Sudan da Libya gibi yönetim iki hükümete mi bölünecek?

Sudan’da yetkililerin görevden alınması iki hükümet endişesini arttırıyor

Omdurman'da HDK unsurlarına ateş açan Sudanlı bir asker. (AFP arşivi)
Omdurman'da HDK unsurlarına ateş açan Sudanlı bir asker. (AFP arşivi)
TT

Sudan da Libya gibi yönetim iki hükümete mi bölünecek?

Omdurman'da HDK unsurlarına ateş açan Sudanlı bir asker. (AFP arşivi)
Omdurman'da HDK unsurlarına ateş açan Sudanlı bir asker. (AFP arşivi)

Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah el-Burhan, 22 Kasım’da bazı bakanları ve eyalet valilerini görevden alarak ülkede iki hükümet kurulmasına ilişkin korkuları derinleştirdi. Ordu ile Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasındaki çatışmaya karşı çıkan siyasi güçler, devrik rejimin İslamcı destekçilerini, Burhan'ı Port Sudan merkezli bir savaş hükümeti kurmaya zorlamaya çalışmakla suçladı. Buna karşılık HDK Komutanı Korgeneral Muhammed Hamdan Daklu (Hamideti), Burhan’ı, bu adımı atması halinde başkenti Hartum olan paralel bir hükümet kurmakla tehdit etti.

Çatışmanın iki tarafı arasında devam eden gerilim, Sudan'ın bölünmesi ve komşu Libya'da olduğu gibi iki otoritenin ortaya çıkması yönündeki iç ve dış endişeleri arttırdı. Ancak geçtiğimiz eylül ayında Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu toplantılarına katılımı sırasında kendisiyle yapılan röportajlarda bu şekilde bir hükümet kurma niyeti olduğunu reddeden Burhan, rakibi Hamideti’nin tehdidini de siyasi bir hamle olarak nitelendirdi.

Burhan tarafından yapılan değişiklikler, İçişleri, Adalet, Sanayi, Vakıflar ve Din İşleri Bakanlıkları ile eyalet valiliklerini etkiledi. Bu değişiklikler, mevcut çatışmada tarafsız olan Sudan Egemenlik Konseyi'nin iki üyesi el-Hadi İdris ve et-Tahir Hacer'in görevden alındığı anayasal kararnamelerden önce gerçekleşti. Burhan’ın yaptığı bu değişiklikler, 25 Ekim 2021'de ordunun geçici sivil hükümete karşı gerçekleştirdiği darbeden bu yana yapılan en büyük değişiklikler olarak kabul edildi.

Daha önce Burhan tarafından sızdırılan bir mektupta tüm bakanlıkların doğrudan askeri konseyin denetimi altına sokulması yer alıyordu. Bu isimler Sudan Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı olan Malik Agar, Şemseddin el-Kebaşi, Yasir el-Ata ve İbrahim Cabir gibi isimlerdi. Analizler bu değişikliklerin, “hükümetin tüm yürütme işlevlerini geri çekme ve bunları askeri liderlerin etkisi altına sokma eğilimi” olduğunu gösterdi.

HDK, Darfur’da kontrol altına aldığı bölgelerde önemli yetkiler kullanmaya başlayarak askeri liderlerini eyalet valilerine benzer şekilde atadı. HDK, daha sonra yine bu bölgeleri yönetmek üzere sivillerden oluşan yönetim komiteleri atadı. Tüm bunlar Sudan'da iki otoritenin varlığına dair korkuları başka bir boyuta taşıdı.

HDK’nin İkinci Komutanı Abdurrahim Hamdan Daklu, salı günü Doğu Darfur eyaletinin başkenti ed-Dain şehrine bir ziyaret gerçekleştirdi. Daklu, ordunun askeri tümeninin ele geçirilmesinin ardından yaptığı açıklamada, HDK’nin sivil yönetim adımlarını desteklediğini ve bölge halkını devlet işlerinin yönetimi konusunda anlaşmaya çağırdığını ifade etti.

HDK, Nyala’dan yaptığı açıklamada, Güney Darfur eyaletinde polis ve savcıların göreve başlayacağını duyurdu. HDK, polis güçlerini pazarlarda, mahallelerde ve sokaklarda konuşlandırarak otorite birimlerinin son dönemde tanık olunan olaylar nedeniyle uzun bir aradan sonra yeniden çalışmaya başladığını gösterdi.

Sosyal medya platformları, çeşitli siyasi gruplardan aktivistler arasında son bakan ve eyalet valileri değişiklikleri hakkında hararetli bir tartışmaya sahne oldu. Aynı şekilde destekçiler ve muhalifler arasında da hararetli tartışmalar görüldü. Görüşlerin çoğunluğu, devam eden savaş ve siyasi bir çözümün yokluğu ışığında ülkede iki otoritenin çerçevesinin şekillenmeye başladığı yönünde oldu.

Savaş karşıtı en büyük siyasi ittifak olan Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG), ordu ve HDK liderlerini, ülkenin bölünmesine yol açacak iki hükümetin kurulması yönünde adım atmamaları konusunda uyardı.



Hayaller ne kadar da korkunç: Gazze, halkının zihninde işgal edilmiş bir şehir gibi

Bakanlar Kurulu İsrail planını onaylar onaylamaz, Gazze'deki genel ruh hali değişti ve insanlar daha olumsuz duygulara kapıldı (AFP)
Bakanlar Kurulu İsrail planını onaylar onaylamaz, Gazze'deki genel ruh hali değişti ve insanlar daha olumsuz duygulara kapıldı (AFP)
TT

Hayaller ne kadar da korkunç: Gazze, halkının zihninde işgal edilmiş bir şehir gibi

Bakanlar Kurulu İsrail planını onaylar onaylamaz, Gazze'deki genel ruh hali değişti ve insanlar daha olumsuz duygulara kapıldı (AFP)
Bakanlar Kurulu İsrail planını onaylar onaylamaz, Gazze'deki genel ruh hali değişti ve insanlar daha olumsuz duygulara kapıldı (AFP)

İzzeddin Ebu Ayşe

Şeyma, İsrail'in Gazze kentini kontrol altına alma planını düşünmek için henüz çok erken olduğuna inanıyor, ancak ardından hesaplarını hızla gözden geçirip “savaşın başlangıcından bu yana ordu Gazze planlarını açıklıyor ve ne yazık ki bunları ateş gücüyle uyguluyor. Felaket bir şeye hazırlanmak için çok da erken değil” diyor.

İsrail güvenlik kabinesi, Başbakan Binyamin Netanyahu'nun Gazze kentinin kontrolünü ele geçirme planını onayladı. Kanal 14'e göre plan üç aşamadan oluşuyor; Gazze kentine büyük miktarda insani yardım sokulması, ardından sakinlerin Gazze Şeridi'nin güneyindeki merkez kamplara nakledilmesi ve son olarak da kente sıkı bir kuşatma uygulanması ve tamamen askeri kontrol altına alınması.

Kabine İsrail planını onaylar onaylamaz, Gazze'deki genel ruh hali değişti ve insanlar daha olumsuz duygulara kapıldı. Kent sakinleri, kenti tamamen işgal etme planı ve bunun yol açabileceği olası yıkım, çok sayıda ölü ve yaralı, dayanılmaz maddi ve manevi bedel konusunda endişeli.

Gazze kentindeki çadırının kapısında oturan Şeyma, işgal planını düşünüyor ve “bu kasvetli senaryoya hazırlanmaya çalışıyorum, ama aklım düşünüp bir plan yapmaktan aciz. Ne yapacağımı bilmiyorum ama şu anda tek düşündüğüm, askeri operasyon başlarsa ailemin hayatını koruyacak bir plan hazırlamak” diyor.

Şeyma siyaseti ve askeri bilimleri çok bilmiyor, ancak İsrail planını okumuş ve “bize ne olabileceğini anlamaya çalışıyorum. Kentin tüm sakinlerinin güneye zorla tahliye edilmesi dışında bizi korkutan hiçbir şey yok. Bu bile başlı başına katlanamayacağımız bir dehşet” diye konuşuyor.

Ölüm daha iyi

13 Ekim 2023'te İsrail, Gazze kenti sakinlerine ilk kez tahliye emri vererek güneye gitmelerini emretmişti. Şeyma, bu emre uyarak evini terk etti ve Mavasi insani yardım bölgesine yöneldi.

Şeyma, Mavasi'de zor bir hayat yaşadı. Bu hayatı kısaca şöyle açıklıyor; “barınağımızı kaybettik ve bir çadırın aşağılayıcı ortamında yaşadık. Su, elektrik, yiyecek, hayat yoktu, sadece dehşet ve korku vardı. Zor bir deneyimdi ve bugün ordu bizi psikolojik olarak bu aşamaya hazırlıyor ve moralimizi bozuyor.”

Şeyma, her halükarda, bu sefer güneye doğru zorla göç ettirilme deneyimini tekrar yaşamayı reddediyor. Gazze Şeridi'nin güney kesimine göç etmektense Gazze'de ölmeyi tercih edeceğini açıklıyor. Şu anda ordunun işgal etmeyi planladığı kentin içinde göç etme deneyimine hazırlanıyor ve bedeli işgalci bir yönetim altında yaşamak olsa bile kalmaya devam edeceğini belirtiyor. Ona göre bu, güneye göç etmekten daha iyi.

Gazze Şeridi'ndeki en büyük kent olan Gazze kentinde yaklaşık 1,2 milyon insan yaşıyor. Tel Aviv, onları Mavasi insani yardım bölgesine nakletmeyi planlıyor. Bu sayının tamamı, bekledikleri en büyük felakete hazırlanmak için bireysel planlar hazırlamakla meşgul.

Vasim, hayatlarını kurtarmak için güneye göç etme fikrini kabul ediyor ve şimdiden Güney Gazze'de yeni bir barınma yeri temin etmek için planlar yapıyor. Burayı her açıdan hazır hale getirmek için gayretle çalışıyor. “İsrail, Gazze'deki savaş planlarını sürdürüyor ve ben de 13 kişilik bir aileye bakmakla yükümlü olduğum için onları korumak zorundayım” diyor.

Vasim, Güney Gazze'deki bir araziye üç çadır kurdu ve ayrı bir banyo, su deposu ve bazı temel ihtiyaçları temin etti ve “bu kararı vermeden önce biraz tereddüt ettim, ancak İsrail emirlerine uymanın ailemin hayatını kurtarabileceği sonucuna vardım” diye ekliyor.

 Vasim, zorla göç ettirilme sebebiyle acı ve sıkıntılar çekeceğini ve onu mevcut hayatından daha ilkel bir hayatın beklediğini biliyor. Ancak, yerinden edilmenin bir ölüm kalım meselesi olduğunu, İsrail'in kaçmayanlara merhamet göstermeyeceğini ve hayatlarının ölüm ve kuşatma tehdidi altında olduğunu açıklıyor.

Vasim'i bu hazırlıkları yapmaya iten şey, İsrail'in Gazze'yi yeniden kuşatmayı planladığını öğrenmesi, zira bu kıtlığın geri döneceği anlamına geliyor. Çocuklarının ciddi yetersiz beslenme sorunu yaşadığını belirtiyor. Onların gözlerinin önünde açlıktan ölmelerini istemiyor ve ordu insani yardım bölgesine yardım malzemeleri girmesine izin vereceği için oraya gitmekte hiçbir sakınca görmüyor.

Hanadi, bir sonraki adımın Gazze kentinin işgali olduğunu öğrendiğinde dövünüyor ve “Birçok olumsuz duygu tarafından kuşatılmış durumdayım. Bu karar, özellikle bir süredir ateşkes beklentisi içinde olduğumuzdan şok etkisi yarattı, ateşkesin başarısız olması bize büyük felaketler getirdi” diyor.

Bir eziyet ve cefa

Hanadi, Gazze'nin yeniden işgal edilmesinin daha fazla soykırıma yol açacağına inanıyor ve halkın yerinden edilmenin maliyetini karşılamaya maddi olarak hazır olmadığını belirtiyor. Bunu bireysel bir karar olarak görüyor, ancak kişisel olarak tamamen reddediyor çünkü ilk yerinden edilme deneyimi, tekrarlamak istemediği bir eziyet ve cefaydı.

Hanadi, Gazze'de kalınması gerektiğine inanıyor ve sakinlerinin burada kalmaya devam etmelerinin ve tahliye emirlerine uymayı reddetmelerinin büyük fayda sağlayacağına inanıyor. Ona göre bu, İsrail'in Gazze Şeridi'ni tamamen yerle bir etmesini ve açıklanan Gazze'yi yeniden işgal etme hedefine ulaşmasını engelleyecektir.

İsrail Gazze'yi işgal etmeye başlarsa, Şerif yeni bir kara harekâtının büyük bir insani felakete yol açacağını vurguluyor ve “artık bizi bekleyen en kötü şeye tahammül etme gücümüz yok. Dünya, askerler bizi yok etmeden önce harekete geçmeli. Her gün endişe ve korku içinde yaşıyoruz” diyor.

“İlk kurbanlar biziz. İsrail'in kara operasyonlarını genişletmesi daha fazla yıkıma ve daha fazla ölüme yol açacak. Tel Aviv tahliye emri verirse nereye gideceğiz? Gazze kentinin tahliyesi için son tarihin 7 Ekim olduğunu okuyunca şok oldum. Bu beklenmedik bir şok” diye ekliyor.

Netanyahu, Gazze kentinin tamamen tahliyesi için son tarih olarak 7 Ekim'i belirledi. Bu tarihten sonra İsrail, şehirde kalan Hamas mensuplarını kuşatacak. İsrail merkezli Yedioth Ahronoth gazetesine göre, Gazze işgali operasyonu dört ila beş ay sürecek ve altı tümen tarafından yürütülecek.

Teysir, “Ordu 7 Ekim’i seçerek Gazze sakinlerine 2023 saldırısını unutturmayı umuyor. Bu günün yeni Nekbe'lerinin yıldönümüne dönüşmesini istiyor, çünkü o gün kalplerimizin bir parçası olan tüm Gazze kentini bizden koparacağı tarih olacak” diyor.

“Gazze kentinin gözlerimizin önünde yerle bir edilmesi fikri dehşet verici ve ürkütücü. Daha önce olan her şey bir yana, gelmekte olan bir yana. Varlığımızı, tarihimizi ve geleceğimizi bitirme, silme ve yok etme planıyla karşı karşıyayız. Köklerimizden koparılmanın ortasındayız ve felaketi önlemeye yönelik her türlü seçenek acımasız olabilir” diye ekliyor.

Teysir, felaketin kendisinin her şeyden daha şiddetli olduğunu, çünkü İsrail ordusunun yıkıp yok etmek için geldiğini açıklıyor ve geri çekildiğinde yürüyebileceğimiz bir sokak veya savunabileceğimiz bir bina olmayacak diyor. Hamas liderlerine çok geç olmadan Gazze'yi kurtarmaları, “çıkış için bir sıfır saati” deklare etmeleri, Arap ve uluslararası güçlerin konuşlandırılmasını  talep etmeleri ve yıkım “buldozerini” durdurmaları çağrısında bulunuyor.

Hükümete bağlı Enformasyon Ofisi Müdürü İsmail el-Savabita, “Gazze kentinin işgali, yüz binlerce sakinini açlık, hastalık ve sağlık tesislerinden geriye kalanların çökmesi tehlikesine maruz bırakıyor. Bu, en korkunç insani ve insan hakları felaketiyle karşı karşıya olduğumuz anlamına geliyor” diyor.

“İsrail, Gazze işgalini Aksa Tufanı operasyonunun yıldönümüne denk getirerek Gazzelilerin bilincini değiştirmeye çalışıyor, ancak Gazzeliler, İsrail planını başarısızlığa uğratmak için kaçmama ve topraklarını terk etmeme konusunda kararlılık ve azim gösteriyorlar” diye ekliyor.