Berlin üzerinden Dünya'ya çarpan asteroit çok nadir bir uzay taşı olabilir

SETI'deki bilim insanları, "Tarlalarda yürürken böyle bir taş görseydiniz, yanından geçer giderdiniz" diyor

2024 BX1'in, Doğa Tarihi Müzesi'nin bulduğu ilk parçası (SETI)
2024 BX1'in, Doğa Tarihi Müzesi'nin bulduğu ilk parçası (SETI)
TT

Berlin üzerinden Dünya'ya çarpan asteroit çok nadir bir uzay taşı olabilir

2024 BX1'in, Doğa Tarihi Müzesi'nin bulduğu ilk parçası (SETI)
2024 BX1'in, Doğa Tarihi Müzesi'nin bulduğu ilk parçası (SETI)

Meteorit avcılarının geçen hafta Berlin üzerinden Dünya'ya çarpan bir asteroitin izini sürerek bulduğu parçaların "çok nadir" olduğu anlaşılıyor.

2024 BX1 adı verilen küçük asteroitin parçaları, gökbilimciler tarafından keşfedildikten sadece iki saat sonra geçen pazar günü Berlin semalarında zararsız bir ateş topuna dönüşerek yanmıştı.

Berlin çevresinde uzay taşından geriye kalan parçaları arayan araştırmacılar ve amatör bilim insanları cuma günü bunlardan bazılarını bulurken, hafta sonu daha fazla meteorit örneği keşfedildi.

Aralarında meteor bilimci Peter Jenniskens'in de yer aldığı uzmanlar, Dünya'da bulunan kayalara benzeyen bu taş parçalarının "çok nadir" olduğunu belirtiyor.

Dünya Dışı Akıllı Yaşam Araştırması'nın (SETI) yapıtığı açıklamada, "Geçen pazar günü Berlin yakınlarına düşen asteroit artık başarıyla ele geçirildi" diye belirtildi.

Space.com'a konuşan Dr. Jenniskens ise şöyle dedi:

Aslında aradığımız şey, çoğu kişinin aklındaki meteoritten çok farklıydı. Tarlalarda yürürken böyle bir taş görseydiniz, yanından geçer giderdiniz.

Bilim insanları bu tür uzay taşlarının "çok nadir" olduğunu söylerken araştırmacılar, bunların bilinen tüm meteoritlerin yalnızca yüzde 1'ini oluşturduğunu belirtiyor.

Uluslararası Astronomi Birliği'ne göre yaklaşık 1 metre genişliğindeki uzay taşını Macar gökbilimci Krisztián Sárneczky, çarpışmadan sadece iki ila üç saat önce keşfetmişti.

Ardından NASA, çarpışmadan yaklaşık 20 dakika önce asteroidin keşfini doğrulamıştı.

İlk başta Sar2736 geçici adıyla bilinen asteroit yaklaşık bir metre genişliğindeydi ve Evrensel Zaman'a göre 00.33 (TSİ 03.33) civarında Berlin semalarında bir görünüp bir kaybolurken kameralara yakalanmıştı.

Gökbilimcilere göre Dünya'ya yakın olan, 30 metreden küçük asteroitlerin yüzde 99'u henüz keşfedilmediğinden bu uzay taşının görülmesi de olağandışı bir olaydı.

SETI, Doğa Tarihi Müzesi'nden uzmanlar ve öğrenciler de dahil yaklaşık 12-21 kişiden oluşan özel bir ekibin 22 Ocak'taki çarpışmadan bu yana alanı tarayarak küçük parçaları aradığını açıkladı.

Öte yandan meteoritlerin sıradan karasal kayalara çarpıcı bir benzerlik göstermesi nedeniyle arama başlangıçta zorlu geçti.

İlk olarak perşembe günü büyük bir parça bulundu, ardından sırasıyla 5,3 g ve 3,1 g ağırlığında iki meteorit daha keşfedildi.

Independent Türkçe



Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
TT

Yapay zekaya yöneltilince çevreye en çok zarar veren sorular belirlendi

Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)
Tablet ekranında ChatGPT ve DeepSeek sohbet botlarının logoları görülüyor (AFP)

Yeni bir araştırmaya göre OpenAI'ın ChatGPT'si gibi yapay zeka sohbet botlarının mantıklı düşünmesini ve akıl yürütmesini gerektiren sorgular, diğer soru türlerine göre daha fazla karbon salımına yol açıyor.

ChatGPT gibi geniş dil modellerine (GDM) yazılan her sorgu enerji gerektiriyor ve karbondioksit salımına yol açıyor. Almanya'daki Münih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nden araştırmacılar bu emisyon seviyelerinin sohbet botuna, kullanıcıya ve konuya bağlı olarak değiştiğini söylüyor.

Hakemli dergi Frontiers'ta yayımlanan araştırma, 14 yapay zeka modelini karşılaştırarak karmaşık akıl yürütme gerektiren cevapların, basit cevaplara göre daha fazla karbon salımı yaptığını ortaya koydu.

Soyut cebir veya felsefe gibi uzun uzun muhakeme gerektiren sorgular, lise tarih dersi gibi daha dolambaçsız konulara göre 6 kat daha fazla emisyon üretiyor.

Araştırmacılar yapay zeka sohbet botlarını sık kullananların, karbon emisyonlarını sınırlamak için sordukları soruların türünü ayarlamasını öneriyor.

Çalışma, farklı konularda bin standart soru üzerinden 14 GDM'yi değerlendirerek karbon salımlarını karşılaştırdı.

Çalışmanın yazarı Maximilian Dauner, "Eğitimli GDM'lere sorulan soruların çevresel etkisi, bunların muhakeme yaklaşımına büyük ölçüde bağlı ve doğrudan akıl yürütme süreçleri, enerji tüketimini ve karbon salımlarını önemli ölçüde artırıyor" diyor.

Akıl yürütme özelliğine sahip modellerin, yalın yanıt veren modellere kıyasla 50 kata kadar daha fazla karbondioksit salımına yol açtığını gördük.

Bir kullanıcı yapay zeka sohbet botuna soru sorduğunda, sorgudaki kelimeler veya kelime parçaları bir dizi sayıya dönüştürülerek model tarafından işleniyor. Bu dönüştürme ve yapay zekanın diğer hesaplama süreçleri karbon salımlarına neden oluyor.

Çalışma muhakeme becerisine sahip modellerin soru başına ortalama 543,5 jeton (token) oluştururken, yalın modellerin sadece 40 jeton gerektirdiğini belirtiyor.

Makalede "Daha yüksek jeton ayak izi, her zaman daha yüksek CO2 emisyonu anlamına gelir" ifadeleri kullanılıyor.

Örneğin yaklaşık yüze 85 doğruluk oranına ulaşan Cogito, en isabetli modellerden biri. Yalın cevaplar veren benzer boyutlardaki modellere göre üç kat daha fazla karbon emisyonu üretiyor.

Dr. Dauner, "Şu anda GDM teknolojilerinin doğasında, doğruluk ve sürdürülebilirlik arasında bir taviz verme ilişkisi görüyoruz" diyor. 

Emisyonları 500 gram karbondioksit eşdeğerinin altında tutan modellerin hiçbiri, bin soruyu doğru cevaplamada yüzde 80'in üzerinde doğruluk oranına ulaşamadı.

Karbondioksit eşdeğeri, çeşitli sera gazlarının iklim değişikliği üzerindeki etkisini ölçmek için kullanılan bir birim.

Araştırmacılar yeni bulguların, insanların yapay zeka kullanımı hakkında daha bilinçli kararlar almasını sağlayacağını umuyor.

Araştırmacılar bir örnek vererek DeepSeek R1 sohbet botundan 600 bin soruyu yanıtlamasını isteyen sorguların, Londra'dan New York'a gidiş-dönüş uçuşuna eşdeğer karbon emisyonu yaratabileceğini söylüyor.

Buna karşılık Alibaba Cloud'ın Qwen 2.5'i, benzer doğruluk oranlarıyla üç kat daha fazla soruya cevap verirken aynı emisyon seviyelerine ulaşıyor.

Dr. Dauner, "Kullanıcılar, yapay zekadan yalın cevaplar vermesini isteyerek veya yüksek kapasiteli modellerin kullanımını, gerçekten bu gücü gerektiren görevlerle sınırlayarak emisyonları önemli ölçüde azaltabilir" diyor.

Independent Türkçe