10 bin yılda bir görülen uzay patlaması Dünya'nın atmosferini sarstı

Rekor kıran gama ışını patlaması muhtemelen çökerek kara deliğe dönüşen devasa bir yıldızdan kaynaklanmış

(Reuters)

Yeni bir araştırma, uzaydaki ve 10 bin yılda bir görülen güçlü radyasyon patlamasının geçen yıl Dünya'nın üst atmosferini sarstığını ortaya koydu.

Rekor parlaklıktaki ve uzun süreli gama ışını patlaması (GRB) muhtemelen çökerek kara deliğe dönüşen devasa bir yıldızdan kaynaklandı. Patlama GRB 221009A diye adlandırılıyor ve daha yaygın olarak da Tüm Zamanların En Parlağı (Brightest of All Time/BOAT) deniyor.

Nature Communications adlı bilimsel dergide salı günü yayımlanan yeni bir çalışmaya göre, Dünya'dan yaklaşık 2,4 milyar ışık yılı uzakta meydana gelen ve geçen yıl 9 Ekim'de gezegene çarpan patlama, üst iyonosferde değişikliklere yol açmış olabilir.

Aralarında İtalya'daki L'Aquila Üniversitesi'nden isimlerin de bulunduğu araştırmacılar, Dünya'nın üst iyonosferindeki elektrik alanında (gezegenin yüzeyinden yaklaşık 500 km yükseklikte) meydana gelen büyük değişimlerin güçlü GRB'den kaynaklanmış olabileceğini söyledi.

İyonosferi gözlemleyen uydulardan ve yer istasyonlardan elde edilen veriler, Dünya'nın üst iyonosferindeki elektrik alanında büyük bir değişim olduğunu ortaya koydu.

Bilim insanları çalışmada, "İyonosferin üst kısmındaki (507 km) iyonosferik elektrik alanında güçlü iyonosferik iletkenlik değişimi kaynaklı büyük bir değişim tespit edildi" diye yazdı.

Araştırmacılar bu iki değişikliğin de GRB 221009A'yla ilişkili olduğunu buldu.

GRB patlaması yaklaşık 7 dakika sürdü ve bilim insanları bunun etkilerinin ilk saptamanın ardından 10 saatten fazla bir süre boyunca tespit edilebilir olduğunu söyledi.

Önceki çalışmalar, iyonosferin stabilitesinin gezegendeki yaşamın dayanıklılığı ve evriminde kilit bir rol oynadığını öne sürmüştü.

Örneğin, Dünya'nın bu bölümlerindeki kimyasal değişikliklerdeki ani bir artış, gezegenin koruyucu ozonunu küresel boyutta tüketerek daha fazla insanı ve yaşam formunu kansere neden olan UV radyasyonuna maruz bırakabilir.

Yaklaşık 7 bin GRB üzerinde yapılan yeni bir analiz, BOAT'un şimdiye kadar görülenlerden 70 kat daha parlak olduğunu gösteriyor. Böylesine nadir görülen güçlü bir radyasyon patlaması her 10 bin yılda bir meydana gelebiliyor.

GRB'nin Dünya'nın alt iyonosferi üzerindeki etkileri bilim insanları tarafından biliniyor olsa da, üst iyonosferdekilerin daha önce gözlemlenmediği belirtiliyor.

Bu bağlamda yeni çalışma kozmik patlamaların, bu katmanı bozan ve Dünya'daki yaşamı etkileyen yüksek enerjili radyasyon patlamaları üretebileceğine dair endişeleri artırıyor.

Araştırmacılar, saldıkları enerjik parçacıkları iyonosferle anormal etkileşime girebileceğinden GRB'lerin Dünya'da bozulmalara neden olabileceğini söyledi.

Independent Türkçe