Sudani'nin İran ziyaretine ilişkin çelişkili haberler

Trump'ın Beyaz Saray'a girişi için geri sayım başladı

Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani kabine toplantısında (Reuters)
Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani kabine toplantısında (Reuters)
TT

Sudani'nin İran ziyaretine ilişkin çelişkili haberler

Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani kabine toplantısında (Reuters)
Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani kabine toplantısında (Reuters)

Irak hükümeti, Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani'nin İran'a yapacağı ziyareti resmi olarak teyit eden bir açıklama yayınlamadı; ancak ziyaretin yarın (Perşembe) yapılacağına dair haberler dolaşıyor.

Irak resmi kaynakları ziyaret konusunda sessizliğini korurken, İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Bekayi, Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani'nin önümüzdeki hafta sonunda Tahran'ı ziyaret edeceğini açıkladı.

Şarku’l Avsat’ın İran Devrim Muhafızları Ordusu'na (DMO) bağlı Tesnim haber ajansından aktardığına göre Bekayi, Irak Başbakanı'nın İran ziyareti sırasında üst düzey İranlı yetkililerle görüşmelerde bulunacağını belirtti. Bekayi, bu ziyaretin iki ülke arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi ve bölgedeki güncel gelişmeler hakkında görüş alışverişinde bulunulması amacıyla sürdürülen istişareler kapsamında gerçekleştiğini kaydetti.

Sudani'nin açıklanan dış ziyaret programına göre bu ay içerisinde İngiltere'ye de bir ziyaret gerçekleştirmesi bekleniyor.

İngiltere'nin Irak Büyükelçisi Stephen Hitch ile söz konusu ziyaretin gündemini görüşen Sudani, İngiltere'ye yapacağı ziyaretin hazırlıklarını, hedeflerini ve karşılıklı faydayı ele aldı.

Başbakanlık Basın Ofisi'nden yapılan açıklamada, “Hitch ile yapılan görüşmede, Sudani'nin resmi bir davet üzerine Birleşik Krallık'a yapacağı ve Irak ile İngiltere'nin karşılıklı yararına olacak şekilde iki ülke arasındaki iş birliği ve ilişkilerin çeşitli alanlarda geliştirilmesini amaçlayan toplantıları da içerecek olan ziyaretin hazırlıkları ele alındı. Görüşmede ayrıca, bölgedeki gelişmeler ve bölgede istikrarın yeniden tesis edilmesi ve güvenliğin sürdürülmesine yönelik bölgesel ve uluslararası çabaların arttırılmasının yolları tartışıldı” denildi.

Görüşmeler ve uzlaşmalar

İran'a yapılacak ziyarete gelince, Sudani'nin son dönemde özellikle Şii Koordinasyon Çerçevesi liderleriyle birlikte hareket etme biçiminden yola çıkarak bu ziyaret, Irak'ta İran'a bağlı silahlı grupların akıbetine ilişkin nihai tutumla ilgili kısa bir ziyaret olacak.

Beyaz Saray'a girmek için geri sayıma başlayan ABD Başkanı seçilen Donald Trump'ın yönelimleriyle ilgili olarak ABD'nin Sudani'ye doğrudan bir mesaj gönderdiğine dair haberlerin dolaşıma girdiği bir ortamda, iktidardaki Şii Koordinasyon Çerçevesi liderleri arasında yaşanan hareketlilik, özellikle de bir yandan Sudani ile diğer yandan Kanun Devleti Koalisyonu lideri Nuri el-Maliki ve Asaib Ehli’l Hak lideri Kays el-Hazali'nin başını çektiği çerçevenin önde gelen bazı liderleri arasında bir tür uzlaşma ya da anlaşma gibi görünen gelişmeler dikkat çekti.

Bu bağlamda paylaşılan fotoğraflar, ‘ses sızıntıları’ olarak bilinen olaydan sonra aylardır araları açık olan Sudani ile Maliki’nin bir araya geldiğini gösterdi. Bir diğer görüşme ise hakkında birçok söylentinin ortaya çıktığı Asaib Ehli’l Hak lideri Kays el-Hazali ile Sudani arasında gerçekleşti. Sudani'nin el-Hazali ile görüşmesinde Yüksek Yargı Konseyi Başkanı Faik Zeydan'ın da bulunması dikkat çekiciydi.

Haşdi Şabi ve gruplar arasında

İran yanlısı olarak tanımlanan silahlı grupların ve Irak güvenlik teşkilatının bir parçası olan Halk Seferberlik Güçleri'nin (Haşdi Şabi) akıbetine ilişkin olarak Sudani'nin yeni Trump yönetiminden aldığı gizli bir mesaj sızdırıldı. Bu mesajda öne çıkan husus, Trump göreve gelmeden önce silahlı grupların Haşdi Şabi ile birlikte tasfiye edilmesi ve böylece İsrail Başbakanı'nın, İsrail ve ABD'nin Haşdi Şabi ile diğer gruplar arasında bir ayrım yapmaması nedeniyle, silahlı gruplar ve Haşdi Şabi karargâhı da dahil olmak üzere Irak'ı vurması için bir bahane kalmaması gerektiğiydi.

Ancak Sudani'nin Koordinasyon Çerçevesi liderleriyle görüşmesi ve hatta İran'a yapacağı ziyaretle ilgili olarak açıklanan pozisyonlar, iki ülke arasındaki normal anlayışın ve Sudani'nin iç güvenliği korumak için geçtiğimiz dönemde aldığı tedbirler konusunda Koordinasyon Çerçevesi liderlerini bilgilendirmesinin ötesine geçmedi.



Esed’in Devlet Başkanlığı Medya Ofisi Direktörü: Putin, iktidarının son günlerinde Esed'in çağrılarına yanıt vermedi

Putin ve Esed Suriye’deki Hmeymim Hava Üssü’nde, 11 Aralık 2017 (Sputnik - AP)
Putin ve Esed Suriye’deki Hmeymim Hava Üssü’nde, 11 Aralık 2017 (Sputnik - AP)
TT

Esed’in Devlet Başkanlığı Medya Ofisi Direktörü: Putin, iktidarının son günlerinde Esed'in çağrılarına yanıt vermedi

Putin ve Esed Suriye’deki Hmeymim Hava Üssü’nde, 11 Aralık 2017 (Sputnik - AP)
Putin ve Esed Suriye’deki Hmeymim Hava Üssü’nde, 11 Aralık 2017 (Sputnik - AP)

Suriye Devlet Başkanlığı Medya Ofisi'nin eski direktörü Kamil Sakr, devrik Devlet Başkanı Beşşar Esed'in iktidarının son döneminin ayrıntılarını ve Moskova'ya gitmeden önceki saatleriyle ilgili gizli kalmış yanları anlattı. Sakr, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Esed'in iktidarının son haftasında üç gün boyunca arama girişimlerine yanıt vermediğini söyledi.

Şarku’l Avsat’ın Cumartesi akşamı Al Arabiya'nın Mizaj platformunda yayınlanan ‘Şam Saatiyle’ adlı podcast programından aktardığına göre  Sakr, Esed’in rejiminin düştüğü 9 Aralık pazar günü şafak sökmeden önce salı, çarşamba ve perşembe günleri boyunca Başkan Putin ile temas kurmak için girişimlerde bulunduğunu, ancak başarısız olduğunu ve kendisini yalnız hissettiğini belirtti.

Esed’in Putin'i aramaya çalıştığını, fakat ona ulaşamadığını, ertesi gün yeniden denediğini ve üçüncü seferinde (Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Özel Temsilcisi Alexander) Lavrentyev'i arayarak Esed'in kendisiyle konuşmak istediğini Başkan Putin'e iletmesini istediğini belirten Sakr, bundan iki saat sonra Başkan Putin'in Belarus'u ziyaret ettiği ve Esed'le konuşamayacağı cevabının geldiğini kaydetti.

d88o9
Humus'ta Beşşar Esed yanlılarını tutuklamak için düzenlenen operasyon sırasında yeni Suriye yönetimine bağlı güvenlik güçlerinin bir üyesi, 3 Ocak 2025 (AP)

Esed'e yakın olan Suriyeli eski yetkili, Esed'in Moskova'dan aldığı cevabın ikna edici olmadığını belirterek “Devlet başkanları nerede olurlarsa olsunlar, nereye giderlerse gitsinler, her zaman özel bir iletişim ekibine sahip oldukları bilinir. Hatta dışişleri bakanları bile bir şey olduğunda herhangi bir ülkeden arayabilirler” ifadelerini kullandı.

Sakr, silahlı muhalif grupların Humus kentinin kontrolünü ele geçirmesiyle içinde bulunduğu durumun farkına o anda vardığını da sözlerine ekledi.

Destek talebi

İktidarının son günleride Esed ve Putin arasındaki iletişimde yaşanan tek aksaklık bu değil gibi görünüyor. Putin ve Esed arasında Esed’in devlet başkanı sıfatıyla Moskova'ya gerçekleştirdiği son görüşmenin dikkat çekici ayrıntılarını anlatan Sakr, “Esed, kasım ayı sonlarında Putin ile görüşmek ve yardım istemek için Moskova'daydı. Suriye Askeri Operasyon Yönetimi, Halep’in kontrolünü ele geçirdiğinde Esed'in Rusya Devlet Başkanı ile görüşmesi planlanmıştı. Çarşamba günü geldi, ama görüşme cuma günü gerçekleşti. (Halep perşembe günü Askeri Operasyonun Yönetimi’nin kontrolü altına girmişti)

Sakr, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Görüşme önce Halep'in kurtarılmasından bir gün sonra cuma günü saat 14.00'da planlandı. Daha sonra saat 15.00'a ve ardından saat 17.00'a ertelendi. Rusya, bize görüşmenin sadece Beşşar Esed için olduğunu ve Kremlin'e özel korumasıyla gideceğini bildirdi.

Esed’in Devlet Başkanlığı Medya Ofisi Direktörü, Putin'in Esed'in sadece görüşme talebini ertelemekle kalmadığını, Esed'in talep ettiği ‘desteği’ de sağlamadığı sonucuna varıyor.

xzc
Şam'da Devlet Başkanı Esed ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i gösteren bir poster, Mart 2022 (Reuters)

Sakr, şunları ekledi:

“Görüşmenin sonucu, Esed’in Putin'den İran'ın askeri destek sağlamasına izin vermesini istemesi ve bunun gerçekleşmemesi anlamında iyi olmadı. Son aylarda İran İran destekli güçlerin ve milislerin sayısı nispeten azalmıştı.”

Bir İran uçağının tehdit edilmesi

Putin'in Esed'in talebine nasıl bir karşılık verdiğine değinen Sakr, Esed’in kendisine ‘Başkan Putin'in doğrudan (Esed'in önünde) Genelkurmay Başkanı’nı aradığını ve ondan İran Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) üyelerinin Hmeymim Hava Üssü üzerinden istedikleri ne varsa geçirebilmesi için gerekli koşulları yaratmasını istediğini’ söylediğini aktardı.

Ancak bunun tam tersinin olduğunu ve görünüşe göre İranlıların Esed'e İran uçaklarının Hmeymim Hava Üssü’ne gidebileceğine, Irak hava sahasını geçebileceğine ve Hmeymim Hava Üssü’ne iniş yapabileceğine dair herhangi bir sinyal ya da güvence almadıklarını bildirdiklerini söyleyen Sakr, yaşananların ‘bir aldatmaca olduğu’ dışında başka bir açıklaması olmadığı değerlendirmesinde bulundu.

Ne İranlıların ne de Rusların bu son denkleme dahil olmak istediklerini ve herkesin geri adım attığını söyleyen Sakr, “İranlılar o sırada Suriye tarafını bir İran uçağının Irak hava sahasına ulaştığında Amerikalılar tarafından Tahran'a dönmemesi halinde bombalanacağı konusunda uyarıldığı yönünde bilgilendirdiler” diye konuştu.

acsdfrgt
İran Dışişleri Bakanı Arakçi ve devrik Suriye Devlet Başkanı Esed arasındaki görüşmeden bir kare, Aralık 2024 (İran Dışişleri Bakanlığı)

Suriye Devlet Başkanlığı Medya Ofisi'nin eski direktörü, Esed'in cumhurbaşkanı olarak Moskova'ya yaptığı son ziyaret sırasında ‘önemli’ olarak gördüğü bir noktaya dikkati çekti. Genellikle devlet başkanları arasında gerçekleşen görüşmelerden sonra bir basın açıklaması yapıldığını hatırlatan Sakr, “Özellikle ziyaret Telegram platformundaki Rusça kanallar aracılığıyla sızdırıldığından Ruslara bu noktayı sorduk. Onlara ortak bir açıklama olup olmayacağını sorduğumuzda Suriye tarafı olarak hangi noktalar üzerinde konuşacağımızı sordular. Biz de bu noktaları kendilerine ilettik, fakat yanıt gelmedi ve ardından bir saat daha beklememiz istendi. Cuma akşamı saat 21.00 oldu. Ardından Rus tarafı bu konuda yarın sabah, yani cumartesi günü karar vereceklerini bildirdi. Ama cumartesi sabahı Esed bana Rusya Devlet Başkanı'nın Esed'in konutuna birini gönderdiğini ve kendisinin (yani Putin'in) ziyaretin duyurulmasından yana olmadığını bildirdiğini söyledi... Hepsi bu kadar” diye konuştu.

“En çok Ruslara güveniyordu”

Esed'ın müttefiklerine ne kadar güvendiğiyle ilgili değerlendirmede bulunan Sakr, şunları söyledi:

“Esed Ruslara İranlılardan daha fazla güveniyordu. Çünkü onlar daha güçlü ve rejimini koruyabilme konusunda daha fazla imkana sahipti. (Esed) İranlılarla olan ilişkisinin ağırlığının farkındaydı, ancak onları terk edemezdi.”

Sakr, İranlıların lojistik konularda Esed'in iradesi dışında kararlar aldıklarını ve bazen ona danışmadan hareket ettiklerini vurguladı.

Şam Uluslararası Havaalanı’ndaki çalışmalarla ilgili anlaşmazlığı örnek gösteren Sakr, “İran uçuşları durdurulana kadar oraya inen her MAHAN (DMO'ya yakın bir havayolu şirketi) uçağıyla birlikte havaalanı İsrail tarafından bombalandı. İranlıların sadece Rusların gözetiminde olan Hmeymim Hava Üssü’ne inmeleri gerekiyordu” diye aktardı.

ascdfrg
2023 yılında İsrail'in hava saldırısı sonrasında Şam Uluslararası Havalimanı pistinde meydana gelen hasarı inceleyen Suriyeli yetkililer (SANA)

İran’ın da nispeten hayal kırıklığına uğramış hissettiğini düşünen Sakr, “Çünkü Suriye ile Arap ülkeleri arasında İran'la ilişkiler pahasına bir yakınlaşma öz konusuydu. Hizbullah kuruluşundan bu yana en ağır darbeyi almıştı ve şartlar elverişli değildi” yorumunda bulundu.

Yarı Devlet Başkanı: Esma Esed

Esed'ın eşi Esma Esed’in kocasının iktidarı sırasındaki rolüne de değinen Sakr, onun ‘yarı devlet başkanı’ olduğunu söyledi.

Esma Esed'in kocası üzerinde büyük bir etkisi olduğunu ve onu etkileme kabiliyeti sayesinde çok sayıda dosyaya erişim sağladığını belirten Sakr, “Bu dosyalara müdahale ettiğini ya da karıştığını söyleyemem, ama müdahale edebileceğini söyleyebilirim” dedi.

hyjukıo9
Halk Sarayı'nın odalarından birinde bulunan Esma Esed'in bir fotoğrafı (Reuters)

Beşşar Esed’in ‘omurgasız bir olmadığını’ vurgularken, ‘eşini ülke yönetiminde bir ortak olarak gördüğünü’ belirten Sakr, Esed’in bu bakış açısının Esma Esed’in güçlü bir konuma sahip olabilmesinin yanı sıra, faaliyet gösterdiği çeşitli alanlarda muazzam bir varlık ve güç kazandırdığını söyledi.