Norovirüs hakkında ne biliyoruz nasıl korunabiliriz?

Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeydoğusunda enfeksiyonlar artıyor

Hastalığa yılın herhangi bir zamanında yakalanabilirsiniz ancak soğuk aylarda yakalanma ihtimaliniz daha fazla (Reuters)
Hastalığa yılın herhangi bir zamanında yakalanabilirsiniz ancak soğuk aylarda yakalanma ihtimaliniz daha fazla (Reuters)
TT

Norovirüs hakkında ne biliyoruz nasıl korunabiliriz?

Hastalığa yılın herhangi bir zamanında yakalanabilirsiniz ancak soğuk aylarda yakalanma ihtimaliniz daha fazla (Reuters)
Hastalığa yılın herhangi bir zamanında yakalanabilirsiniz ancak soğuk aylarda yakalanma ihtimaliniz daha fazla (Reuters)

Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinden (CDC) alınan son verilere göre, kusma ve ishale neden olan oldukça bulaşıcı bir hastalık olan norovirüs vakaları son zamanlarda Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeydoğusunda artış gösterdi.

Gözetim verileri, norovirüs enfeksiyonlarının kış aylarında tipik olarak yaptığı gibi, ülke çapında pozitif test sonuçlarında bir artış olduğunu gösteriyor ancak kuzeydoğu eyaletleri özellikle ağır etkilendi.

Şarku’l Avsat’ın Health web sitesinden aktardığı habere göre Norovirüs hakkında bilmeniz gerekenler ve kendinizi hastalığa yakalanmaktan korumanın en iyi yolları işte bunlar:

Buffalo Üniversitesi'nde bulaşıcı hastalıklar bölümü profesörü ve şefi olan Thomas Russo'ya göre, norovirüs vakalarındaki mevcut artış endişe verici olsa da yılın bu dönemi için tipiktir. Hastalığa yılın herhangi bir zamanında yakalanabilirsiniz ancak soğuk aylarda yakalanma ihtimaliniz daha fazla. Health'e konuşan Russo, "Hastalık genellikle Kasım'dan Nisan'a kadar yayılıyor ancak genellikle Ocak ayında zirveye ulaşıyor" dedi.

Norovirüs oldukça bulaşıcı olarak kabul edilir çünkü bir kişiye hastalığı bulaştırmak için sadece 100'den az miktarda partikül gerekir. Norovirüs ile enfekte olan bir kişi dışkı ve kusmukla milyarlarca virüs partikülü saçabilir.

Virüs enfeksiyonu genellikle kış aylarında insanların yakın yerlerde bulunmasıyla birleşerek vakalarda artışa neden olmaktadır. Johns Hopkins Sağlık Güvenliği Merkezi'nde kıdemli bir akademisyen olan bulaşıcı hastalık uzmanı Dr. Amesh A. Adalja, Health'e konuştu: "Her türlü sosyal etkileşim sizi bu hastalığa sahip insanlarla temas ettirecektir."

Çoğu zaman virüs, hasta bir arkadaşa veya aile üyesine bakmak gibi enfekte bir kişiyle doğrudan temas yoluyla yayılır. Ayrıca, kontamine yiyecekleri yemek veya kontamine sıvıları içmek (bu genellikle restoranlarda olur), enfeksiyon partikülleri içeren yüzeylere dokunmak ve ardından yüzünüze veya ağzınıza dokunmak veya hasta bir kişiyle bardak veya mutfak eşyalarını paylaşmak yoluyla da bulaşır.

Kendinizi ve başkalarını nasıl koruyabilirsiniz?

Russo, norovirüsün "şu anda neredeyse her yere" yayıldığını söylese de uzun süre bu şekilde kalmayacağını umuyor.

Ne olacağını tahmin etmek imkansız olsa da uzmanlar, bahara girerken ABD genelinde artan sıcaklıkların virüsün yayılmasını yavaşlatmaya yardımcı olabileceğini öne sürdü.

Bu arada, kendinizi enfeksiyondan korumanın en iyi yolu iyi hijyen  ve belki de hijyene normalden daha fazla dikkat etmek.

Adalja, "Ellerinizi iyice yıkayın" önerisinde bulunuyor çünkü ona göre el dezenfektanı norovirüse karşı pek işe yaramıyor.

Adalja ayrıca virüs tipik olarak yemek servisi çalışanları tarafından bulaştığından bölgenizde vakalar özellikle yüksekse restoranlarda yemek yemekten kaçınmak isteyebileceğinizi söyledi.

Bulaşıcı hastalıklar konusunda uzmanlaşmış bir doktor ve Vanderbilt Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde profesör olan William Schaffner, evinizdeki birine "norovirüs" bulaşmışsa, kirlenmiş yüzeyleri çamaşır suyu solüsyonu kullanarak iyice temizlemenin önemli olduğunu açıkladı. Kapı kolları ve uzaktan kumandalar gibi sık dokunulan diğer yüzeylerin de temiz tutulması tavsiyesinde bulundu.

Resmi bir tavsiye olmasa da Russo, hasta bir kişiye bakarken maske ve eldiven takmanın yardımcı olabileceğini, çünkü virüsün kusma sırasında damlacıklar ve partiküller yoluyla yayılabileceğini sözlerine ekledi.

Russo, norovirüs için özel bir tedavi olmadığını, ancak hastalanırsanız bol su içmenin önemli olduğunu açıkladı.

Kusma ve ishal yoluyla çok fazla sıvı kaybederseniz, susuz kalabilirsiniz ve rehidrate olmak için intravenöz (IV) sıvılara ihtiyaç duyabilirsiniz.

Kendinizi daha iyi hissetmeye başladıktan sonra iki haftaya kadar virüsü yaymaya devam edebileceğiniz için el yıkama hastalar için de önemli bir tavsiyedir. Norovirüs ile enfekte olmuş kişiler, semptomlar durduktan sonra en az 48 saat boyunca başkalarıyla yakın etkileşimde bulunmamalıdır (yemek hazırlamak, sağlık hizmeti vermek de dahil)

Schaffner, çoğu insanın virüsten nispeten hızlı bir şekilde kurtulmasına rağmen, enfeksiyonun hala çok küçük çocuklarda veya yaşlılarda ciddi hastalıklara veya ölüme neden olabileceğini söyledi.

Ayrıca emetofobi olarak bilinen yoğun kusma korkusu olan kişiler de var ve bu kişiler kusmaları ya da kusan birinin yanında bulunmaları halinde büyük sıkıntı yaşayabilirler.



Galaksimizin ortasındaki kara delikte "disko topu partisi"

Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
TT

Galaksimizin ortasındaki kara delikte "disko topu partisi"

Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)
Sagittarius A*'yı çevreleyen yığılma diskinden gelen patlamaların hızı, kara deliğe çok yakın olduklarına işaret ediyor (Ralf Crawford / NASA)

James Webb Uzay Teleskobu, Samanyolu Galaksisi'nin merkezindeki kara delikte sürekli patlama yaşandığını gözlemledi. 

Dünya'dan 26 bin ışık yılı uzaktaki Sagittarius A*, Güneş'in yaklaşık 4 milyon katı kütleye sahip bir süper kütleli kara delik. 

Gökbilimciler kara deliği çevreleyen ve yığılma diski diye tanımlanan gaz diskini izleyerek Sagittarius A*'nın faaliyetleri hakkında fikir sahibi oluyor. Ancak gökcismi bugüne kadar uzun süre boyunca gözlemlenememişti. 

NASA'nın James Webb Uzay Teleskobu'nu kullanan bilim insanları, bir yıl boyunca toplam 48 saat kara deliği gözlemleyerek zaman içinde geçirdiği değişimi daha iyi anlama fırsatı buldu. 

Bulguları hakemli dergi Astrophysical Journal Letters'ta dün (18 Şubat) yayımlanan çalışmaya göre, Sagittarius A* daha önce düşünülenden çok daha aktif: Etrafındaki yığılma diski, günde 5-6 büyük patlama ve aralarda da daha küçük birkaç patlamaya sahne oluyor.

NASA yaptığı açıklamada "Samanyolu'nun merkezindeki süper kütleli kara delik, disko topu tarzı bir ışık gösterisiyle birlikte bir parti veriyor gibi görünüyor" ifadelerini kullandı.

Çalışmanın başyazarı Farhad Yusef-Zadeh de "Yığılma diski türbülansla dolu çok kaotik bir bölge ve gaz, kara deliğe yaklaştıkça yüksek kütleçekimi altında daha da kaotik ve sıkışmış hale geliyor" diyor.

Araştırmacılar sözkonusu patlamaların bir düzen içinde yaşandığına dair bir kanıt bulamadı. Yusef-Zadeh "Verilerimizde sürekli değişen, kabaran bir parlaklık gördük" diye açıklıyor: 

Ve sonra güm! Büyük bir parlaklık patlaması aniden ortaya çıktı. Sonra tekrar sakinleşti. 

Bilim insanları, patlamaların nasıl ortaya çıktığını da henüz tam olarak anlamış değil. Ancak iki ayrı sürecin işlediğinden şüpheleniyorlar.

Northwestern Üniversitesi'nden astrofizikçi Yusef-Zadeh, küçük patlamaların muhtemelen sönük titreşimlere yol açtığını düşünüyor. Disk içindeki dalgalanmalar plazmayı sıkıştırarak kısa bir radyasyon patlamasına neden olabilir. 

Astrofizikçi "Bu, Güneş'in manyetik alanının toplanması, sıkıştırılması ve ardından bir güneş patlamasının meydana gelmesine benziyor" diye açıklıyor:

Bir kara deliğin etrafındaki ortam çok daha enerji yüklü ve uç noktada olduğundan, elbette buradaki süreçler daha şiddetli. 

Araştırmacılar daha büyük ve parlak patlamalardaysa, iki manyetik alan çizgisinin çarpışarak diskten ışık hızına yakın bir hızda uzaklaşan parçacıklar şeklinde enerji açığa çıktığı bir sürecin işlediğini tahmin ediyor.

Patlamaları iki farklı dalga boyunda gözlemleyen araştırmacılar şaşırtıcı bir keşif daha yaptı. Patlamalar kısa dalga boylarında, uzun olanlara göre daha hızlı sönüyordu. Ekip bunun, patlamalardaki parçacıkların yüksek dalga boylarında daha hızlı enerji kaybetmesinden kaynaklanabileceğini düşünüyor.

Bilim insanları, Sagittarius A*'yı 24 saat kesintisiz bir şekilde izleyerek kara deliğin gizemlerini daha iyi aydınlatmayı umuyor.

Independent Türkçe, Reuters, Live Science, NASA, Astrophysical Journal Letters