2024’te beklenen en önemli bilimsel atılımlar

Yapay zeka ve sağlık alanında umut verici gelişmeler

2024’te beklenen en önemli bilimsel atılımlar
TT

2024’te beklenen en önemli bilimsel atılımlar

2024’te beklenen en önemli bilimsel atılımlar

Her yıl, dünya gelecek vaat eden teknolojilere sahne oluyor. MIT Bülteni de şu anda en çok öne çıkan teknolojik gelişmelerin bir listesini yaptı.

Teknik atılımlar

Yapay zekanın yayılması. Bugün milyonlarca insanın Chat GPT gibi üretken araçlarla doğrudan etkileşime girerek basit komutları kullanarak metin, resim, video ve daha fazlasını ürettiği yapay zeka çağında yaşıyoruz. Günümüzde bu araçların popülaritesi teknoloji endüstrisini yeniden şekillendiriyor, Open AI’yi bu alanda bir marka haline getiriyor ve Google, Meta ve Microsoft'u teknolojiye cömertçe yatırım yapmaya teşvik ediyor.

Üstün verimliliğe sahip güneş pilleri

Karbon emisyonlarını azaltmaya yönelik küresel çabaların temel taşı haline gelen güneş enerjisinin kullanımı dünya çapında hızla yayılmaktadır ve günümüzde güneş panellerine ulaşan güneş ışınlarının çoğu elektriğe dönüştürülmediğinden, bu panellerin verimliliği küçük kristallerden oluşan bir katman eklenerek artırılabilir.

Apple’dan "Vision Pro” gözlüğü

Apple, ilk karma gerçeklik gözlüğü olan Vision Pro’nun sevkiyatına bu yıl başlamayı planlıyor. Gözlüğün yüksek çözünürlüklü ekranı  sınıfının en iyisi. Olağanüstü uygulamaları olacak mı? Henüz bilmiyoruz ancak Apple bu konuda cesur davranıyor.

Olağanüstü hesaplama yeteneklerine sahip bilgisayarlar

Bugün dünyanın en hızlı süper bilgisayarları çok sayıda matematiksel işlemi (1 ve ardından gelen on sekiz sıfır kadar) gerçekleştirme yeteneğine sahiptir. Verileri bu hızlarda analiz edebilen yeni makinelerin ortaya çıkması, bilim insanlarının iklim, nükleer fisyon, türbülanslı akış ve diğer olayların daha karmaşık simülasyonlarını gerçekleştirmelerine olanak sağlayacak.

Gelişmiş tedaviler

Gen modifikasyonu ile ilk tedavi. Bilim insanları CRISPR teknolojisine dayalı yeni tedaviler geliştirmek için yıllardır çalışıyor. 2023'ün son haftaları Vertex tarafından geliştirilen yeni bir tedavi, ölümcül bir hastalık olan orak hücre anemisinin tedavisindeki etkisi nedeniyle Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki ilgili makamlardan onay aldı. Bu tedavi elbette geliştirilen son tedavi olmayacak.

Zayıflama ilaçları

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), obezite oranının küresel olarak önemli ölçüde artmasının ardından obeziteyi bir salgın olarak sınıflandırdı. "Monaro" ve "Wegovi" gibi ilaçlar, günümüzde doktorların ve hastaların bu hastalığı tedavi etmek için kullandıkları en güçlü ilaçlar arasında. Bilimsel kanıtlar, bu ilaçların kalp krizi ve felçlere karşı da koruma sağlayabileceğini gösteriyor.

Jeotermal ve mikroçipler

Geliştirilmiş jeotermal sistemler. Jeotermal enerji temizliği, sürekli bolluğu ve sınırsızlığı ile karakterize edilir ancak mühendislik zorlukları bundan maksimum fayda elde etmemizin önüne geçti. Ancak daha derine ve daha önce ulaşamadığımız yerlere inen modern sondaj teknikleri, temiz enerji üretmek için Dünya'nın ısısının daha fazlasını açığa çıkaracak.

Mikroçipler

Geçtiğimiz on yıllar boyunca bilgi işlem alanındaki ilerlemeyi yönlendiren bir eğilim olan transistör birimlerinin boyutunu küçültmek gün geçtikçe daha zor hale geliyor ve mühendisler bilgisayarların çalışmalarını hızlandırmak ve verimliliklerini artırmak için yeni yollar bulmak zorunda kalıyor. Bu nedenle, geleneksel çiplerin gerçekleştirdiği tüm işlevleri ve daha fazlasını gerçekleştirmek için birbirlerine bağlanan küçük, özelleştirilmiş çipler olan mikroçiplerin rolü ortaya çıkıyor.

Isı pompaları

Isı pompaları binaları ısıtan ve soğutan elektrikli cihazlardır ve yaygın olarak benimsenmeleri emisyonların azalmasını sağlar. Bu cihazların satışları dünya çapında artmış ve Amerika Birleşik Devletleri'nde ilk kez gazlı ısıtıcıların satışlarını geçmiştir. Daha yüksek sıcaklıklarda çalışan yeni tiplerin endüstriyi karbon emisyonlarından kalıcı olarak kurtaracağı unutulmamalıdır.



Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
TT

Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)

Yeni bir araştırmaya göre OpenAI'ın ChatGPT'si gibi yapay zeka sohbet botlarının mantıklı düşünmesini ve akıl yürütmesini gerektiren sorgular, diğer soru türlerine göre daha fazla karbon salımına yol açıyor.

ChatGPT gibi geniş dil modellerine (GDM) yazılan her sorgu enerji gerektiriyor ve karbondioksit salımına yol açıyor. Almanya'daki Münih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nden araştırmacılar bu emisyon seviyelerinin sohbet botuna, kullanıcıya ve konuya bağlı olarak değiştiğini söylüyor.

Hakemli dergi Frontiers'ta yayımlanan araştırma, 14 yapay zeka modelini karşılaştırarak karmaşık akıl yürütme gerektiren cevapların, basit cevaplara göre daha fazla karbon salımı yaptığını ortaya koydu.

Soyut cebir veya felsefe gibi uzun uzun muhakeme gerektiren sorgular, lise tarih dersi gibi daha dolambaçsız konulara göre 6 kat daha fazla emisyon üretiyor.

Araştırmacılar yapay zeka sohbet botlarını sık kullananların, karbon emisyonlarını sınırlamak için sordukları soruların türünü ayarlamasını öneriyor.

Çalışma, farklı konularda bin standart soru üzerinden 14 GDM'yi değerlendirerek karbon salımlarını karşılaştırdı.

Çalışmanın yazarı Maximilian Dauner, "Eğitimli GDM'lere sorulan soruların çevresel etkisi, bunların muhakeme yaklaşımına büyük ölçüde bağlı ve doğrudan akıl yürütme süreçleri, enerji tüketimini ve karbon salımlarını önemli ölçüde artırıyor" diyor.

Akıl yürütme özelliğine sahip modellerin, yalın yanıt veren modellere kıyasla 50 kata kadar daha fazla karbondioksit salımına yol açtığını gördük.

Bir kullanıcı yapay zeka sohbet botuna soru sorduğunda, sorgudaki kelimeler veya kelime parçaları bir dizi sayıya dönüştürülerek model tarafından işleniyor. Bu dönüştürme ve yapay zekanın diğer hesaplama süreçleri karbon salımlarına neden oluyor.

Çalışma muhakeme becerisine sahip modellerin soru başına ortalama 543,5 jeton (token) oluştururken, yalın modellerin sadece 40 jeton gerektirdiğini belirtiyor.

Makalede "Daha yüksek jeton ayak izi, her zaman daha yüksek CO2 emisyonu anlamına gelir" ifadeleri kullanılıyor.

Örneğin yaklaşık yüze 85 doğruluk oranına ulaşan Cogito, en isabetli modellerden biri. Yalın cevaplar veren benzer boyutlardaki modellere göre üç kat daha fazla karbon emisyonu üretiyor.

Dr. Dauner, "Şu anda GDM teknolojilerinin doğasında, doğruluk ve sürdürülebilirlik arasında bir taviz verme ilişkisi görüyoruz" diyor. 

Emisyonları 500 gram karbondioksit eşdeğerinin altında tutan modellerin hiçbiri, bin soruyu doğru cevaplamada yüzde 80'in üzerinde doğruluk oranına ulaşamadı.

Karbondioksit eşdeğeri, çeşitli sera gazlarının iklim değişikliği üzerindeki etkisini ölçmek için kullanılan bir birim.

Araştırmacılar yeni bulguların, insanların yapay zeka kullanımı hakkında daha bilinçli kararlar almasını sağlayacağını umuyor.

Araştırmacılar bir örnek vererek DeepSeek R1 sohbet botundan 600 bin soruyu yanıtlamasını isteyen sorguların, Londra'dan New York'a gidiş-dönüş uçuşuna eşdeğer karbon emisyonu yaratabileceğini söylüyor.

Buna karşılık Alibaba Cloud'ın Qwen 2.5'i, benzer doğruluk oranlarıyla üç kat daha fazla soruya cevap verirken aynı emisyon seviyelerine ulaşıyor.

Dr. Dauner, "Kullanıcılar, yapay zekadan yalın cevaplar vermesini isteyerek veya yüksek kapasiteli modellerin kullanımını, gerçekten bu gücü gerektiren görevlerle sınırlayarak emisyonları önemli ölçüde azaltabilir" diyor.

Independent Türkçe