü nesil lityum pillerde enerji depolama sistemleri geliştirmeyi hedefliyor. Bu da Almanya'nın Avrupa'ya günde 500 ton yeşil hidrojen ihraç edilmesini hedefleyen Hydrogenius şirketi aracılığıyla dahil olduğu yenilenebilir enerjiler ve yeşil hidrojen ortaklığının ikinci ayağını oluşturuyor. Almanya’nın projesi, Alman fabrikalarının ihtiyacı olan 15 gigawatt yeşil amonyağın üretildiği kıyı kenti Tan-Tan'ın eteklerinde İngiltere’nin projesine yürüme mesafesinde yer alıyor.

İngiltere şirketleri, araçlarda, uçaklarda ve yatlarda kullanabilmek amacıyla depolanabilen, şarj edilebilen ve taşınabilen üçüncü nesil lityum pillerde enerji depolama sistemleri geliştirmeyi hedefliyor.

Projelerin destekçileri

Xlinks, projeyi başlatmak için geçtiğimiz ay 30 milyon sterlin toplayarak ilk mali sınavını atlattı. Ortadoğu ve Kuzey Afrika’nın çeşitli enerjiler geliştiren en büyük şirketlerinden biri olan Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) merkezli TAQA, projenin finansörleri arasında yer alarak yaklaşık 31 milyon dolar tutarında finansman sağladı. Octopus Energy şirketi de beş milyon sterlinle finansörler arasına katıldı. Tüm bunlar, Fas'ın desteklenmesinin yanı sıra İngiltere ve Körfez ülkelerinin yer aldığı projedeki hissedarların ve katılımcıların çeşitliliğinin bir göstergesi olarak görüldü.

TAQA CEO’su Jasim Husain Thabet, şirketinin İngiltere-Fas ortak projesine yaptığı katkıyla ilgili olarak şunları söyledi:

“Enerji arz güvenliğini korurken karbon emisyonlarının azaltılmasına katkıda bulunma sözü verdik. Ayrıca Abu Dabi'de büyük ölçekli bir deniz altı projesi üzerinde çalışıyoruz. Bunun yanında dünyanın en büyük güneş enerjisi santrallerinden birine sahibiz.”

Octopus Energy CEO’su Greg Jackson ise Xlinks, TAQA ve Octopus Energy ortaklığının dünyadaki en benzersiz enerji projelerinden birini geliştirmelerine olanak sağlayacağını belirterek, “Bu yeni bir küresel endüstri. İngiltere ve ortakları bu yeni endüstriyi başlatanlar olabilir. İngiltere’nin düşük maliyetli yenilenebilir enerjiye geçişte lider konumuna gelmesine yardımcı olabilir” şeklinde konuştu.

TAQA, projenin finansörleri arasında yer alarak yaklaşık 31 milyon dolar tutarında finansman sağladı. Octopus Energy şirketi de beş milyon sterlinle finansörler arasına katıldı.

Başlangıçta bir şüphe vardı

Fas'taki yenilenebilir enerji projelerinin ilki 2009 kasımına kadar uzanıyor. Fas Kralı 6. Muhammed, Varzazat şehrinde dönemin ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton'ın katılımıyla temiz enerjiye geçiş için iddialı bir projenin açılışını yaptı. Proje, 11 milyar dolara mal oldu. O sıra dünya genelinde güneşten ve rüzgârdan elektrik enerjisi üretimiyle ilgilenen tarafların sayısı azdı. Ancak Rusya'nın Ukrayna'ya karşı başlattığı savaşın yarattığı zorluk, Avrupa'yı doğalgaz ablukasını ve kış mevsiminde ısınma sorunlarını aşmakla gelecek nesiller için temiz enerji sağlamak arasında bir seçim yapmak zorunda bıraktı.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Majalla dergisinden çevrilmiştir.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Sudan Savaşı'nda sahte pusulalar

Fotoğraf: Reuters
Fotoğraf: Reuters
TT
TT

Sudan Savaşı'nda sahte pusulalar

Fotoğraf: Reuters
Fotoğraf: Reuters

 “Temel siyasi görev, sadece görünürdeki iktidar biçimleriyle yüzleşmek değil, tarafsız ve bağımsız görünen kurumların çalışma mekanizmalarını eleştirmek, söylemlerini parçalamak ve gizlice uyguladıkları politik şiddeti ortaya çıkarmak için onlara saldırmaktır. Bu gizli şiddeti ifşa etmenin amacı, ona bilinçli ve öngörülü bir şekilde direnmek ve mücadele etmek mümkün hale gelmesidir” İnsan Doğası/İktidara Karşı Adalet - Foucault ve Chomsky Tartışıyor adlı kitaptan bir alıntı.

Sudan'ı kasıp kavuran savaşın ortasında, top seslerinden daha ağır ve yıkımdan daha acı verici acı bir gerçek ortaya çıkıyor. Bu gerçek, Sudan'ın siyasi bilincine daha önce eşi ya da benzeri görülmemiş bir darbe indirirken siyasi araçlar geleneksel kutuplaşmayı aşarak siyasi uygulamada ‘milliyetçilik’ ve ‘kamu yararı’ kavramlarının tamamen parçalanmasına tanık oldu.

Sudan'daki ister sağcı ister solcu olsun çeşitli siyasi güçler 2023 yılının nisan ayında savaşın patlak vermesinden bu yana bu trajediyi kendi siyasi hesaplarını görmek, kendilerini ve söylemlerini yeniden sunmak ve ulusal felaketi, savaşın gidişatı ve içindeki acılarla ilgilenmeyen, siyasi nüfuz ve kendi çıkarları için sembolik bir sermayeye dönüştürmek amacıyla kullanmaya çalışıyor.

Sudan'da tanık olduklarımız artık sadece silahlı bir askeri çatışma değil, aynı zamanda ulusal siyasi pratiğin içeriğinin tamamen çöküşü ve onu yönlendiren ahlaki pusulanın kökünden sökülüp atılmasıdır. Bu durum, ateşli bir fırsatçılığa dönüşürken vatanın parçalarının siyasi ganimet haline gelmesine katkıda bulunuyor ve büyük anlatılarını gerçekliğin enkazı üzerine inşa ediyor. Bu manzarada savaş, yıpranmış siyasi kimliklerin yeniden inşası oyununda sadece bir arka plan haline geldi. Vatanı ganimet bilme mantığının bozulması, top sesleri eşliğinde toprağın üzerinde tam bir yıkım ve tahribat, ulusal projenin temellerinin çöküşü karşısında siyasi bir boşluk şeklinde ulusal tarihin en karanlık anlarında çifte bir çöküşe neden oldu.

Ülkedeki İslamcı gruplar 2019 Nisan ayında halk devriminin başarıyla sonuçlanmasıyla iktidarı kaybetti. Halk devrimi, 1989 yılının haziran ayında Ulusal İslami Cephe (NIF) tarafından gerçekleştirilen darbeden bu yana ülkeyi yöneten Ulusal Kongre Partisi (NCP) rejimini devirip Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'i iktidardan düşürdü. Söz konusu İslamcı gruplar, Aralık devrimini yöneten halkın kendilerine karşı gösterdiği büyük tepkiyi atlatmaya ve kendilerini ve söylemlerini yeniden sunmaya, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin (HDK) işlediği suçlara karşı ordu ve devletin koruyucusu olarak yeniden konumlanmaya ve kendilerini orduyu ve devleti destekleyen siyasi güç olarak göstermeye çalışıyorlar. Böylece, halkın kitlesel devrim orduları tarafından devrilen otoriter geçmişlerini ve otuz yıllık yolsuzluk ve otoriterlik mirasını silebileceklerini düşünüp barışçıl silahlarına sarılıyorlar. Savaşı, ülkeye gizlice geri dönme planlarının bir parçası olarak göstermeye çalışıyorlar ve HDK'nın Sudan'ı kasıp kavuran yıkım dalgasına karşı duran ulusal cephe olduklarını iddia ediyorlar. Milislerin işlediği suçlara ve faşist doğasına karşı herhangi bir tavrı, kendi cephelerine siyasi bir tavır olarak görüyorlar.

Sudan'daki ister sağcı ister solcu olsun çeşitli siyasi güçler 2023 yılının nisan ayında savaşın patlak vermesinden bu yana bu trajediyi kendi siyasi hesaplarını görmek, kendilerini ve söylemlerini yeniden sunmak ve ulusal felaketi, savaşın gidişatı ve içindeki acılarla ilgilenmeyen, siyasi nüfuz ve kendi çıkarları için sembolik bir sermayeye dönüştürmek amacıyla kullanmaya çalışıyor.

Karşı tarafta ise, devrim güçlerinin saflarında yaşanan kargaşa onlara yardımcı oldu. Devrimin oluşumuna katkıda bulunan ve savaşın ardından ortaya çıkan çeşitli oluşumlarla geçiş dönemini yöneten Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri’ne (ÖDBG) bağlı sivil gruplar, Sivil Cephe, Tekaddum İttifakı ve ardından Samud İttifakı, HDK üyelerinin savaşla ilgili anlatısını benimsedi ve tekrarladı. Bunu milislerin ordudaki eski rejimin kalıntıları ile savaşı olarak tasvir etti. Milislerin yenilgiye uğratılmasının -tüm suçlarına rağmen- eski rejimin yeniden canlanması anlamına geleceği uyarısında bulundu.

Bu anlatı sağlam temellere dayanmamasına, milis grupların ordu ve komutanlarıyla iletişim kurmak için çılgınca çaba göstermelerine, diğer devlet kurumları dışında doğrudan orduyla iletişim kurmakta ısrar etmelerine ve devrimin temel sloganı olan devletin ve Sudan’daki yönetimin modernleştirilmesi ile çelişmesine rağmen savaşı, bilinçli ya da bilinçsiz olarak eski dostları olan devrik İslamcı iktidarın bir uzantısı olarak gören olgunlaşmamış bir vizyonu dayatmaya devam ettiler. Bu şekilde milislerin anlatısını desteklediklerini ve Sudanlıların eşi görülmemiş bir suçla karşı karşıya kaldıkları savaşı meşrulaştırdıklarını görmezden geldiler. Sudan ordusu, tarihi siyasi müzakerelerine rağmen şu anda bu suçla mücadele ediyor. Sudanlıların milislerin kontrolündeki bölgelerden ordunun kontrolündeki bölgelere kaçışı da bu gerçeği teyit ediyor.

Söz konusu güçlerin milislere yakın tutumu bununla sınırlı kalmadı. Sudan devletinin tüm kurumları, ordu da dahil olmak üzere, HDK ile aynı düzeyde görüldü. Durumu daha da karmaşık hale getirense yaklaşık iki yıldır süren savaş boyunca bu ittifakların söylem ve karar alma süreçlerinde milislerle organik, entelektüel ve siyasi bağları olan unsurların varlığının devam etmesiydi. Nihayet bu yılın mart ayında milislere siyasi desteğini açıkça ilan eden Sudan Kurucu İttifakı’nı kurmak için Tekaddum İttifakı’ndan ayrıldılar ve başından beri var olan bu eğilimlerini açıkça ortaya koydular. Bu unsurların bazıları, ‘Samud’ adı altında ittifakın geri kalanında varlıklarını sürdürürken, bu durum onu, Sudan'ı bölmek için rekabet etmeye devam eden HDK’nın siyasi ittifaklarıyla ilişkilerini sürdürmeye ve onlarla iş birliği yapmaya itti.

Savaşı, devrik İslamcı iktidarla olan eski çatışmalarının bir uzantısı olarak görmekte aceleci bir yaklaşım sergilediler ve bilinçli ya da bilinçsiz şekilde milislerin anlatısını desteklediklerini göz ardı ettiler.

Böylece, sağlam bir ahlaki zeminde durmak yerine ya ağır suçları meşrulaştırmaya karıştırlar ya da sessiz kaldılar. Hatta bazen siyasi denge bayrağı altında, bazen de ihlallere ilişkin gerçekleri ve verileri açıkça tahrif ederek bu suçları normalleştirmeye katkıda bulundular. Sivil Cephe, 2023 yılının mayıs ayında yapılan açıklamada, HDK milislerinin işlediği tecavüz suçlarını Sudan ordusuna atfetti. Ancak bu durum ortaya çıkınca özür dilemek zorunda kaldı.

Daha sonra bu siyasi birliktelik daha da güçlendi. Öyle ki ilgili ittifaklar milislerin İslamcı gruplara karşı direniş adına şiddet uygulamaları meşru bir gerekçe haline getirildi. Milislerin ve bu ittifakların bölgesel destekçileri, yandaşları ve koruyucuları da durumu daha da ağırlaştırdı.

Bu güçler, Aralık devriminin fitilini ateşleyen ve İslamcıların iktidarını deviren halkın öfkesini kullanarak ahlaki bir duruş sergilemeye çalışırken, bu devrimin mirasını tekellerine almaya çalışıyorlar. Ancak HDK milisleriyle aynı anlatıyı paylaşarak İslamcılara paha biçilmez bir hizmette bulundular. İslamcıların kendilerini devrimle milisler arasında bağlantı kurmaya çalışan bir söylem üretmelerine ve kendilerini Sudan'da istikrarı sağlayan ve koruyan unsurlar olarak göstermeye izin verdi. Oysa gerçekte, onlarca yıl süren yolsuzluk ve despotluğun tohumlarını ekerek Sudan halkının bugün yaşadığı tüm felaketlerin asıl nedeni İslamcı gruplardır. Buna karşın Samud İttifakı, ulusal mücadelenin ahlaki pusulası olduğunu iddia ederek devrimin mirasını tekelinde tutmaya çalıştı. Bu da devrimin sloganlarına, özellikle de devrimci kitlelerin şu anda yaşananlara karşı devrimci tutumu belirlemek için açık ve net bir şekilde formüle ettikleri ‘Ordu kışlaya, Cancavid dağtılsın!’ sloganına ölümcül bir darbe indirdi.

Rızanın İmalatı

Çatışan taraflar genel iletişim düzeyinde Noam Chomsky'nin ‘Rızanın İmalatı’ modelini gerçeklikten tamamen ayrı bir bağlamda uygulamaya çalışıyorlar. Bu modelde tüm taraflar kendi tabanına hitap ederken onlardan güç alır ve halkı görmezden gelir.

Rızanın İmalatı, halka sahte ikili seçenekler sunan bir medya çerçevesi oluşturarak yapılır. Bu çerçeve, olası düşünce alanını daraltmak ve alternatifleri göz ardı etmek için tasarlanmıştır. Tartışma varsayımsal olarak iki seçenekle sınırlıdır. Ya ordunun ya da milislerin mutlak otoritesi kabul edilmeli. Ordunun mutlak otoritesi kabul edilirse İslamcılar liderlerinin otoriter emellerini destekleyecek ve bunun devrim ve geçiş sürecinin hedefleriyle çeliştiğini yani ordunun reformu ve devlet mekanizmasının demokratik yönetime geçiş için sivil bir şekilde modernize edilmesi ve geliştirilmesini görmezden gelecek. Milislerin mutlak otoritesi kabul edilirse, eski rejimin kalıntılarıyla mücadele etmek için kaçınılmaz bir gerçeklik olarak görülecek ve onların suçlarını, varlıklarının temelindeki bozukluğu ve Sudan'ın sosyal dokusunun istikrarı üzerindeki tehlikesini görmezden gelinecek. Dolayısıyla Tekaddum İttifakı güçleri ve daha sonra da Samud İttidakı güçleri, Sudan'ın sosyal ve siyasi tarihinin karmaşıklığına ilişkin tartışmaları gündeme getirerek, gerçeklere aykırı olsa da, milislerin varlığını meşrulaştırmaya ve onları Sudan'ın marjinal kesimlerinin temsilcisi olarak göstermeye çalışacak.

Çatışan taraflar genel iletişim düzeyinde Noam Chomsky'nin ‘Rızanın İmalatı’ modelini gerçeklikten tamamen ayrı bir bağlamda uygulamaya çalışıyorlar. Bu modelde tüm taraflar kendi tabanına hitap ederken onlardan güç alır ve halkı görmezden gelir.

Taraflar, resmî kurumların tek başına meşru şiddeti tekelinde tuttuğu ve hukukun üstünlüğüne tabi olan bir sivil devletin inşası şeklindeki devrimin temel talebini dışlayan ve üçüncü bir seçenek olan bu yapay çerçevede kendi anlatılarını sunuyorlar. Siyasi tartışma, ‘sivil devletin nasıl kurulacağı ve devletin şiddeti tekelinde tutacağı’ konusundan, ‘iktidarı ele geçirmek için hangi silaha başvuracağımız’ sorusuna kaydı. Bu da organize ama tembel bir yanıltma süreci olmanın yanında geçiş sürecinin görevlerini yerine getirmek için halkın yanında yer alarak siyaset yapmayı zorlaştırıyor.

Bu karşıt anlatılar, görünürdeki düşmanlıklarına rağmen, derin yapılarında birbirine benziyor. Her ikisi de siyasi doğruluk için sahte bir pusula oluşturmaya çalışıyor ve kendi önderlerini takip etmeyen kim varsa kınıyor. Bu otoriter girişimin milliyetçilik, devrim veya adaletle hiçbir ilgi yok, daha ziyade yıkıntıları üzerinde bile olsa sahneyi domine etmeye çalışan fırsatçı siyasi projelerle ilgili. Bu çok boyutlu çatışmanın nihai sonucu, Sudan'da siyasetin ‘ölüm politikasına’ (Thanatopolitics) dönüşmesidir. Buradaki politika artık vatandaşların hayatlarını yönetmekle değil, onların ölümlerini, yerlerinden edilmelerini ve acılarını diğerlerine karşı mücadelede birer araç olarak kullanmakla ilgileniyor. Samud İttifakı’nın yükselttiği ‘savaşa hayır’ sloganı bile, milislerin varlığını sürdürmesini sağlamak ve onları dağıtmak yerine varlıklarını garanti altına almak için kullanılıyor. Vatandaşlar ve onların görüşleri, gerçek katılımcılar olarak siyasi niteliklerinden mahrum bırakılarak, devletin yıkıntıları üzerinde rekabet eden tarafların şiddetine maruz kalan bedenlere indirgenmiş durumda. Her iki taraf da, sloganlarında farklılık gösterse de, siyasi bencil bir zihniyet, ulusal çıkar ile örgütsel veya partizan çıkarlarını kasıtlı olarak karıştırma ve vatan, devrim, demokrasi gibi büyük değerleri, iktidarın merkezinde yeniden yer edinme çabalarını gizlemek için bir perde olarak kullanma konusunda ortak bir tutum sergiliyor.

fgthyuj
Zemzem Mülteci Kampı, HDK’nın kontrolüne geçtikten sonra, kamp sakinleri Sudan'ın batısındaki Darfur bölgesindeki geçici bir kampa kaçarken, 13 Nisan 2025 (AFP)

Herçeği gösteren değil, onlara yönelenlerin çıkarlarına hizmet eden bu sahte pusulalar, özünde bir çözüm aramak veya felaketi cesurca yorumlamak yerine ülkenin yıkıntıları üzerinde olsa bile siyasi nüfuzu yeniden üretmek için krizi yönetmeyi amaçlıyor. Bu yüzden onlarla aynı safta yer almayan birinden gelen her türlü eleştiri ya ihanetle ya da abartılı tepkilerle, hatta o kişinin karalanması ve siyasi sahneden uzaklaştırılması için çılgınca çabalarla karşı karşıya kalır ve bu eleştiriye, diğerlerinin kesinlikle düşman olduğu düşüncesi altında ortadan kaldırılması gereken bir tehdit olarak bakılır.

İlkelerin değil, çıkarların yarattığı ‘pusulalar’ arasında gerçek kayboldu. Vatanın tüm bu varlıklardan daha büyük olduğu fikri kayboldu. Bugün yaşanan en tehlikeli durum, siyaseti ahlaki ve sorumlu bir şekilde kamu işlerini yönetme sanatı olarak yüce anlamından uzaklaştırıp, kaynaklar üzerinde bencil bir mücadelenin aynasına dönüştüren bu toplu davranış biçimidir. Bu davranış biçiminde gerçekler çiğnenir, hafıza ayaklar altına alınır, gerçekler göz ardı edilir ve güç saplantısı ya da intikam arzusuna dayanan bir anlatıya uymayı reddedenler ihanete uğrar. Bu savaş, tüm vahşetine rağmen, Sudan sahnesinin seçkinleri biraz ahlaki cesaret ve kendileri dışında düşünme yeteneği sergileseydi, yeni bir kuruluş anı olabilirdi. Ancak İslamcılar, devrim öncesi tutumu çağrıştırarak eski yolda devam etmeyi tercih ettiler. ÖDBG, 2021 ekimindeki darbeden önceki tabloya geri döndü. Tüm taraflar kendine bir ayna yaratıyor ve önünde durup kendini övüyor, başkalarını ise kötülüyor. Bu trajik manzara sadece siyasi başarısızlığı değil, ulusal siyasi uygulamaların standartlarında da derin bir çöküşü ortaya koyuyor.

Bu tünelden çıkmak için siyasi uzlaşmalardan daha fazlası gerekiyor. Öncelikle, sahte ikilikleri, sahte suçlamaları ve sahte ahlaki pusulaları aşan yeni bir söylem oluşturarak siyaset sahnesini yeniden kurmak gibi entelektüel bir görev gerekiyor. Bunun için, iktidarı paylaşma çabası değil, kavramlara dayalı yeni bir siyasi uygulama projesi geliştirmek gerekiyor. Eğer devlet kurumlarının yeniden inşasının yanında zorlu bir görev olan anlamın da yeniden inşası gerçekleşmezse Sudan, yıkımla ilgili çatışan ideolojilerle, bazen silahlarla, bazen de içi boş sözlerle kendini besleyen bir şiddet döngüsünde dönmeye devam edecek.