Sudan'ın İngiliz Genel Valisi General Charles Gordon, 1885 yılında Nil Nehri kıyısında bulunan başkanlık sarayında Mehdici bayrak taşıyıcısı Mursal Hamouda ‘ tarafından atılan bir kurşunla öldürülmüş, ardından öfkeli ’Ensar kılıçlarıyla başını keserek süngülerine asmış, böylece Sudan devrimlerinin anası “Mehdici devrimin” zaferi ve 26 Ocak 1885'te Sudan'da ilk ulusal hükümetin doğuşu ilan edilmiştir.
O tarihten bu yana Saray, Sudan egemenliğinin bir sembolü olarak kaldı ve ülkenin cumhurbaşkanları, General Gordon'un ülkeyi yönettiği ve 1885'teki son savaşını izlediği bu yerden, 2023'te Hızlı Destek Güçleri'nin kontrolü ele geçirmesine ve yaklaşık bir yıl önce yöneticisi Cumhurbaşkanı Abdülfettah el-Burhan'ı ülkenin doğusuna sürmesine kadar bakmaya devam etti. Sudan sahnesinde tarihi referanslar mı var yoksa Gordon Sarayı'na giren cumhurbaşkanlarının çoğunun zorla çıkarıldığı gibi bir lanet mi?
Gordon'un koltuğunda ezheri
İsmail el-Ezheri Sudanlı milliyetçi ve siyasetçi. 1954-1956 yılları arasında Sudan'ın ilk başbakanı olarak görev yaptı. Ezheri, General İbrahim Abboud liderliğindeki Kasım 1958 darbesiyle devrildi. Abboud 6 yıl boyunca sarayda kaldı, ancak iktidarını deviren Ekim 1964 halk devrimi ve kellesini talep eden göstericilerin sesleri altında sarayı terk etti.
İkinci Demokrasi sırasında İsmail el- Ezherî Ekim 1964 devriminden sonra Egemenlik Konseyi Başkanlığı görevini üstlendi. Ezherî, General Cafer Numeyri'nin Mayıs 1969'daki darbesiyle tekrar devrildi. Numeyri, 16 yıl boyunca Gordon'un koltuğunda kaldı, ancak Nisan 1985'teki bir halk devrimiyle görevden uzaklaştırdı.
Mirgani Numeyri'nin yerine geçti
Nisan 1985 devriminin ardından Egemenlik Konseyi'nin başına seçilen ve birkaç ay boyunca Gordon Sarayı'ndaki masasında oturan Ahmed el-Mirgani, Haziran 1989'da General Ömer el-Beşir liderliğindeki Ulusal Kurtuluş Devrimi'nin darbesiyle bu görevden zorla uzaklaştırıldı.
Ömer El Beşir, Sudan'ın en uzun süre görev yapan devlet başkanıdır. Ülkeyi yaklaşık otuz yıl boyunca yönetmiş ve bu süre zarfında eski tarihi sarayı “ inşa ettirmiş ‘ ve modern mimari tarzda yeni bir saray inşa ettirmiştir ki bu sarayın o dönemde bir ’ Çin hediyesi ” olduğu söylenmiştir!
Çin'in hediyesi Sudan'ın Gordon'un sarayına alternatif ve “paralel” bir başkanlık sarayı hediye etmesi, tarihin hala günümüzde devam ettiğinin bir göstergesidir, çünkü General Gordon Sudan'a gelmeden önce Çin'i ve Çinlileri tahkir etmişti. Çin'de bundan dolayı Gordon'a ait izi silmek için bir sarayı yapımını finanse etti.
El Beşir zorla görevden alındı
Hakkında ağır suçlamalar bulunan Beşir Aralık 2019'da gerçekleşen devrimle “yeni ve eski” sarayından zorla çıkarılarak hapse atıldı.
El Beşir'i deviren devrimden sonra, ordu komutanı Korgeneral Abdülfettah el Burhan Egemenlik Konseyi'nin başına, Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı Muhammed Hamdan Daklu da (Hamideti) yardımcılığına seçildi. Ofisleri “Çin Sarayı ‘nda birbirine bitişikti, ancak ’komşu laneti” iki adama devredildi ve aralarında savaş çıktı ve ikincisi birincisini sarayından kovdu. Ancak Hamideti de saray'da çok kalamadı. Enkazı haline sarayı Burhan tekrar savaşarak geri aldı.
Çin Sarayı'nın hikayesi
26 Ocak 2015 tarihinde Devlet Başkanı Ömer El Beşir yeni sarayının açılışını yaptı ve yönetim eski başkanlık sarayından (Gordon Paşa Sarayı) yeni ve lüks “Çin” binasına taşındı. El Beşir yeni başkanlık sarayının açılış tarihini keyfi olarak seçmedi; 130 yıl önce aynı tarihte Sudan'ın İngiliz Genel Valisi General Charles Gordon'un öldürülmesinin yıldönümü olan ve Hartum'un Kurtuluşu günü olarak bilinen güne denk getirmeyi tercih etti.
İngilizler, “Tanning” olarak bilinen Çinli köylü isyanını bastırmayı başaran General Gordon'u Sudan'daki Mehdist devrimi bastırması için İngiliz kolonisi Çin ‘den getirmiş, ancak Mehdist devrimciler onu sarayının merdivenlerinde ’öldürmüştür.
Çinli devrimciler, “kötü şöhretli” generalin Sudan'da öldürülmesini bir manevi ödül olarak gördü.
Sarayın ihtişamı
Üç katlı sarayın en üst katı Devlet Başkanınına, ikinci katı ise Devlet Başkan Yardımcılarına tahsis edilmiş olup, 10 toplantı odası, 7 resepsiyon salonu, idari, kontrol ve medya ofisleri, bodrum kat otoparkı ve 14 asansörden oluşmaktadır.
Bakan Salah Wensi'nin açılış gecesi yaptığı konuşmada sözünü ettiği ultra lüks binanın gerçek maliyeti bilinmiyor. Tüm Afrika'da eşi benzeri olmayan en büyük ve en prestijli saray. Ancak Başkanlık Sarayı Müzesi Müdürü ve Halkla İlişkiler Departmanı Müdürü Abdülnassır Ser al-Şattam maliyetin 40-45 milyon dolar civarında olduğunu belirtiyor.
2007 yılında eski Çin Devlet Başkanı Hu Jintao'nun ziyareti sırasında Sudan'ın yeni başkanlık sarayının inşası için bir anlaşma imzalanmıştı. O dönemde basında çıkan haberlerde Çin'in sarayın inşasını yüzde 40 hibe ile finanse edeceği, Sudan hükümetinin de kalan miktar için Çin'den kredi alacağı belirtilmişti ancak Sudanlı yetkililer açılışta sarayın tamamen “Çin hibesi” ile inşa edildiğini açıkladı: İmzanın atıldığı andan inşaatın tamamlanmasına kadar geçen sürede Sudan-Çin ilişkileri çok gelişti ve güçlendi, bu da sarayın inşasını tam bir Çin hibesi haline getirdi.
Muhalefetin görüşü
Sarayın gerçek maliyeti ne olursa olsun, o dönemde Sudan muhalefeti ülkenin ekonomik koşulları ışığında yeni bir başkanlık sarayının inşasını yersiz bir “lüks ve önceliklerin yanlış hesaplanması” olarak görüyordu. Ulusal Uzlaşı Güçleri İttifakı sözcüsü Bekri Yusuf Şarku'l Avsat'a verdiği demeçte “Muhalefetin, rejimin sarayı inşa ederek vermek istediği mesaj konusunda kafası karışık” dedi.Yusuf, "Sudan'ın uluslararası ilişkileri geriliyor ve sadece sınırlı sayıda uluslararası yetkili ülkeyi ziyaret ediyor, eğer açık ilişkiler olsaydı, rejimin ülkenin imajını güzelleştirmek istediğini söylerdik, ancak bu bile yok" dedi.
Bakan Wensi sarayın açılışında yaptığı konuşmada, eski sarayın 190 yıl önce inşa edildiğini, bunun da eskimeye ve yıpranmaya yol açtığını ve yenilenme ihtiyacının Sudanlıların iradesini temsil edecek yeni başkanlık sarayının inşasını gerektirdiğini söyledi.
Arap-İslam tarzı... Yoksa Çin porseleni mi?
Başkanlık Müzesi müdürü teknik olarak sarayı, tarihi yorumlamak ile geleceğe olan inancı somutlaştırmak, Sudan iradesini temsil etmek ile kültürel kimliği ifade etmek arasında harmanlanan, ataların anısını ve sömürgeciliğe karşı direnişlerinden ve bağımsızlık bayrağını yükseltmelerinden ilham alınabilecek şeyleri ihmal etmeyen mimari bir yenilik olarak görüyor. El Beşir'in yeni sarayı geniş, kavisli kapı ve pencereleriyle Arap-İslam mimari tarzını, onu süsleyen kubbesiyle de Türk ve modern mimari tarzını harmanlıyor.
Sarayının Çin'den Sudan'a taşınmış bir Çin porselen sarayına benzediğini ifade eden Beşir, "Tüm özellikleri Sudan'a ait değil, üstündeki kubbe bile Sudan'ın piramit şeklindeki kubbelerinden farklı" dedi.
Tarihi ağaçların kesilmesi
Sarayın halkla ilişkiler departmanı sarayın tarihi bahçesine yapılan müdahaleyi reddetse de Abdülhafız yüz yıldan daha eski olan tarihi ağaçların kesilmesini şiddetle kınayarak eski sarayı sevdiğini belirtmişti. Sarayın inşası, tefrişi ve dekorasyonu ülkenin kültürel zenginliğinin ve çeşitliliğinin özelliklerini bir araya getirirken, resimler ve saray salonlarının isimleri (Taka, Jebel Marra, Bajrawiya ve Kanana) bu çeşitliliği yansıtıyor ve Mavi ve Beyaz Nil'e bakan manzarası ona nefes kesici bir görünüm kazandırıyor.
Gordon'un Eski Sarayı
Cumhuriyet Sarayı Halkla İlişkiler Departmanına göre, Gordon Sarayı ya da başkanlık sarayı olarak kalacak olan eski başkanlık sarayı, İngiliz valisi General Charles Gordon'un 1885'te merdivenlerinde Mehdist devrim destekçileri tarafından öldürülmesiyle başlayan zengin bir tarihe sahiptir. Aynı zamanda ülkenin bağımsızlığının ilk kutlamalarına tanıklık etmiş ve ilk Sudan Cumhurbaşkanı İsmail El Ezheri, 1 Ocak 1956'da bağımsızlık bayrağını direğine çekerek “Mısır ve İngiliz” ikili yönetiminin bayraklarını indirmiştir.
Lobileri ulusal dönemde siyasi olaylara ve çatışmalara tanıklık etmiştir; bunlardan en önemlisi Temmuz 1971 darbesi sırasında eski Cumhurbaşkanı Cafer Numeyri'nin kısa bir süreliğine gözaltına alınmasıdır. Eskiden Victoria Caddesi olarak bilinen Saray Caddesi güneyden Hartum'un merkezinde son bulurken, eskiden içinden geçen Nil Caddesi kuzeyden paralel olarak uzanmaktadır.
Başkanlık Sarayı ilk olarak 1832 yılında eski Alwa krallığının başkenti Soba'nın kalıntılarından getirilen çamur ve tuğlalardan inşa edilmiş ve o zamanlar “Saraya al-Hakamdar”, daha sonra “Genel Vali Sarayı” olarak adlandırılmış, Sudan'ın bağımsızlığından sonra ise dünyanın dört bir yanındaki ülkelerdeki başkanların karargahlarının isimlerine uygun olarak “Cumhuriyet Sarayı” olarak adlandırılmıştır.
1972 yılında Başkan Numeyri, Binbaşı Haşim El Atta'nın kendisine karşı gerçekleştirdiği darbenin başarısız olmasının ardından saraya “Halk Sarayı” adını vermiş ve Nisan 1985'te Numeyri rejimini deviren halk ayaklanmasının ardından sarayın adı Cumhuriyet Sarayı olarak değiştirilmiştir. Sarayın üçlü direği ve Gordon'un öldürüldüğü merdiven eski sarayın en ünlü simgeleridir. Merdiven, İrlandalı ressam George William tarafından General Gordon'un ölümünü tasvir eden bir tabloya dönüştürülmüştür ve bu tablo İngiltere'nin Leeds şehrinin müzesindedir.
Tüm bu yüküyle “ordu”, liderinin bir yıldan uzun bir süre isteksizce terk ettiği Cumhuriyet Sarayı'na geri dönüyor, ancak bu ne o zarif yeni saray, ne de o antika tarihi saray, çünkü savaş burayı yıktı ve bir saray kalıntısına dönüştürdü, bu yüzden toplar, mermiler, savaşçılar ve marşlar “Gordon'un Sarayı” içinde bir yerlerde saklı bir “laneti” ortadan kaldırdı mı? Yoksa eski, yenilenmiş tarihine mi dönüyor?
Batı Şeria'da İsrail polisi (Reuters)
SDG mensupları, Suriye'nin kuzeydoğusunda (AFP)
