عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

Sudan Başkanlık Sarayı ‘Zorla Çıkış'ın laneti

Saray enkazını geri alan Burhan acı sarmalı sona erdirebilecek mi?

Gordon Paşa dönemindeki eski başkanlık sarayı (Getty)
Gordon Paşa dönemindeki eski başkanlık sarayı (Getty)
TT
TT

Sudan Başkanlık Sarayı ‘Zorla Çıkış'ın laneti

Gordon Paşa dönemindeki eski başkanlık sarayı (Getty)
Gordon Paşa dönemindeki eski başkanlık sarayı (Getty)

Sudan'ın İngiliz Genel Valisi General Charles Gordon, 1885 yılında Nil Nehri kıyısında bulunan başkanlık sarayında Mehdici bayrak taşıyıcısı Mursal Hamouda ‘ tarafından atılan bir kurşunla öldürülmüş, ardından öfkeli ’Ensar kılıçlarıyla başını keserek süngülerine asmış, böylece Sudan devrimlerinin anası “Mehdici devrimin” zaferi ve 26 Ocak 1885'te Sudan'da ilk ulusal hükümetin doğuşu ilan edilmiştir.

O tarihten bu yana Saray, Sudan egemenliğinin bir sembolü olarak kaldı ve ülkenin cumhurbaşkanları, General Gordon'un ülkeyi yönettiği ve 1885'teki son savaşını izlediği bu yerden, 2023'te Hızlı Destek Güçleri'nin kontrolü ele geçirmesine ve yaklaşık bir yıl önce yöneticisi Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Burhan'ı ülkenin doğusuna sürmesine kadar bakmaya devam etti. Sudan sahnesinde tarihi referanslar mı var yoksa Gordon Sarayı'na giren cumhurbaşkanlarının çoğunun zorla çıkarıldığı gibi bir lanet mi?

Gordon'un koltuğunda ezheri

İsmail el-Ezheri Sudanlı milliyetçi ve siyasetçi. 1954-1956 yılları arasında Sudan'ın ilk başbakanı olarak görev yaptı. Ezheri, General İbrahim Abboud liderliğindeki Kasım 1958 darbesiyle devrildi. Abboud 6 yıl boyunca sarayda kaldı, ancak iktidarını deviren Ekim 1964 halk devrimi ve kellesini talep eden göstericilerin sesleri altında sarayı terk etti.

fgthy
İsmail el- Ezherî, Sudan'ın bağımsızlıktan sonraki ilk devlet başkanı (1956-58) (Getty)

İkinci Demokrasi sırasında İsmail el- Ezherî Ekim 1964 devriminden sonra Egemenlik Konseyi Başkanlığı görevini üstlendi. Ezherî, General Cafer Numeyri'nin Mayıs 1969'daki darbesiyle tekrar devrildi.  Numeyri, 16 yıl boyunca Gordon'un koltuğunda kaldı, ancak  Nisan 1985'teki bir halk devrimiyle görevden uzaklaştırdı.

Mirgani Numeyri'nin yerine geçti

Nisan 1985 devriminin ardından Egemenlik Konseyi'nin başına seçilen ve birkaç ay boyunca Gordon Sarayı'ndaki masasında oturan Ahmed el-Mirgani, Haziran 1989'da General Ömer el-Beşir liderliğindeki Ulusal Kurtuluş Devrimi'nin darbesiyle bu görevden zorla uzaklaştırıldı.

sdfrg
Cumhurbaşkanı Mareşal Cafer Numeyri (1969-84) (Getty)

Ömer El Beşir, Sudan'ın en uzun süre görev yapan devlet başkanıdır. Ülkeyi yaklaşık otuz yıl boyunca yönetmiş ve bu süre zarfında eski tarihi sarayı “ inşa ettirmiş ‘ ve modern mimari tarzda yeni bir saray inşa ettirmiştir ki bu sarayın o dönemde bir ’ Çin hediyesi ” olduğu söylenmiştir!

Çin'in hediyesi Sudan'ın Gordon'un sarayına alternatif ve “paralel” bir başkanlık sarayı hediye etmesi, tarihin hala günümüzde devam ettiğinin bir göstergesidir, çünkü General Gordon Sudan'a gelmeden önce Çin'i ve Çinlileri tahkir etmişti. Çin'de  bundan dolayı Gordon'a ait  izi silmek için bir sarayı yapımını finanse etti.

El Beşir zorla görevden alındı

Hakkında ağır suçlamalar bulunan Beşir Aralık 2019'da gerçekleşen devrimle “yeni ve eski” sarayından zorla çıkarılarak hapse atıldı.

dfrg
Sudan'ın devrik Devlet Başkanı Ömer El Beşir 22 Şubat 2019 tarihinde başkent Hartum'daki başkanlık sarayında ulusa sesleniyor (AFP)

El Beşir'i deviren devrimden sonra, ordu komutanı Korgeneral Abdülfettah el Burhan Egemenlik Konseyi'nin başına, Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı Muhammed Hamdan Daklu da (Hamideti) yardımcılığına seçildi. Ofisleri “Çin Sarayı ‘nda birbirine bitişikti, ancak ’komşu laneti” iki adama devredildi ve aralarında savaş çıktı ve ikincisi birincisini sarayından kovdu. Ancak Hamideti de saray'da çok kalamadı. Enkazı haline sarayı Burhan tekrar savaşarak geri aldı.

Çin Sarayı'nın hikayesi

26 Ocak 2015 tarihinde Devlet Başkanı Ömer El Beşir yeni sarayının açılışını yaptı ve yönetim eski başkanlık sarayından (Gordon Paşa Sarayı) yeni ve lüks “Çin” binasına taşındı. El Beşir yeni başkanlık sarayının açılış tarihini keyfi olarak seçmedi; 130 yıl önce aynı tarihte Sudan'ın İngiliz Genel Valisi General Charles Gordon'un öldürülmesinin yıldönümü olan ve Hartum'un Kurtuluşu günü olarak bilinen güne denk getirmeyi tercih etti.

İngilizler, “Tanning” olarak bilinen Çinli köylü isyanını bastırmayı başaran General Gordon'u Sudan'daki Mehdist devrimi bastırması için İngiliz kolonisi Çin ‘den getirmiş, ancak Mehdist devrimciler onu sarayının merdivenlerinde ’öldürmüştür.

swdefr
Başkan General İbrahim Abboud, bağımsızlıktan sonraki ikinci başkan (1856-64) (Getty)

Çinli devrimciler,  “kötü şöhretli” generalin Sudan'da öldürülmesini bir manevi ödül  olarak gördü.

Sarayın ihtişamı

Üç katlı sarayın en üst katı Devlet Başkanınına, ikinci katı ise Devlet Başkan Yardımcılarına tahsis edilmiş olup, 10 toplantı odası, 7 resepsiyon salonu, idari, kontrol ve medya ofisleri, bodrum kat otoparkı ve 14 asansörden oluşmaktadır.

 Bakan Salah Wensi'nin açılış gecesi yaptığı konuşmada sözünü ettiği ultra lüks binanın gerçek maliyeti bilinmiyor. Tüm Afrika'da eşi benzeri olmayan en büyük ve en prestijli saray. Ancak Başkanlık Sarayı Müzesi Müdürü ve Halkla İlişkiler Departmanı Müdürü Abdülnassır Ser al-Şattam maliyetin 40-45 milyon dolar civarında olduğunu belirtiyor.

ı8o9
Hartum'daki Başkanlık Sarayı 1925 (Getty)

2007 yılında eski Çin Devlet Başkanı Hu Jintao'nun ziyareti sırasında Sudan'ın yeni başkanlık sarayının inşası için bir anlaşma imzalanmıştı. O dönemde basında çıkan haberlerde Çin'in sarayın inşasını yüzde 40 hibe ile finanse edeceği, Sudan hükümetinin de kalan miktar için Çin'den kredi alacağı belirtilmişti ancak Sudanlı yetkililer açılışta sarayın tamamen “Çin hibesi” ile inşa edildiğini açıkladı: İmzanın atıldığı andan inşaatın tamamlanmasına kadar geçen sürede Sudan-Çin ilişkileri çok gelişti ve güçlendi, bu da sarayın inşasını tam bir Çin hibesi haline getirdi.

Muhalefetin görüşü

Sarayın gerçek maliyeti ne olursa olsun, o dönemde Sudan muhalefeti ülkenin ekonomik koşulları ışığında yeni bir başkanlık sarayının inşasını yersiz bir “lüks ve önceliklerin yanlış hesaplanması” olarak görüyordu. Ulusal Uzlaşı Güçleri İttifakı sözcüsü Bekri Yusuf Şarku'l Avsat'a verdiği demeçte “Muhalefetin, rejimin sarayı inşa ederek vermek istediği mesaj konusunda kafası karışık” dedi.Yusuf, "Sudan'ın uluslararası ilişkileri geriliyor ve sadece sınırlı sayıda uluslararası yetkili ülkeyi ziyaret ediyor, eğer açık ilişkiler olsaydı, rejimin ülkenin imajını güzelleştirmek istediğini söylerdik, ancak bu bile yok" dedi.

 Bakan Wensi sarayın açılışında yaptığı konuşmada, eski sarayın 190 yıl önce inşa edildiğini, bunun da eskimeye ve yıpranmaya yol açtığını ve yenilenme ihtiyacının Sudanlıların iradesini temsil edecek yeni başkanlık sarayının inşasını gerektirdiğini söyledi.

Arap-İslam tarzı... Yoksa Çin porseleni mi?

Başkanlık Müzesi müdürü teknik olarak sarayı, tarihi yorumlamak ile geleceğe olan inancı somutlaştırmak, Sudan iradesini temsil etmek ile kültürel kimliği ifade etmek arasında harmanlanan, ataların anısını ve sömürgeciliğe karşı direnişlerinden ve bağımsızlık bayrağını yükseltmelerinden ilham alınabilecek şeyleri ihmal etmeyen mimari bir yenilik olarak görüyor. El Beşir'in yeni sarayı geniş, kavisli kapı ve pencereleriyle Arap-İslam mimari tarzını, onu süsleyen kubbesiyle de Türk ve modern mimari tarzını harmanlıyor.

Sarayının Çin'den Sudan'a taşınmış bir Çin porselen sarayına benzediğini ifade eden Beşir, "Tüm özellikleri Sudan'a ait değil, üstündeki kubbe bile Sudan'ın piramit şeklindeki kubbelerinden farklı" dedi.

Tarihi ağaçların kesilmesi

Sarayın halkla ilişkiler departmanı sarayın tarihi bahçesine yapılan müdahaleyi reddetse de Abdülhafız yüz yıldan daha eski olan tarihi ağaçların kesilmesini şiddetle kınayarak eski sarayı sevdiğini belirtmişti. Sarayın inşası, tefrişi ve dekorasyonu ülkenin kültürel zenginliğinin ve çeşitliliğinin özelliklerini bir araya getirirken, resimler ve saray salonlarının isimleri (Taka, Jebel Marra, Bajrawiya ve Kanana) bu çeşitliliği yansıtıyor ve Mavi ve Beyaz Nil'e bakan manzarası ona nefes kesici bir görünüm kazandırıyor.

Gordon'un Eski Sarayı

Cumhuriyet Sarayı Halkla İlişkiler Departmanına göre, Gordon Sarayı ya da başkanlık sarayı olarak kalacak olan eski başkanlık sarayı, İngiliz valisi General Charles Gordon'un 1885'te merdivenlerinde Mehdist devrim destekçileri tarafından öldürülmesiyle başlayan zengin bir tarihe sahiptir. Aynı zamanda ülkenin bağımsızlığının ilk kutlamalarına tanıklık etmiş ve ilk Sudan Cumhurbaşkanı İsmail El Ezheri, 1 Ocak 1956'da bağımsızlık bayrağını direğine çekerek “Mısır ve İngiliz” ikili yönetiminin bayraklarını indirmiştir.

Lobileri ulusal dönemde siyasi olaylara ve çatışmalara tanıklık etmiştir; bunlardan en önemlisi Temmuz 1971 darbesi sırasında eski Cumhurbaşkanı Cafer Numeyri'nin kısa bir süreliğine gözaltına alınmasıdır. Eskiden Victoria Caddesi olarak bilinen Saray Caddesi güneyden Hartum'un merkezinde son bulurken, eskiden içinden geçen Nil Caddesi kuzeyden paralel olarak uzanmaktadır.

zcvfbg
1930'larda Hartum'daki Başkanlık Sarayı (Getty)

Başkanlık Sarayı ilk olarak 1832 yılında eski Alwa krallığının başkenti Soba'nın kalıntılarından getirilen çamur ve tuğlalardan inşa edilmiş ve o zamanlar “Saraya al-Hakamdar”, daha sonra “Genel Vali Sarayı” olarak adlandırılmış, Sudan'ın bağımsızlığından sonra ise dünyanın dört bir yanındaki ülkelerdeki başkanların karargahlarının isimlerine uygun olarak “Cumhuriyet Sarayı” olarak adlandırılmıştır.

1972 yılında Başkan Numeyri, Binbaşı Haşim El Atta'nın kendisine karşı gerçekleştirdiği darbenin başarısız olmasının ardından saraya “Halk Sarayı” adını vermiş ve Nisan 1985'te Numeyri rejimini deviren halk ayaklanmasının ardından sarayın adı Cumhuriyet Sarayı olarak değiştirilmiştir. Sarayın üçlü direği ve Gordon'un öldürüldüğü merdiven eski sarayın en ünlü simgeleridir. Merdiven, İrlandalı ressam George William tarafından General Gordon'un ölümünü tasvir eden bir tabloya dönüştürülmüştür ve bu tablo İngiltere'nin Leeds şehrinin müzesindedir.

Tüm bu yüküyle “ordu”, liderinin bir yıldan uzun bir süre isteksizce terk ettiği Cumhuriyet Sarayı'na geri dönüyor, ancak bu ne o zarif yeni saray, ne de o antika tarihi saray, çünkü savaş burayı yıktı ve bir saray kalıntısına dönüştürdü, bu yüzden toplar, mermiler, savaşçılar ve marşlar “Gordon'un Sarayı” içinde bir yerlerde saklı bir “laneti” ortadan kaldırdı mı? Yoksa eski, yenilenmiş tarihine mi dönüyor?

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Irak'ta PKK kontrolündeki bölgelere yönelik çekişme

PKK'nın Türkiye'den tamamen çekildiğini açıkladığı Kuzey Irak'taki Kandil bölgesinde düzenlenen törende bir PKK militanı, 26 Ekim 2025 (AFP)
PKK'nın Türkiye'den tamamen çekildiğini açıkladığı Kuzey Irak'taki Kandil bölgesinde düzenlenen törende bir PKK militanı, 26 Ekim 2025 (AFP)
TT
TT

Irak'ta PKK kontrolündeki bölgelere yönelik çekişme

PKK'nın Türkiye'den tamamen çekildiğini açıkladığı Kuzey Irak'taki Kandil bölgesinde düzenlenen törende bir PKK militanı, 26 Ekim 2025 (AFP)
PKK'nın Türkiye'den tamamen çekildiğini açıkladığı Kuzey Irak'taki Kandil bölgesinde düzenlenen törende bir PKK militanı, 26 Ekim 2025 (AFP)

Rüstem Mahmud

Türkiye ile PKK arasındaki “barış süreci” çerçevesinde atılan ilk pratik adımda, PKK, Kürdistan Bölgesi'ndeki Duhok şehrinin kuzeydoğusunda bulunan Zap bölgesinden savaşçılarını çektiğini açıkladı. Bu adım, yıllarca süren ve yüzlerce can kaybına, yüzlerce köy ve kasaba sakininin diğer bölgelere kaçmasına, çevre, altyapı ve hizmetlerde geniş çaplı yıkıma neden olan neredeyse günlük çatışmaların ardından, iki taraf arasındaki savaşın en hassas bölgelerinden birindeki askeri çatışmalara son verdi.

Yine bu adım, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ile federal Irak hükümeti yönetimi altındaki bölgelerde PKK savaşçıları tarafından onlarca yıldır kontrol edilen beş büyük coğrafi alanın siyasi, güvenlik ve ekonomik geleceğiyle ilgili son derece karmaşık bir dosyanın da kapağını açtı. Bahsi geçen Zap bölgesine ilave olarak, PKK militanları Türkiye ve İran ile sınır üçgeninde yer alan Kandil Dağları ile Erbil şehrinin kuzeydoğusunda, Sidekan kasabası yakınlarındaki Bradost Dağları'nı kontrol ediyor. PKK'ya bağlı gruplar ayrıca, Ninova (Musul) şehrinin kuzeybatısında yer alan Sincar ilçesini ve Erbil şehrinin güneyinde yer alan Mahmur ilçesindeki Türk-Kürt mülteci kampını da kontrol ediyor.

Şiddet döneminin sonu

Mecelle, PKK'nın militanlarının geri çekildiğini açıkladığı bölgedeki birçok köyü ziyaret etti ve kalan az sayıdaki sakinleriyle görüştü. Köylüler, bölgelerinin birkaç haftadır olağanüstü bir sakinlik yaşadığını vurguladı. Binlerce PKK militanının nereye gittiği konusunda bilgi sahibi olmadıklarını ifade eden sakinler, askeri üslerin ve Türk ordusuna ait kontrol merkezlerinin boşaltılması da dahil olmak üzere herhangi bir olağandışı faaliyete tanık olmadıklarını belirtti.

Söz konusu bölge, Duhok şehri sınırları içinde yer alıyor ve doğuda Şeladize, batıda Batufa kentleri arasında dikdörtgen bir şekilde uzanarak kuzeyde Türk sınırına kadar ulaşıyor. Yaklaşık 90 kilometre uzunluğunda ve 20 ila 40 kilometre genişliğinde olan bu bölge, son derece engebeli Karadağ’ın etrafında yoğunlaşıyor. Türk ordusu, 35 yıl boyunca bu bölgeyi kontrol altına almaya çalıştı; önce bir dizi hava saldırısı ve kara harekâtı düzenledi. Buradan dağ sıralarının geri kalanına, PKK’nın merkezi yapısının, askeri komutasının ve üst düzey yöneticilerinin bulunduğu Kandil Dağları'na doğru ilerlemeyi hedefledi. Ancak, bilhassa PKK militanlarının son yıllarda Türk ordusu mevzilerine yönelik bir dizi saldırı düzenleyen küçük, mobil gruplar stratejisini benimsemesinden sonra bunu başaramadı.

ABD merkezli Kürt Toplumsal Barış İnşa Ekipleri’ne (CPT) göre, Türkiye’nin çeşitli bölgelerde 139 askeri üs ve kontrol noktası bulunuyor. Burada, yalnızca geçen yıl içinde PKK militanları ile 5 binden fazla çatışma ve saldırı yaşandı. Ancak, engebeli arazi ve PKK'nın dağlarda tahkim edilmiş ve karmaşık bir altyapı kurabilmesi, Türk ordusunun hedeflerine ulaşmasını engelledi.

Üç ülke arasındaki kaçakçılığın geçiş güzergahı olan bölge, bu geçiş güzergahlarını kontrol etmeye yönelik bir anlaşmaya varılmasını da gerektirecektir. Ancak Türkiye, hiçbir silahlı örgütün bölgeye geri dönmemesini sağlamak için bölgedeki varlığının sürekli olmasını talep edecektir

IKBY’den bir siyasi kaynak, geri çekilen PKK savaşçılarının IKBY’nin kontrolündeki bölgeler üzerinden PKK'nın kontrolündeki diğer bölgelere geçiş yapmış olabileceğini reddetti. Şunu da ekledi: “PKK militanlarının konuşlandığı çeşitli bölgeler arasında engebeli dağ geçitleri var ve bu nedenle istedikleri gibi hareket edebiliyorlar. IKBY için sadece şu iki husus önemlidir: Birincisi, vatandaşlarımızın normal hayatlarına dönebilmeleri, hükümetimizin kalkınma ve hizmet planlarını uygulayabilmesi için tüm bölgelerin PKK militanları veya Türk ordusu gibi herhangi bir yabancı askeri varlıktan arındırılması. İkincisi, şiddeti sona erdirmek için iki taraf arasında olumlu arabulucular olarak hareket etmemiz. Türkiye komşu bir ülke ve içindeki Kürt sorunu Kürdistan Bölgesi'nin çıkarlarını ve ulusal güvenliğini etkiliyor.”

Zorlu coğrafyalar

Fırat Çalışma Merkezi'nde güvenlik meseleleri araştırmacısı olan Velid Celili Mecelle’ye verdiği röportajda, Irak içinde PKK tarafından kontrol edilen bölgelerle ilgili hassasiyetleri ve her iki tarafın da bu bölgelerle ilgili yaptığı hesapları ayrıntılı bir şekilde açıkladı. Bu bölgeler üzerinde ister Kürtler arasında ister Irak içinde ve hatta bölgesel düzeyde, siyasi ve güvenlik temelli rekabetlerin yaşanacağını öngördü. Çünkü ona göre bunlar, belirli güvenlik ve siyasi özelliklerin yanı sıra, bu bölgelerdeki yerel topluluklar veya çevredeki sosyal ve siyasi coğrafya ile kurulan ve biriktirilen ilişki ağlarına sahip, son derece benzersiz ortamlardır.

vc
PKK’nın Türkiye'den tamamen çekildiğini açıkladığı 26 Ekim 2025'te Kuzey Irak'ın Kandil bölgesinde düzenlenen bir tören sırasında PKK'nın tutuklu lideri Abdullah Öcalan’a ait bir görsel (AFP)

Araştırmacı Celili sözlerini şöyle sürdürüyor: “Duhok ve Erbil şehirlerindeki dağlık bölgeleri, özellikle Bradost Dağı ile Karadağ arasındaki alanı ele alırsak, bu alan şehrin üçte ikisinden fazlasını kaplıyor. Dolayısıyla, bu alan IKBY’nin egemenliğine geri döndüğünde, bu iki şehirde önemli bir etkiye sahip olan Bölgesel Yönetim ve özellikle de Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) için önemli bir itici güç olacaktır. Buna ilave olarak, bu bölge Türkiye ile olan sınır üzerinde tam kontrol sağlayacak ve böylece iki ülke arasındaki sınır ötesi çatışmanın sona ermesi için bir emniyet supabı görevi görecektir. Bu çatışma, on yıllardır tüm Türk müdahaleleri ve yaşanan çatışmalar için bir meşruiyet kaynağı oluşturdu. Şimdiden Bağdat'tan, Irak ordusunun ve merkezi güvenlik güçlerinin PKK savaşçıları ile Türk ordusunun ayrılmasından sonra boşalacak alanı kontrol etmesine olanak tanıyan ikili bir anlaşma için ara sıra çağrılar duyuyoruz. Bunun Türkiye için bir garanti ve merkezi otoritenin doğal hakkı olduğunu savunuyorlar. Ancak bu durum, coğrafi alanın IKBY’nin federal egemenliği altında olduğunu vurgulayan Bölgesel Yönetim tarafından kabul edilebilir değil.”

Bu durum, elbette, bölgenin iki ülke arasındaki sınır noktalarını korumak ve denetlemek için Irak Ordusu’na bağlı sınır muhafız birliklerinin varlığını kabul etmesiyle çelişmiyor; ancak bu da söz konusu konuları düzenleyen, sınır muhafız birliklerinin üyelerinin sınır illerinden olması gerektiğini öngören anayasal norm ve prosedürlere uygun olmalı.

 Uzman araştırmacı, bu mekanizmaya göre geri kalan alanlarla ilgili açıklamalarını şöyle sürdürüyor: “Kandil Dağları bölgesi, güvenlik açısından en karmaşık bölgedir. Çünkü PKK'nın on yıllar boyunca kurduğu altyapı, Türkiye, Irak ve İran arasında bir çekişme noktası olacaktır. Ayrıca, üç ülke arasındaki karmaşık sınır üçgeni, sınırlarının belirlenmesi ve bu sınırlar içindeki coğrafi müdahalelerin yeniden düzenlenmesi için siyasi bir anlaşma gerektirecektir. Ancak en önemlisi, üç ülke arasındaki kaçakçılığın geçiş güzergahı olan bölge, bu geçiş güzergahlarını kontrol etmeye yönelik bir anlaşmaya varılmasını da gerektirecektir. Ancak Türkiye, hiçbir silahlı örgütün bölgeye geri dönmemesini sağlamak için bölgedeki varlığının sürekli olmasını talep edecektir. Zira Kandil Dağları, 1960'ların başından beri çeşitli Kürt silahlı hareketlerinin merkezi oldu ve bu ülkeler burayı, kendilerine radikal bir şekilde karşı olan herhangi bir siyasi akımı cezbedebilecek bir model olarak görmektedir.

PKK’nın yakın gelecekte boşaltacağı alanların yeniden şekillendirilmesi sürecini takip edecek iki önemli konu daha var. Yıkılan ve boşaltılan binlerce köyün yeniden inşası ve yerinden edilmiş kişilerin geri dönüşünü teşvik etmek için muazzam bütçeler gerekiyor

Ninova (Musul) şehrinin kuzeybatısındaki Sincar ilçesine gelince, bu öncelikle siyasi bir mesele. IKBY hükümetinin 2020 yılında Bağdat hükümeti ile imzaladığı anlaşma, yıllardır ilçeyi kontrol eden PKK ile bağlantılı Sincar Direniş Birlikleri'nin (YBŞ) varlığı nedeniyle uygulanmadı. YBŞ, DEAŞ terör örgütü tarafından korkunç bir soykırıma uğrayan Yezidi topluluğu içinde toplumsal tabanların desteğine sahip olduğunu söylüyor.

sdvfgr
PKK’nın üst düzey komutanlarından Amed Malazgirt, Irak-İran-Türkiye sınırına yakın Zagros Dağları'nın bir parçası olan Kandil Dağları'ndaki bir mağarada Agence France-Presse ile yaptığı röportaj sırasında, 29 Kasım 2025 (AFP)

Dahası, bu birlikler resmi olarak Iraklı ve üyelerinin çoğu Iraklı/Yezidi vatandaşı. Dolayısıyla en azından ilçenin çevresindeki birçok bölgede konuşlandırılmış Haşdi Şabi Kuvvetleri’ne bağlı fraksiyonlar gibi burada kalma meşruiyetine sahip olduklarını iddia edecekler. Ancak İran, Suriye ve Türkiye sınırlarında yer alması nedeniyle son derece hassas ve hayati bir bölge olan bu yerde etkisini sürdürmekte ısrar edecektir. İran’ı bu konuda kendisine yakın Haşdi Şabi fraksiyonları da destekliyor. Aynı durum, on yıllar içinde derin bir toplumsal dokuya dönüşen Mahmur Kampı için de geçerli. Kampın kapatılması, öncelikle Türkiye'nin siyasi iradesiyle desteklenen olağanüstü bir insani, hukuki ve siyasi çaba gerektiriyor; aksi takdirde, mevcut süreçte yer alanların sonuçlarına katlanmak zorunda kalacağı yeni bir trajedinin kaynağı haline gelebilir.

Çevre ve haklar

PKK savaşçılarının yakın gelecekte boşaltacağı alanların yeniden şekillendirilmesi sürecini takip edecek iki önemli konu daha var. Yıkılan ve boşaltılan binlerce köyün yeniden inşası ve yerinden edilmiş kişilerin geri dönüşünü teşvik etmek için muazzam bütçeler gerekiyor. Şarku'l Avsat'ın Al Majalla'dan aktardığı analize göre bu dağlık bölgeler, Kürdistan'ın en verimli tarım alanları arasında. Aynı durum tamamen yıkılan altyapı için de geçerli. Son yirmi yılda Kürdistan'da bir tür patlama yaşayan kalkınma süreçleri dışında kalan bu bölgelerde binlerce okul, yol ve köprü yeniden inşa edilmeli. Elbette, Irak federal hükümetinden ve bu çatışmanın bir tarafı olan, bu bölgelerde açık bir yasal veya siyasi gerekçe olmaksızın bulunan Türkiye'den de bu çabaya katılmaları beklenecektir. Askeri operasyonların onlarca yangına neden olduğu, yasaklanmış ve çevreye son derece zararlı silahların kullanıldığı göz önüne alındığında, çevrenin de yıllarca bakıma ihtiyacı olacaktır.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir.

ARAP DÜNYASI

Rusya’nın Sudan’da askeri üs kiralamasına ilişkin Mısır'ın endişelerine dair bir okuma

Sudan’ın Port Sudan Limanı’nda demirlemiş Rusya Donanması’nın bir gemisi, 27 Nisan 2021 (AFP)
Sudan’ın Port Sudan Limanı’nda demirlemiş Rusya Donanması’nın bir gemisi, 27 Nisan 2021 (AFP)
TT
TT

Rusya’nın Sudan’da askeri üs kiralamasına ilişkin Mısır'ın endişelerine dair bir okuma

Sudan’ın Port Sudan Limanı’nda demirlemiş Rusya Donanması’nın bir gemisi, 27 Nisan 2021 (AFP)
Sudan’ın Port Sudan Limanı’nda demirlemiş Rusya Donanması’nın bir gemisi, 27 Nisan 2021 (AFP)

Amr İmam

Kahire, Hartum ve Moskova arasında 2020 yılında imzalanan anlaşmayı yeniden canlandırma çabalarını ve Port Sudan’ı Mısır'ın güney sınırında, Kızıldeniz'deki Rusya'nın en yeni deniz üssü haline getirmeye hazırlanmasını büyük endişe ve öfkeyle izliyor.

Öte yandan anlaşmayı alelacele uygulamaya koymak, zor durumdaki Sudan ordusu için tamamen anlaşılabilir bir durum. Mühimmatını ve kontrol ettiği toprakları tamamen yitirmek üzere olan ordunun artık çok fazla zamanı da yok. İç savaş, onu kenara itip Sudan'ı daha da parçalanmaya ve bölünmeye sürüklemekle tehdit ediyor. Rusya’nın Port Sudan'da edineceği deniz üssü, bu ordunun hayatta kalmak ve Sudan'ın bir bütün olarak kalmasını sağlamak için ihtiyaç duyduğu silah, eğitim ve koruma karşılığında ödenecek bedel olacak.

Moskova ise giderek artan zorluklarla karşı karşıya. Tartus'taki dayanağı sarsılan ve Türkiye'nin boğazlarını kapattığı Kremlin, artık sıcak sulara açılan yeni bir çıkış noktasına ihtiyaç duyuyor. Ancak bu gelişme Süveyş Kanalı Kızıldeniz'de Husilerin neden olduğu krizden çıkmaya çalışırken, Etiyopya ile Nil Nehri suları sorunu konusunda gerginlikler zirveye ulaşmışken, Mısır için daha kötü bir zamanda gelemezdi. Zira bu gelişme, Mısır'ın en önemli su yolu olan Kızıldeniz'i süper güçler arasındaki çatışma alanına dönüştürebilir ve sadece birkaç kilometre uzaklıkta Rusya’ya ait bir deniz üssü olması ihtimali, durumu daha da tehdit ediyor.

Hayatta kalmak için bir araç

Esasen Rusya’nın Port Sudan'da bir deniz üssü kurmak için 2020 yılında yapılan anlaşmanın yeniden canlandırılması çabası, büyük stratejik hesaplarla değil, hayatta kalma mantığıyla ilişkili. Sudan ordusu, 2023 nisanında patlak veren, yüzbinlerce kişinin ölümüne ve milyonlarca kişinin evlerini terk etmesine neden olan iç savaşta hayatta kalmak için mücadele ediyor. Düşmanı olan Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK), yabancı destekçilerden gelen bol miktarda para, asker ve silaha sahip görünüyor.

Öte yandan, ordunun mühimmatı, uçakları ve seçenekleri tükenmek üzere. Batılı ülkelerin Sudan'a 1994 yılından bu yana uyguladığı yaptırımlar, çoğu modern silah pazarının kapılarını onun yüzüne kapatmış ve Sudan ordusunu silahlanma açısından ciddi bir dezavantaja sokmuştu.

Moskova, giderek artan zorluklarla karşı karşıya. Tartus'taki dayanağı sarsılan ve Türkiye'nin boğazlarını kapattığı Kremlin, artık sıcak sulara açılan yeni bir çıkış noktasına derhal ihtiyaç duyuyor.

Rusya, Sudan'ın en eski ve en güvenilir silah tedarikçisi. Bu yüzden Sudan ordusunun mevcut silahlarının çoğu Rus yapımı.

Rusya’nın Port Sudan'daki deniz üssünü 25 yıllığına kiralaması karşılığında Moskova Sudan ordusuna, gelişmiş hava savunma sistemleri, modern savaş uçakları, büyük miktarda mühimmat ve yoğun askeri eğitim gibi ihtiyaç duyduklarını sağlayacak.

Söz konusu deniz üssü, ilki silahların bedelinin ödenmesi, ikincisi Rusya ordusunun, Sudan ordusunun savaş dönemi başkenti ve son ekonomik can damarı olan Port Sudan’a doğrudan konuşlandırılması olan iki amaca hizmet edecek.

Bu gelişme, şu anda Sudan’ın batı kesiminin çoğunu kontrol eden HDK'yı yatıştıracak ve doğuya ilerleyerek ülkenin tek büyük limanını ele geçirmesini engelleyecek mi, henüz belli değil.

Büyük bir ateş gücü desteği olmadan, Sudan ordusu birkaç ay, hatta belki de birkaç hafta içinde çökebilir. Bu yüzden Sudan ordusunun generalleri, bedeli Sudan kıyılarında çeyrek asır veya daha uzun süre Rusya’nın askeri varlığı olsa bile, Rusya’nın yardımını daha hızlı ve daha uygun maliyetli bir can simidi olarak görüyor.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve eski Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir, Rusya'nın Karadeniz kıyısındaki Soçi kentinde bir araya geldi, 23 Kasım 2017 (Reuters)

Anlaşmanın onaylanmasının ardından, Rusya’nın yaklaşık 300 askeri personeli, kiralama süresi boyunca Port Sudan'da konuşlandırılacak olan nükleer enerjili deniz altıları da dahil olmak üzere dört savaş gemisini komuta etmek üzere göndermesi bekleniyor.

Moskova için böyle bir üssün kurulması son derece acil bir konu. Port Sudan’ın konumu da potansiyel alternatiflere göre daha büyük stratejik değere sahip.

Bundan tam bir yıl önce, Suriye'de Beşşar Esed rejiminin ani düşüşü, Rusya’nın Akdeniz kıyısında bulunan Tartus Limanı’ndaki askeri üssünün kaderini belirsizlik ve beklenti girdabına sürükledi.

Neredeyse iki yıl önce Türkiye, stratejik boğazları (İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı) savaş gemilerine kapattı ve böylece Rusya'nın Karadeniz filosu ile dünya okyanusları arasındaki hayati bağlantıyı fiilen kesti.

Dahası, Kremlin için krizi daha da şiddetlendiren Ukrayna saldırıları, Rus donanmasını kısmen felç etti ve olağan deniz yollarını kapattı, gemilerini uzak denizlere ulaşmak için Avrupa ve Afrika çevresinde uzun ve tehlikeli dolambaçlı yollara zorladı.

Rusya’nın Port Sudan'daki deniz üssünü 25 yıllığına kiralaması karşılığında Moskova, Sudan ordusuna, gelişmiş hava savunma sistemleri, modern savaş uçakları, büyük miktarda mühimmat ve yoğun askeri eğitim gibi ihtiyaç duyduklarını sağlayacak.

Ancak Port Sudan limanı, tek seferde büyük bir stratejik değişim getirebilir. Bu limanın rolü, Rus gemileri için bir demirleme yeri olmakla sınırlı kalmayacak, aynı zamanda bir onarım tersanesi, yakıt deposu ve elektronik iletişimi kesme istasyonu olarak da işlev görebilir.

Kızıldeniz’deki yeni üs, abluka altına alınması kolay olan Akdeniz'in dar deniz boğazlarından uzakta ve NATO'nun ana devriye alanlarının dışında iki katmanlı stratejik koruma ile güçlendirilecek.

Bu konum, Moskova'nın Afrika kıtasındaki ilk gerçek anlamda kalıcı deniz üssünü oluşturacak ve geçici deniz ziyaretlerini yıl boyunca sürdürülebilir bir stratejik varlığa dönüştürecek.

Ancak, potansiyel kazançlarla ilgili tüm bu konuşmaların arasında, göz ardı edilemeyecek zorlu gerçekler de var.

Ukrayna'daki savaş, Rusya'yı askeri ve ekonomik olarak tüketirken büyük miktarda mühimmat ve füze harcadı, devlet kasasını boşalttı. Fabrikaları ile tersaneleri artan talebi karşılamakta zorlanmaya başladı.

scdfr
Port Sudan'a yapılan İHA saldırısının ardından yükselen dumanlar, 6 Mayıs 2025 (AFP)

Bu açıdan bakıldığında, gerçeklik kaçınılmaz olarak “Ukrayna'da üç yıl süren acımasız savaşın ardından, Rusya sınırlarından binlerce kilometre uzakta tamamen yeni bir üs inşa etmek, donatmak ve korumak için hala yeterli mali kaynaklara, askeri teçhizata ve operasyonel rezervlere sahip mi?” sorusunu akıllara getiriyor.

Mısır'ın endişeleri

Mısır için Sudan stratejik bir komşu, güneydeki kalkanı, Nil Nehri’nin kaynağının koruyucusu ve Afrika Boynuzu'ndan gelebilecek herhangi bir kargaşaya karşı son tampon bölgedir.

Bundan dolayı Kahire, Sudan topraklarında, özellikle Kızıldeniz kıyılarında yabancı askeri varlığı, sadece ikili bir mesele olarak değil, hayati ulusal güvenlik çıkarlarına aykırı bir durum olarak görüyor.

Bu tutum, özellikle Mısır'ın sınırlarına yakın bölgelerde yabancı askeri üslerin kurulmasına karşı -neredeyse kesin bir ilke haline gelmiş olan- derin tarihi duyarlılığı göz önüne alındığında yeni sayılmaz. Şarku'l Avsat'ın al Majalla'dan aktardığı analize göre Mısır, silah anlaşmaları veya ortak tatbikatlar yoluyla Rusya ile askeri iş birliğini sıcak bir şekilde karşılarken, komşularının topraklarında kalıcı yabancı askeri tesislerin kurulmasına karşı, aynı müttefik olsa bile, tutarlı bir şekilde net kırmızı çizgi çiziyor.

Tarih, Kahire'nin herhangi bir yabancı askeri varlığı reddetme konusunda ne kadar kararlı olduğunu açıkça ortaya koyuyor.

2017 yılında, dönemin Sudan Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir, Türkiye'ye Kızıldeniz'deki Sevakin Adası’nda deniz üssü kurma hakkı tanıyan bir anlaşma imzaladığında Mısır, buna derhal ve son derece öfkeli bir tepki gösterdi.

Dışarıdan bakan gözlemcilere göre bu, Ankara ile Kahire arasındaki kronik bölgesel çatışmanın yeni bir turu gibi görünebilirdi ve bazıları bunu iki rejim arasındaki derin ideolojik farklılıkların yansıması olarak yorumladı.

Ancak Mısır'ın Türkiye'nin Kızıldeniz'deki askeri varlığına tepkisi, salt ideolojik anlaşmazlıklardan çok daha derin nedenlerden kaynaklanıyordu. Bu, düşman ya da rakip olsun, yabancı bir gücün hayati stratejik sınırlarının derinliklerinde askeri varlık kurmasına izin verme ilkesini temelden reddeden bir ülkenin içgüdüsel tepkisiydi.

frgt
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve Sudanlı mevkidaşı Ali Yusuf eş-Şerif, Moskova'da düzenlenen bir toplantıda, 12 Şubat 2025 (AFP)

2020 yılında, Rusya’nın Port Sudan'da bir lojistik üssünün kurulacağına dair ciddi söylentiler dolaşmaya başladığında, Mısır Genel İstihbarat Servisi yetkilileri derhal Hartum'a giderek acil bir açıklama talep ettiler ve bu öneriyi bölgedeki yazılı olmayan kuralların açık ihlali olarak değerlendirdiler.

Bu yönetim, ilkeleri şimdi her zamankinden daha zor ve belirleyici bir sınav veriyor.

Sudan'da şiddetli iç savaş, yüz binlerce mültecinin Mısır'a akın etmesine yol açarak, ülkenin ekonomik yükünü artırdı ve güney sınırını istikrarsızlaştırdı.

Rusya’nın Sudan’ın Kızıldeniz kıyısında potansiyel bir askeri varlığı, Rusya’nın Hartum'daki iktidara doğrudan askeri koruma ve güvenlik garantileri sağlamasına olanak tanıyabilir. Bu tür güvenlik garantileri, Mısır'ın Sudan'ın başlıca hamisi ve koruyucusu olarak tarihi rolünü doğrudan etkileyebilir ve hatta bu geleneksel nüfuzuna açık bir meydan okuma oluşturabilir.

Rusya'nın güvenlik garantileri, Mısır'ın Sudan'ın başlıca hamisi ve koruyucusu olarak tarihi rolünü doğrudan etkileyebilir ve hatta bu geleneksel nüfuzuna açık bir meydan okuma oluşturabilir.

Tamamen stratejik bir bakış açısıyla, Rusya'nın Sudan'da askeri olarak konuşlanması için daha kritik bir zaman olabileceğini düşünmek zor. Küresel ticaretin yaklaşık yüzde 12'sinin geçtiği Kızıldeniz, Süveyş Kanalı gelirleri sayesinde Mısır ekonomisi için en önemli can damarı olmaya devam ediyor.

Husilerin Aden Körfezi ve Kızıldeniz'de Gazze'deki savaşla stratejik olarak bağlantılı olarak iki yıldır sürdürdüğü saldırılarının ardından, deniz seyrüseferi, ancak yeni yeni ve yavaş yavaş toparlanmaya başladı.

Bu kırılgan denkleme Rusya’nın Sudan’da kalıcı bir deniz üssünün eklenmesi, Moskova’ya Mısır’ın egemenliği ve ekonomisi için hayati önem taşıyan deniz yollarını izleme ve hatta isterse kesintiye uğratma imkânı verebilir.

Komşu ülke Cibuti, halihazırda başta ABD, Fransa ve Çin olmak üzere çok sayıda yabancı askeri üsse ev sahipliği yapıyor.

Bölgeye Rusya’nın Sudan’da kalıcı bir deniz üssü edinmesinin eklenmesi, Kızıldeniz'i gergin ama yönetilebilir bir alan olmaktan çıkarıp süper güçler arasında açık bir çatışma alanına dönüştürecek, bu da Mısır'ın kaçınmaya çalıştığı türden bir kaosa yol açacaktır.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir.

ARAP DÜNYASI

Beyrut-Tahran ilişkilerinde yeni bir sarsıntı

Lübnan Dışişleri Bakanı Yusuf Recci, Haziran 2025'te Beyrut'ta İranlı mevkidaşı Abbas Arakçi'yi kabul etti (Arşiv- IRNA)
Lübnan Dışişleri Bakanı Yusuf Recci, Haziran 2025'te Beyrut'ta İranlı mevkidaşı Abbas Arakçi'yi kabul etti (Arşiv- IRNA)
TT
TT

Beyrut-Tahran ilişkilerinde yeni bir sarsıntı

Lübnan Dışişleri Bakanı Yusuf Recci, Haziran 2025'te Beyrut'ta İranlı mevkidaşı Abbas Arakçi'yi kabul etti (Arşiv- IRNA)
Lübnan Dışişleri Bakanı Yusuf Recci, Haziran 2025'te Beyrut'ta İranlı mevkidaşı Abbas Arakçi'yi kabul etti (Arşiv- IRNA)

Lübnan Dışişleri Bakanı Yusuf Recci'nin İranlı mevkidaşı Abbas Arakçi'nin Tahran'ı ziyaret etme davetini reddetmesi ve görüşmenin üçüncü bir ülkede yapılmasını önermesi üzerine, Lübnan ile İran arasındaki diplomatik ilişkiler yeniden sarsıldı.

Recci dün yaptığı açıklamada, bu dönemde Tahran'ı ziyaret etme davetini kabul etmediği için özür dilediğini ve bunun yerine "karşılıklı olarak mutabık kalınan tarafsız bir üçüncü ülkede" toplantı yapılmasını önerdiğini söyledi. Recci, İran'ı ziyaret etmeme kararının nedeninin "mevcut koşullar" olduğunu belirterek, bunun "görüşmeyi reddetmek anlamına gelmediğini, aksine uygun bir ortamın mevcut olmadığı anlamına geldiğini" vurguladı.

Recci, Beyrut ve Tahran arasında yeni bir başlangıcın, ulusal egemenliğe saygı, iç işlerine karışmama ve devletler arası ilişkileri düzenleyen normlara karşılıklı bağlılık da dahil olmak üzere, açık temeller üzerine kurulması gerektiğini açıkladı. Ayrıca ülkesinin, şeffaflık ve karşılıklı saygı ile karakterize edilen "yapıcı" bir ilişki kurmaya hazır olduğunu ifade etti.