Birleşmiş Milletler Yakın Doğu’daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Çalışma Ajansı (UNRWA), 17 Batı ülkesi tarafından finansmanın askıya alınmasının ardından hizmetlerini birkaç hafta içinde durdurabileceğini bildirdi. Finansmanın durdurulması kararı, Batılı bağışçıların diğer BM ajanslarının veya barış operasyonlarının finansmanı konusunda daha önce attıkları adımlardan farklılıklar arz etmesiyle ilgili soruları gündeme getiriyor. Peki, cinsel saldırı iddiaları, yolsuzluk veya savaş suçlarına karışma suçlamaları ortaya çıktığında finansman, yardımların politikleştirilmesi yoluyla baskı aracı olarak kullanılıyor mu?
Gerçek tehlike
UNRWA'nın, Şubat ayının sonunda Gazze Şeridi'ndeki hizmetlerini durdurma olasılığına dikkat çekmesi şaşırtıcı değildi, Aralarında ABD'nin de bulunduğu en az 17 ülke, geçtiğimiz 7 Ekim’de Hamas'ın başlattığı saldırının ardından İsrail ordusu tarafından hedef alınması nedeniyle çeşitli ihtiyaçların eksikliğinden büyük sıkıntı çeken Gazze Şeridi’nin yanı sıra Batı Şeria, Ürdün, Lübnan ve Suriye'ye yayılan Filistinli mültecilere yardım sağlamaktan sorumlu uluslararası kuruluşa sağlanan fonları askıya aldı. İsrail, 12 UNRWA çalışanının söz konusu saldırıya katıldığını iddia etti. Bu durum, Batı'daki bağışçı ülkelerin finansmanı durdurmasına yol açtı. UNRWA, suçlanan tüm 12 çalışanı da işten çıkarmış olmasına rağmen Batılı ülkeler halen finansmanı askıya almış durumda.
ABD'nin 121 milyon dolarlık katkısı, UNRWA'nın yıllık 1,2 milyar dolarlık bütçesinin sadece küçük bir kısmını oluşturmasına rağmen ajansın yıllık bütçesinin büyük kısmını diğer bağışçılar toplu olarak sağlıyor. Buna rağmen, ABD 120,7 milyon doları UNRWA'ya aktardığı ve geriye kalan 300 bin doları İsrail'in iddiaları üzerine askıya aldığı için finansal desteğini geçici olarak durdurmasının önemini küçümsedi. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, bu iddiaları ABD'nin bağımsız olarak teyit etmediğini ancak oldukça güvenilir bulduklarını belirtti.
ABD Kongresi'ndeki insan hakları grupları ve ilerici Demokratların UNRWA'ya sağlanan finansmanı askıya alma kararını eleştirmesine rağmen Dışişleri Bakanlığı bir sonraki ödemeyi yaz başında yapmayı planlamıştı. Dışişleri Bakanlığı için yeni bir bütçenin onaylanabilmesi için Kongre'de uzun süredir devam eden bütçe krizinin ne zaman sona ereceği belli değil. Gerçek soru ise Kongre'nin, İsrail'e karşı önyargılı olduğunu iddia eden birçok Cumhuriyetçi tarafından kınanan bir ajans için ne kadar para onaylamaya hazır olacağı ile ilgilidir. Temsilciler Meclisi'nin bazı üyelerinin UNRWA'yı kınaması ve yeniden yapılandırılması veya değiştirilmesi yönünde çağrıda bulunması, bu belirsizliği doğruluyor.
Açık bir çelişki
Ancak Maine Üniversitesi'nde Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Profesörü Nicholas R. Micinski ve Rice Üniversitesi'ndeki Baker Enstitüsü'nde baş araştırmacı olan Kelsey Norman gibi Batılı araştırmacılar, UNRWA'nın finansmanının askıya alınmasının, diğer uluslararası örgütlere veya barış güçlerine yönelik ciddi ihlallerle ilgili önceki Batı eylemleriyle uyumlu olmadığını belirtiyorlar. Batılı bağışçılar, diğer BM ajanslarına veya barış güçlerine yönelik cinsel saldırı, yolsuzluk veya savaş suçları suçlamalarıyla karşı karşıya kaldığında finansmanı durdurmadılar.
Örneğin, AP ve diğer medya kuruluşları, Birleşmiş Milletler barış gücü tarafından Haiti'de gerçekleştirilen şok edici saldırı ve cinsel istismar hakkında güvenilir raporlar yayınladılar. 2015 yılında, BM, kadınları ve kızları cinsel istismar etmek ve onlara saldırmakla suçlanan askerlerin uluslarını açıklamaya başladı. Ayrıca mağdurlar için ruhsal bakım ve diğer hizmetler için bir fon ve programlar oluşturdu. Ancak barışı koruma operasyonlarına fon sağlayan bağışçılar bu faaliyetlere herhangi bir zaman boyunca bu ihlaller nedeniyle finansman sağlamadılar.
ABD'nin New York eyaletindeki Güney Bölgesi Başsavcılığı'na göre eski Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Başkanı John W. Ashe ve beş diğer kişi, Çinli ticari çıkarları desteklemek amacıyla 2013 ve 2014 yıllarında 1,3 milyon dolarlık rüşvet, para aklama ve vergi kaçakçılığı şemasıyla suçlandı. Bu, uluslararası örgütün finansmanının askıya alınması için herhangi bir adım atılmadı.
Buna ek olarak, uluslararası insan hakları örgütlerinin raporları, Bosna'daki Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nün kötü yönetildiğini gösterdi. 1995 yılında, eski Yugoslavya'nın dağılmasının ve uluslararası güçlerin ‘güvenli bölgeler’ ilan ettiği bölgeleri koruyamamasının ardından Birleşmiş Milletler askerlerinin müdahale etmediği bir ortamda Sırp güçlerinin Srebrenitsa şehrine kolayca saldırmasına ve Bosnalı Müslüman erkek ve çocukların binlercesinin sistematik olarak topluca infaz edilmesine, taciz edilmesine, dövülmesine, infaz edilmesine ve soyulmasına izin verildi. Hollanda Savunma Bakanlığı'nda kayıp Bosnalı erkek ve oğlan çocuklarına ilişkin önemli bir listenin kaybedildi ve Bosnalı Sırp askerlerin Hollanda BM güçleri önünde yargısız infazlara katıldığını gösteren bir video kasetin imha edildi. Ancak Batılı bağışçılar barış güçlerine olan finansmanlarını kesmediler.
Finansman politik bir araçtır
Buna karşılık, fon sağlamaya devam eden Norveç ve İspanya dışındaki Batılı bağışçılar, UNRWA finansmanını siyasi bir araç olarak kullanıyor gibi görünüyor. UNRWA finansmanını siyasi bir araç olarak kullanıyorlar çünkü finansmanın kesilmesi Gazze'deki 1,7 milyon Filistinli mültecinin yanı sıra, çoğu UNRWA altyapısından yararlanan, mülteci statüsü olmayan 400 bin Filistinliyi de etkileyecek.
Teoride mülteci yardımının ve genel olarak insani yardımın tarafsız ve tarafsız olması beklenirken, göç ve uluslararası ilişkiler uzmanları, müttefiklerin ödüllendirildiği ve düşmanların cezalandırıldığı finansmanın sıklıkla bir dış politika aracı olarak kullanıldığını doğruluyor. Bu bağlamda, UNRWA finansmanındaki azalma, mültecilere, özellikle de Filistinli mültecilere sağlanan yardımın daha geniş bir şekilde siyasallaştırılması modeliyle tutarlı görünüyor. Filistinlilerin durumunu ve karşılaştıkları tehlikeleri anlatabilmek için UNRWA'nın kuruluşundan günümüze kadar olan uluslararası siyasi iklimin anlatılması gerekiyor.
UNRWA’nın görevi
Birleşmiş Milletler Yakın Doğu’daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Çalışma Ajansı (UNRWA), 1948'de İsrail'in kurulmasından sonra ve ardından gerçekleşen Arap-İsrail savaşından önce, yaklaşık 750 bin Filistinlinin sınır dışı edilmesinden veya evlerinden kaçmasından iki yıl sonra kuruldu. UNRWA kurulmadan önce uluslararası ve yerel kuruluşlar yerinden edilmiş Filistinlilere hizmet veriyordu. Ancak mülteci kamplarında hüküm süren aşırı yoksulluk ve sefil durumu inceledikten sonra, tüm Arap ülkeleri ve İsrail'in de dahil olduğu Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1949'da UNRWA’nın kurulması yönünde oy kullandı.
O tarihten bu yana, Ürdün, Lübnan, Suriye'nin yanı sıra Batı Şeria ve Gazze Şeridi'ndeki beş bölgede yaşayan altı milyon Filistinliye gıda, tıbbi bakım, eğitim ve bazı durumlarda barınma sağlayan temel yardım kuruluşu haline geldi.
Ancak Nekbe olarak bilinen Filistinlilerin kitlesel yerlerinden edilmeleri, mülteciyi 1 Ocak 1951'den önce Avrupa'da meydana gelen olaylar nedeniyle haklı nedenlere dayanan zulüm korkusu taşıyan herkes olarak tanımlayan 1951 Mülteci Sözleşmesi'nin yayınlanmasından önce meydana geldi. Tanımı dünya çapındaki mültecileri kapsayacak şekilde genişleten 1967 Protokolüne rağmen Filistinliler, mültecileri koruyan temel uluslararası sistemin dışında kalıyor.
Filistin mültecilerine hizmet sunma sorumluluğunu Ürdün üzerine alan UNRWA'nın yanı sıra Birleşmiş Milletler, 1948'de Filistin'e özgü bir Uzlaştırma Komitesi kurdu. Bu komite, uzun vadeli siyasi bir çözüm bulmak ve mültecilerin ülkelerine geri dönüşünü kolaylaştırmak, ekonomik ve sosyal olarak yeniden yerleşmelerini sağlamak ve tazminat ödemelerini teşvik etmek amacıyla oluşturuldu.
Bu nedenle, UNRWA'ya diğer mülteci durumlarında geleneksel kalıcı çözümler bulma baskısı için resmi bir yetki verilmedi ve bunun yerine, Filistin'e özgü Uluslararası Uzlaştırma Komitesi bu konuda sorumlu oldu. Bu komite, ABD'nin arabuluculuğunda başlayan barış süreçleriyle birlikte önemini yitirmeden önce birkaç yıl boyunca etkin bir şekilde çalışmıştı.
UNRWA politik midir?
UNRWA, bir Birleşmiş Milletler kuruluşu olmasına rağmen, kurulduğu günden bu yana, özellikle de Filistinliler ile İsrailliler arasındaki gerilimin arttığı dönemlerde, siyasi olumsuzluklara karşı savunmasız kaldı. Bu nedenle görünüşte politik değildir ancak siyasi eylemleri nedeniyle Filistinliler ve İsrailliler ile ABD dahil bağışçı ülkeler tarafından defalarca eleştirildi. UNRWA, eğitim, sağlık ve altyapı da dahil olmak üzere beş faaliyet alanında devlet benzeri işlevler yerine getiriyor, ancak siyasi veya güvenlikle ilgili faaliyetlerin gerçekleştirilmesiyle ilgili görev alanı sınırlı.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığına göre Filistinlilerin UNRWA'ya itirazları, başlangıçta örgütün ev sahibi ülkelerdeki mültecilerin ekonomik entegrasyonunu sağlamaya odaklanmasından kaynaklandı.BM Genel Kurulu'nun 194 sayılı kararını Filistinli mültecilerin memleketlerine dönüşünü teşvik eden resmi olarak kabul etmesine rağmen BM, Birleşik Krallık ve ABD yetkilileri, Filistinlilerin ev sahibi ülkelerde yerleştirilmesi ve entegrasyonu için çözümler aradılar. Bu, Filistinli mültecilerin ve İsrail-Filistin çatışmasının daha geniş çerçevesinde politik olarak uygun bir çözüm olarak görüldü. Bu nedenle, Filistinliler UNRWA'nın büyük ölçüde siyasi bir karaktere sahip olduğunu ve çıkarlarına karşı aktif bir şekilde çalıştığını düşündüler.
Sonraki yıllarda, eleştiriler İsrail ve Batı'dan geldi. UNRWA, Filistinli mültecilerin talebi üzerine ana odak noktasını istihdam sağlamaktan eğitime çevirdi. Ancak sağladığı eğitim materyalleri, İsrail tarafından Filistin mücadelesine ilişkin fikirlerin geliştirilmesi için ek bir yakıt olarak görülüyor ve bu materyallerin şiddeti teşvik ettiği düşünülüyor. Bu nedenle, İsrail hükümeti, 1967'den beri işgal ettiği Gazze ve Batı Şeria'daki eğitim materyallerini incelemekte ve onaylamakta ısrar etti.
İsrail uzun süredir UNRWA'nın mülteci kamplarındaki ve eğitim sağlamadaki rolüne şüpheyle yaklaşıyordu. Örgütün uluslararası olarak finanse edilen operasyonları, İsrail'in işgalci güç olduğu göz önüne alındığında, Tel Aviv'in örgütün yerine sağlamakla yükümlü olacağı hizmetler aracılığıyla İsrail'e her yıl milyonlarca dolar tasarruf sağlıyor.
UNRWA'nın ana bağışçısı olan ABD ve diğer Batılı ülkeler, 1960'lı yıllardan bu yana, mülteciler arasında radikalizm olarak tanımlanan durumu önlemek için yardım kullanma isteklerini dile getirdiler. Artan silahlı muhalif grupların varlığına yanıt olarak, ABD, 1970 yılında, bu kuruluşa yönelik yardımlarını bağlayan bir madde ekledi. Bu madde, ABD'nin finansal katkılarının herhangi bir kısmının, ‘Filistin Kurtuluş Ordusu’ veya diğer benzer örgütlerde askeri eğitim alan herhangi bir mülteciye yardım sağlamak için kullanılmamasını sağlamak için UNRWA'nın her türlü önlemi almasını gerektiriyor.
Bu temelde, UNRWA, ev sahibi hükümetlerin ve İsrail'in büyük çoğunluğu Filistinli olan 30 bin kişi de dahil olmak üzere inceleme yapabilmesi için çalışanlarının isimlerinden oluşan yıllık bir liste yayınlayacak kadar bu gerekliliğe bağlılığını sürdürüyor.
Temsil ettiği ülkelerle ilgili güvenlik endişeleri nedeniyle, UNRWA'nın etkinlikleri ve çalışanları hakkında İsrail ve uluslararası gözlemci gruplar arasında dikkat çeken tartışmalar yaşandı. Bu tartışmalar sonucunda, Filistinli çalışanların UNRWA içindeki ve dışındaki sosyal medya etkinlikleri dâhil olmak üzere faaliyetleri yakından izlendi ve belgelenmeye başlandı.
İlk defa değil
Filistinlilerle ilgili uluslararası bir örgütün finansmanının son zamanlarda dondurulması, ABD'nin ilk fon durdurması değil. 2011'de, UNESCO adlı kuruluşun tüm eğitim ve kültürel programlarını dünya çapında sunan bir kuruluş olan UNESCO’ya yönelik tüm finansmanını kesmişti. Bu karar, UNESCO'nun Filistin'in tam üyeliğini kabul ettiği bir oylamadan sonra alınmıştı.
Eski Başkan Barack Obama yönetimi, bu adımı, 1990'larda çıkarılan bir ABD yasası gereğince, Filistin'in tam üyelik kabul eden herhangi bir Birleşmiş Milletler kuruluşuna fon sağlamayı durdurma yönündeki iddialarla savundu. Bu adımın etkisi oldukça ciddi oldu. Sadece dört yıl içinde, UNESCO'nun personel sayısını yarıya indirme ve operasyonlarını kısmalara zorunlu kalma durumunda kaldı. Daha sonra, eski Başkan Donald Trump, ABD'yi UNESCO'dan tamamen geri çekme kararı aldı.
2018'de, Trump yönetimi geçici olarak 60 milyon dolarlık katkısını UNRWA'ya askıya aldı. Trump, geçici durdurmanın Filistinlileri müzakereye zorlamak için siyasi baskı yaratacağını iddia etti. Ancak Başkan Joe Biden, ABD'nin katkılarını 2021'de UNRWA'ya yeniden başlatmaya karar verdi.
Mülteci yardımının siyasallaştırılması
Ancak mülteci finansmanının siyasallaştırılmasından zarar görenler yalnızca Filistinliler değil. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ülkeler mültecilere yardım etmek için çeşitli uluslararası kuruluşlar kurdu. Ancak bazı grupları mülteci tanımının dışında tuttu. Örneğin ABD, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yerinden edilmiş kişilerin yeniden yerleştirilmesine yardımcı olmak için Birleşmiş Milletler Yardım ve Rehabilitasyon İdaresi'ni finanse etti. Ancak Sovyet vatandaşlarının zorla anavatanlarına geri gönderilmesi yönündeki Sovyet baskısına direndi.
ABD ayrıca, Sovyet nüfuzunu aşmak için Uluslararası Göç Örgütü'nün öncülü olan ayrı bir örgüt oluşturdu ve mülteci finansmanı operasyonları, BM kuruluşlarına yapılan gönüllü katkılar nedeniyle siyasallaştırıldı. Bazı kurumlar BM aidatlarından fon elde ediyor ancak UNRWA'nın yanı sıra Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ve Uluslararası Göç Örgütü fonlarının çoğunu üye devletlerin gönüllü katkılarından alıyor.
Dolayısıyla bu mali katkılar belirli faaliyetlere veya yerlere tahsis edilebilir; ABD veya Avrupa Birliği gibi önde gelen bağışçılar, mültecilere hangi yardımın alınacağı ve hangilerinin alınmaması gerektiği konusunda kendi koşullarını dikte edebilir.
Tahsis edilen katkılar, 2022 yılında Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği bütçesinin yaklaşık yüzde 96'sını, Uluslararası Göç Örgütü bütçesinin yüzde 96'sını ve UNRWA finansmanının yüzde 74'ünü oluşturdu. Sonuç olarak, UNRWA'nın finansmanında yaşanacak herhangi bir azalma, savaş nedeniyle pek çok kişinin açlık, hastalık ve yerinden edilmeyle karşı karşıya olduğu bir dönemde, UNRWA'nın Gazze'deki Filistinli mültecilere hizmet etme imkanlarını etkileyecektir.
*Bu haber Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrildi.
Gazze Şeridi'nin güneyinde Han Yunus'taki bir kampta yağmurlu bir günde yerinden edilmiş Filistinli kadın (Reuters)
Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus'ta barınakları basan yağmur sularının içinden hayvanlarla çekilen arabalar geçiyor (EPA)
