Askeri operasyonlarda yapay zeka kullanımı: Olasılıklar ve riskler

Bilal Saab

İsrail istihbarat servislerinin 7 Ekim 2023 tarihinde Hamas’ın saldırısı sonrası yaşadıkları feci başarısızlığı telafi ettiklerine ve istihbarat yeteneklerindeki büyük gelişmenin İsrail'in Hamas Hareketi ve Hizbullah’ın üst düzey liderlerinin izini sürmesine ve öldürmesine hızla yardımcı olduğuna şüphe yok. Bunun yanı sıra bu iki silahlı grubun daha birçok askeri ve siyasi lideri ve yetkilisi öldürüldü.

İsrail'in istihbarat yeteneklerini kısa sürede nasıl geliştirebildiği uzmanlar arasında yıllarca tartışılacak bir konu olacak. Yapay zeka (AI) ve İsrail'in Gazze Şeridi’ndeki ve diğer bölgelerdeki askeri hedeflerine ulaşmak için bu teknolojiyi istihbarat döngüsünde nasıl kullandığı da bu tartışmanın başlıca konularından biri.

Kısa bir süre önce Tokyo Üniversitesi'ndeki Eğilimler Araştırma ve Danışmanlık Merkezi ile Bilim ve Teknolojide İleri Araştırma Merkezi'nin ortak konferansında yapay zekâ ve savunma üzerine bir sunum yaptım. Japonya'ya gelmeden önce, yapay zekanın savunmada vaat ettiklerine dair adil bir anlayış geliştirdiğimi düşünüyordum. Baş teknoloji sorumlusu Schuyler Moore da dahil olmak üzere ABD Merkez Komutanlığı (CENTCOM) personeliyle yaptığım araştırmalar ve kişisel görüşmeler yoluyla yapay zekanın kullanım alanları hakkında kendimi eğitmiştim. ABD Donanması 5’inci Filosu'nun deniz güvenliğini sağlamaya yönelik zorlu görevinde yapay zekayı nasıl kullandığını gördüm. Ancak Tokyo'da, gerçek birer bilim insanı olan Japon meslektaşlarımdan yapay zekanın günlük hayatımızdaki, özellikle de savunma alanındaki potansiyelini keşfetmemizin hala sınırlı olduğunu öğrendim. Bu da yapay zekayı korkutucu olduğu kadar heyecan verici kılıyor.

Hamas hedefleri

İsrail ve 5’inci Filo örneklerine geri dönelim ve bunları daha geniş bir bağlama oturtalım. İsrail, 7 Ekim'den kısa bir süre sonra, Hamas Hareketi’ne karşı hedefler geliştirmek için yapay zekayı kullanmaya başladı. Bu süreç, savaş uzadıkça ve Hamas'ın askeri yeteneklerini azaltmaya yönelik siyasi baskı arttıkça yoğunlaştı.

Yapay zekâ, İsrail'in askeri hedef geliştirmesinin tüm aşamalarında önemli bir rol oynadı. İsrail ordusunun askeri birimi Birim 8200 “Lavender” adlı bir program aracılığıyla Hamas ve diğer silahlı grupların potansiyel üyelerine ait devasa bir veri tabanı oluşturmayı başardı. Bu yazılımın mükemmel doğrulukta veriler sunmasa da Lavender'in operatörlerine göre yüzde 90'lık bir doğruluk oranına ulaşıldı. İsrailliler, Lavender'in yanı sıra bireylerden ziyade fiziksel altyapıya ilişkin tavsiyelerde bulunan “Gospel” adlı başka bir yapay zeka tabanlı karar destek sistemi de kullanıyorlar. İsrail, aynı zamanda Gazze Şeridi’ndeki ve Lübnan'daki kişileri hedef almak ve çatışmadan sonra ölüp ölmediklerini teyit etmek için kapalı alan çatışmalarında otonom dronlar kullandı. İsrail'in Refah'ta bir binaya yönlendirilen ve kısa bir süre sonra öldürülen Hamas’ın Siyasi Büro Başkanı Yahya Sinvar'ı görüntülemek için drone kullanması, yapay zeka destekli angajmanların son örneklerinden biri oldu.

Yapay zekanın İsrail ordusu için binlerce hedef üretebilmesi askeri operasyonlarda temel bir değişimi temsil ediyor. Ancak İsrailli istihbarat görevlileri ve komutanlarının bu bilgileri kullanma biçimleri derin endişelere yol açmakta ve uluslararası hukukla çelişebiliyor. Özellikle İsrail'in Gazze Şeridi’nde ve Lübnan'da uluslararası insancıl hukuka bağlılığı zaten son derece tartışmalı bir konuyken yapay zeka destekli muazzam miktarda bilgiye sahip olmak başka bir şey, bunu sorumlu bir şekilde ve uluslararası standartlara ve yasalara uygun olarak kullanmak başka bir şey.

Karar alıcı olarak insan

Ancak İsrail'in Gazze Şeridi’nde ve Lübnan'da öldürdüğü çok sayıda sivil için yapay zekayı suçlamak abesle iştigaldir. Zira burada asıl rolü, merkezinde insanın olduğu karar verme mekanizması oynuyor. İsrail, Gazze Şeridi’nde yürüttüğü savaşın ilk aşamalarında hedefleme kriterlerinde esnekliğe giderek normalde isabetli saldırılar sağlayan ve sivillerin zarar görmesini en aza indiren kuralları gevşetti. Yapay zeka destekli saldırılar insan kaynaklarına daha az ihtiyaç duyarken, 'yapılandırılmış' istihbarat operasyonları daha fazla insan gücü ve mali kaynağın yanı sıra hukuki danışmanlığa da ihtiyaç duyuyor. İsrail'in hiçbir ayrım gözetmeksizin düzenlediği bombardımanlar çok sayıda sivilin hayatını riske attı. Bu saldırılar, her ne kadar uluslararası toplum tarafından kınanmış ve ABD baskısı nedeniyle savaş sırasında değişmiş olsa da İsrailli yetkililerin rızasıyla gerçekleştirildi.

İsrail tarafından Gazze Şeridi’nde ve Lübnan'da öldürülen çok sayıda sivil için yapay zekayı suçlamak saçma olur. Burada karar almada kilit rolü insan üstleniyor.

İsrail ile Hamas ve Hizbullah arasındaki çatışmaların dışında, bilgi toplama ve işleme süreçlerinin otomatikleştirilmesi süregelen bir gerçeklik haline geldi. ABD Deniz Kuvvetleri Merkez Komutanlığı, sorumluluğu altındaki karasularını güvence altına almak için yapay zekayı kullanan en önemli örnek olarak karşımıza çıkıyor. Örneğin, ABD Deniz Kuvvetleri Merkez Komutanlığı Görev Gücü 59, birden fazla sensörden elde edilen ortak bir operasyonel resmi gerçek zamanlı olarak oluşturup güncelleyerek durumsal farkındalığını artırmak için yapay zeka destekli insansız sistemlerle güçlendirilmiş bir görev gücüdür.

Dünyanın dört bir yanındaki orduların, hedeflerine ulaşmak için hem savunma hem de saldırı operasyonlarında yapay zekayı her geçen gün daha fazla kullanması bekleniyor. Ancak beraberinde bazıları teknik, diğerleri ise yasal ve etik yönlerle ilgili çeşitli zorluklar da geliyor.

brbrg — *Görsel: Grace Russell/Al Majalla*

Yapay zekanın yetenekleri etkileyici olsa da kusurları da yok değil. Elbette diğer tüm teknolojiler gibi, geliştiriciler bu kusurları ele almaya devam edecektir. Örneğin, yapay zeka göründüğü kadar akıllı değil. Belirli bir görüntüyü işlemekle görevlendirilirse ve bu görev, üzerine inşa edildiği ve geliştirildiği eğitim setinden (setlerinden) biraz saparsa, içeriği doğru bir şekilde tanımlamakta zorlanabilir veya başarısız olabilir. Kötü aydınlatma, alışılmadık bir açı yahut görüntünün belirsiz bir kısmı sistemin kafasının karışması için yeterli. Tüm bu kusurlar daha kapsamlı ve spesifik yazılım eğitimi ile giderilebilir, ama buradaki kilit nokta yapay zekanın kendisinden istenenin ötesine geçmeyeceği gerçeğidir. Bu yüzden insan yazımı ve talimatları kritik önemini halen koruyor.

Sınırlı misyonlar

Yapay zekâ çok çalışıyor olsa da birden fazla görevi yönetme becerisi sınırlı. İstihbarat operasyonları bağlamında, bir insan bir hedefi belirleyebilir, en uygun silahı seçebilir, hedefin yönünü tahmin edebilir ve son olarak onu vurabilir. Tüm bunlar bir arada gerçekleştirilen birden fazla görevdir. Tek bir yapay zeka sistemi tüm bu görevleri aynı anda yerine getiremez. Ancak bir grup yapay zeka sistemi, farklı görevleri üstlenen ayrı modellerle bu görevleri yerine getirebilir. Fakat burada da bu senkronizasyonu sağlamak büyük bir teknolojik zorluktur ve oldukça pahalıya mal olur. Teknolojide henüz bu aşamaya ulaşamadık.

“Dünyanın dört bir yanındaki ordular, yapay zekayı daha fazla kullanmak için rekabetçi baskılarla karşı karşıya kalacaklar. Barış, kriz ve savaş durumlarında karar verme konusunda avantaj elde etme arzusu her zaman var olmaya devam edecek.

Yapay zeka olayları bağlamsallaştıramaz ve bağlam ile nedensellik arasındaki farkı ayırt edemez. Bunlar insanlara mahsus becerilerdir. Örneğin, yapay zekanın tanımaya çalıştığı görüntü, teknoloji için bir gizem olarak kalmaya devam eder. Ne olduklarını ya da ne anlama geldiklerini anlamadan yalnızca 'görüntü titreşimlerinin' dokusunu ve gradyanlarını analiz edebilir. Aynı gradyanlar farklı bir bağlamda ortaya çıkarsa, yapay zeka görüntünün bazı kısımlarını yanlış tanımlayabilir. Yapay zeka örüntüleri tespit etmede son derece başarılı olsad da bunların neden oluştuğunu ya da neye yol açtığını açıklayamaz. Bir yapay zeka modeli için mantıklı olan, insanlar için mantıksız ya da alakasız olabilir.

Yukarıda bahsedilen zorluklarla birlikte yapay zekanın nasıl karar verdiği önemli bir güvenlik açığı ve potansiyel sorundur. İnsanların sistemin nasıl karar verdiğini anlamak için yapabilecekleri çok az olduğundan, bir yapay zeka sisteminin içinde olanların çoğu bir kara kutu olarak kalır. Bu durum, karar alıcı veya çıktıları kritik karar alma süreçlerinde kullanılanlar gibi yüksek riskli sistemler için ciddi bir sorun teşkil ediyor. Bir sistemi gözden geçirip inceleyebilmek ve neden hata yaptığını görebilmek hem yasal hem de etik açıdan son derece önemli.

Ancak tüm bu eksikliklere, zorluklara ve belirsizliklere rağmen dünyanın dört bir yanındaki ordular, yapay zekayı daha fazla kullanmak için rekabetçi baskılarla karşı karşıya kalacaklar. Barış, kriz ve savaş durumlarında karar verme konusunda avantaj elde etme arzusu her zaman var olmaya devam edecek. Özellikle bu son derece rekabetçi süper güç ortamında kimse geride kalmak istemez.

Son olarak, eğitim ve öğretimdeki iyileştirmeler, yapay zeka ile ilgili bazı güvenlik açıklarının ve risklerin ele alınmasına ve bunların azaltılmasına yardımcı olabilir. Askeri alanda, hata olasılığını ve bunların yansımalarını en aza indirmek için daha fazla insan denetlemesi ve müdahalesi gerekiyor. Esas olansa yapay zeka sistemleri için standartları ve gereksinimleri insanların belirlemesidir.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.

Velid Fares

Francis Fukuyama'nın 1991'de yazdığı gibi, Soğuk Savaş sonrası “tarihin sonu” vaatlerine rağmen Ortadoğu'da savaşlar ve çatışmalar genişliyor. Bu arada Batı'da gözler, birbirini takip eden aşamaların özelliklerini keşfetmek için ve reform yapabilecek, barışa doğru ilerleyebilecek sakin, yenilenmiş bir güç bulma umuduyla, onlarca yıldır dünyanın en fazla patlamalar yaşayan bölgesine çevriliyor. Bölgedeki savaş ve çatışmaların çoğuna yol açan hareketlerin birçoğunun arkasında Arap dünyasındaki radikal güçler vardı. Halklarına sosyal, ekonomik ve kalkınma alanında bir ilerleme sunamayan da bunlardı. Dünyanın diğer bölgelerinde de çok sayıda çekişme ve şiddetli çatışmanın yaşandığı açık ve bunların sonuncusu hâlâ bitmeyen Ukrayna savaşıdır. Ancak büyük ve küçük, eski ve yeni, karmaşık ve basit, çözülebilir ve çözülemez çatışmaların en çok yaşandığı bölge, Arap dünyası ve “Büyük Ortadoğu” olarak adlandırılan bölge olmaya devam ediyor.

Bu jeopolitik alan, dünyanın diğer bölgelerine kıyasla sayısız krizle öne çıkıyor. Bu krizlerin başında da kontrol ettikleri ülkelerin sınırlarını genişleterek, bölgesel ve bazıları kıtalararası imparatorluklar kurmayı hedefleyen ideolojik akımlarda vücut bulan yarı-sömürgeci yayılmacı projeler geliyor. Bunların en önemlileriyse Humeynici ve İslamcı projeler (Batı'da cihatçılık olarak adlandırılır), Baasçılık, Arap milliyetçiliği ve diğerleridir. Bunlar hilafet, saltanat gibi kadim imparatorluklar veya Baasçı ulus-devlet, komünizm ve benzeri devletlerin kurulmasına ya da yeniden canlandırılmasına odaklandılar. Ülke sınırları dışında yürüttükleri savaşları, darbeleri ve seferleri, önce kendi ülkesini sonra başka ülkeleri yıkmaya çalışan totaliter tipler gibi, tavizsiz inançlarına bağlılıklarıyla meşrulaştırdılar. Totaliter projeler, rejimi genellikle katı olan kapsamlı bir bölgesel devlet kurmayı amaçlar ve diğer bölgesel ve küresel güçlerle çatışmalara girerler.

Soğuk Savaş döneminde ve sonrasında buna tanık olduk. Batı'da sorgulanan ise bölgenin geleceği ve Batı toplumuyla ilişkileridir. Aynı soru diğer bölgeler için de geçerli. Batılı çevreler, Arap toplumlarının siyasi kültürlerinde yeni eğilimler üretmelerine nasıl yardımcı olabilecekleri konusuna odaklandılar. Kalkınma ve düşünce kuruluşları, Batı Avrupa'da iki dünya savaşından sonra, Doğu Avrupa'da ise Soğuk Savaş'tan sonra olduğu gibi, programlarının yeni bir Arap coğrafyası kuracağına inanarak, çatışma ülkelerinde “yeni bir kültür” yaymak için hızla harekete geçtiler. Ancak radikallerin Batı kurumlarına sızması ve Arap toplumlarını yönlendirmekten sorumlu kurumlara ulaşması nedeniyle bu yaklaşım başarısız oldu. Böylece Ortadoğu'da radikaller artık gençlerin yetiştirilmesini kontrol eder hale geldiler ve onları açık ve özgürleşmiş “yeni Araplar” olarak tasvir ettiler. Ancak sözde Arap Baharı, bu kusuru ortaya çıkardı. Zira İhvan (Müslüman Kardeşler) ve Humeyni tarafından “yeni Arapları” temsil etmek üzere yönlendirilenler ve devrimci olarak adlandırılanlar, eski radikal madalyonun yeni bir kisve altında ortaya çıkan yüzüydü ve bu durum Mısır, Libya, Tunus, Ürdün, Yemen, Suriye ve diğer yerlerde hızla gün yüzüne çıktı. Bu ülkelerin çoğunda iç savaşlar çıktı ve hâlâ sürüyor. Batı da bölgede yeni bir olgu üretmekte başarısız oldu ta ki bölge kendi kalkınma projelerini üretmeye ve terörle mücadele etmeye başlayana kadar.

Gerçek “Yeni Araplar” yeni kılıklı radikallerden farklı kriterlerle ayrılırlar. Birincisi, onlar gerçek köklerine ve gerçek tarihlerine bağlıdırlar; tekfircilerin, mollaların ve aşırı milliyetçilerin bu tarihe dair yorumlarına değil. Daha da önemlisi, Yeni Araplar toplumlarının tarihini geliştirici bir biçimde okurlar, yani geçmişin değerlerini ödünç alırlar ve zaman içinde farklı halkların deneyimlerinden yararlanırlar. Fanatikler yeniden şekillendirdikleri bir geçmişe takılıp kalmışken, yenilikçiler geleceğe bakarak bugünü şekillendirirler. Söylemleri belirleyen ve kararları alanlar onlardır, tutsak bir ideoloji ile kendisinin ve kitlelerin umutlarıyla uyum olmayan bir şimdiki zaman arasında sıkışıp kalanlar değil.

İkincisi, Yeni Araplar, yani ılımlı Araplar, ulus-ötesi doktrinleri benimsemezler. Yani kendi ülkelerinden daha geniş bir “ulus” hayalini gerçekleştirmek için rejimleri devirmeye çalışmazlar. Bu Araplar, halklarının ne istediğini ve gençlerinin neyi hayal ettiğini biliyorlar ve gerçekleştirmek için çabalıyorlar. Arzulanan beklentiler, artık egemenlik, ulusal güvenlik ve istikrardır, radikallerin elinde olan geçmişin kabusları değil. Yeni Araplar öncelikle kendi vatanlarına, ardından kendi bölgelerine ve dünyaya aittirler.

Üçüncüsü, Yeni Araplar, adaletsiz, hüzünlü ve baskıcı bir rejim kurarak kendilerini, dünyayı ve istikrarı tehdit edenlere değil, kendi halklarının çıkarlarına ve mutluluğuna hizmet ediyorlar. Yeniler toplumlarını kuşatmak yerine açıyorlar, radikaller ise insanları korkutuyor ve gericiliğin derinliklerinde yalnızlığa sürüklüyorlar.

Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı habere göre Yeni Araplar terörizm ile mücadele konusunda kararlılar ve terörü yaymıyorlar, radikaller ise radikalizmi yayıyorlar, takiyye yapıyorlar ve aldatmada ustalar.

Avrupa, tek bir yüzyıl içinde milliyetçi imparatorluklardan ve Bolşevik saltanatından kurtuldu. Peki Yeni Araplar aynı sıçramayı gerçekleştirebilecekler mi?

Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman'ın sözlerine kulak verirsek, gelecekteki Ortadoğu'yu yeni Avrupa olarak tanımlarken, Avrupa'nın Ortadoğu'ya dönüştüğünü söylüyor. BAE Dışişleri Bakanı Şeyh Abdullah bin Zayed Al-Nahyan da bir gün daha büyük bir terörizmin Ortadoğu'dan değil Avrupa'dan geleceği uyarısında bulundu.

Batı'ya ve uluslararası topluma daha iyi bir gelecek için eşlik edebilecek Yeni Arapların kimliğini tanımlamak istersek, onlar halklarının ve gelecek nesillerin çıkarlarını güvence altına almak için çalışan Araplardır. Onlar savaşları sona erdirdiler, terörizm ile mücadele ettiler, kurumlarını geliştirdiler, eğitimi yeniden düzenlediler, çabalarını birleştirdiler ve bölgenin geleceği için ılımlı ve ümit verici bir söylem ortaya koydular. Riyad, Kahire, Abu Dabi, Manama, Ürdün ve Rabat'ta karar alma merkezlerinde, Bingazi, Aden ve diğer yerlerdeyse geçici olarak bulunuyorlar. Yeni Araplar, Arap dünyasında ve yeni Ortadoğu'da barışın, güvenliğin ve geleceğinin anahtarıdır.

Askeri operasyonlarda yapay zeka kullanımı: Olasılıklar ve riskler

Yapay zekanın yol açtığı hataları en aza indirmek için insanların daha fazla denetlemesine ve müdahalesine ihtiyaç var