Mustafa el-Ensari
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed, Filistin’deki ve Lübnan'daki saldırıların durdurulması için İsrail’e ve uluslararası topluma baskı yapmak amacıyla Riyad tarafından Gazze savaşından bu yana ikinci kez düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) - Arap Birliği Olağanüstü Ortak Zirvesi’nde hitap ederken salondan çıktığı iddia edildi.
Görüntülerde Beşşar Esed konuşmasını yaparken, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın koltuğunun boş olduğu, yerine Türkiye’nin Riyad Büyükelçisi Emrullah İşler’in vekalet ettiği görüldü.
Zirveye katılan diplomatik bir kaynak Independent Arabia'ya yaptığı açıklamada, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Esed konuşmasına başlamadan önce yerinden kalktığını, ancak nedeninin bilinmediğini söyledi. Kaynak, iki isim arasında zirvenin perde arkasında, aile fotoğrafı çekilirken ya da liderler yerlerini almadan önce salonda herhangi bir gerginlik yaşanmadığını da sözlerine ekledi.
Erdoğan’ın salondan çıktığı biliniyor, ama sebebi bilinmiyor
Bir Türk diplomatik kaynak, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Azerbaycan'a gitmek üzere salondan ayrıldığını, zirveye katılan diğer liderler gibi kendisinin de bir gündeminin bulunduğunu ve salondan ayrılmasının normal olduğunu söyledi. Cumhurbaşkanı'nın salondan ayrılmasında herhangi bir protesto amacının olmadığını vurguladı.
Independent Arabia'ya konuşan kaynak, ‘İİT - Arap Birliği Olağanüstü Ortak Zirvesi’nin başarılı olduğunu ve herkesin, özellikle de güçlü konuşması Türkiye'de yankı uyandıran Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Filistin davasını güçlü bir şekilde desteklemekte kararlı olduğunu’ söyledi. Ülkesinin Riyad'a bu büyük uluslararası zirveyi organize ettiği için teşekkür ettiğini belirten kaynak, zirvenin ‘İslam dünyasını Filistin halkına adaletin sağlanması için uluslararası kurumlara baskı yapmak üzere tek bir güç olarak göstermeyi’ başardığını vurguladı. Kaynak, zirvenin başlarındaki çabalarının ne denli başarılı olduğunun, Filistin devletini tanıyan ülke sayısının sadece bir yıl içinde dokuza çıkmasında açıkça görüldüğünü kaydetti.
Suudi Arabistan devlet haber ajansı SPA, Erdoğan’ın zirveden erken ayrılmasının nedenlerinden birinin, kendisini zirve sırasında Filistin, Ürdün, Malezya ve Nijerya liderleriyle birlikte kabul eden Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ile ikili görüşmeler yapması olabileceğini bildirdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, zirvede yaptığı konuşmada, Müslüman dünyasının İsrail'in zorla kabul ettirmek istediği şeylere teslim olmaması gerektiğini vurguladı. Erdoğan, ‘Filistin'de işlenen soykırım suçlarının faillerine karşı uluslararası hukuk ve BM Şartı temelinde zorlayıcı tedbirler alınması için’ ortak çaba gösterilmesi çağrısında bulundu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, ‘Türkiye'nin, İsrail'in Filistin topraklarını işgalinin bir maliyeti olduğunu anlamasını sağlayacak tüm somut ve gerçekçi önerileri uygulamaya hazır olduğunu’ ifade etti.
Daha önceki bir salon terk etme hareketine misilleme olarak gönderilen bir mesaj olabilir
Ancak Öğretim Üyesi Prof. Dr. Samir Salha, Türkiye'nin bu hamlesinin iki ülkenin dışişleri bakanları arasında daha önce yaşanan bir olayla ilgili misilleme olarak kasıtlı yapılmış olabileceğini, fakat bunun aynı zamanda, zirvenin bazı katılımcı ülkeler tarafından iki düşman komşuyu birbirine yakınlaştırmak için kullanılabileceğini de belirtti.
Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia'dan aktardığına göre Salha, şunları söyledi:
“Evet, Türkiye'nin Suudi Arabistan Büyükelçisi Emrullah Eşler'in Erdoğan'ın yerine oturduğunu ve heyete liderlik ettiğini gördük, ama Beşşar Esed, konuşmasına başlar başlamaz Cumhurbaşkanı'nın salonu terk ettiğini doğrulayan herhangi bir görüntü görmedik. Ancak Erdoğan'ın kasıtlı olarak mı bu şekilde ayrıldığını bilmiyoruz. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın toplantıyı kasıtlı olarak terk etmiş olma ihtimali de var. Zira geçtiğimiz eylül ayında benzer bir toplantıda Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad, Türk mevkidaşı Hakan Fidan konuşmasına başlar başlamaz salonu terk etmişti.”
Mikdad, Mısır’ın başkenti Kahire'deki Arap Birliği merkezinde düzenlenen Arap Birliği 162’nci Dışişleri Bakanları Konseyi Toplantısı’nda Fidan’ın konuşmasını yapmak üzere kürsüye davet edildiği sırada salonunu terk etti. Bu hareket, Şam'ın Ankara'nın toplantıya katılmasını reddettiğinin bir ifadesi olarak değerlendirildi.
Mısır basınından kaynaklar, Dışişleri Bakanı Fidan’ın konuşması sırasında Şam'ın toplantıdaki temsil düzeyini düşürdüğünü, Mikdad’ın yerini Suriye heyetinden bir üyeye bırakarak salondan tek başına ayrıldığını, Suriye'nin toplantıda temsil edilmeye devam ettiğini ve Fidan’ın konuşması sona erdikten sonra toplantıya geri döndüğünü belirtti.
Perde arkası mı var?
Erdoğan daha önce Esed'i kendisiyle görüşmeye davet etmiş, ancak Esed, böyle bir adıma karşı olmadığını belirtse de bu konuda olumlu bir hamlede bulunmamıştı. Ancak Suriye basınında yer alan haberlere göre Esed, herhangi bir görüşmeden önce Türkiye'nin Suriye'den geri çekilme niyetini açıklamasını şart koştu.
Türk basınında çıkan haberlere göre Cumhurbaşkanı Erdoğan, yaklaşık bir ay önce Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'den ilişkilerin normalleştirmesi için Şam ile Ankara arasında arabuluculuk yapmasını istediğini ve ‘normalleşmenin kendilerine de fayda sağlayacağını bildiğini’ söyledi.
Mısır gibi büyük Arap ülkelerinin Türkiye ile ilişkilerinin düzelmesini, Suriye topraklarından çekilmesine bağladıkları söyleniyor. Prof. Dr. Samir Salha, bu konudaki değerlendirmesinde “Geri çekilmenin gerçekleşip gerçekleşmediğinden bağımsız olarak kesin olan bir şey varsa o da Ankara ve Şam arasındaki yakınlaşmayla ilgili gözlerden uzakta yürütülen pek çok siyasi ve diplomatik çabaya rağmen, belki son aylarda Türk liderlerin, özellikle de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın ağzından çıkan mesajlar dışında gerçek bir ilerleme kaydedilmedi. Fakat bu mesajların iki taraf arasında pratik adımlara dönüştürülmesine yönelik herhangi bir hamle de görmedik” diye konuştu.
Muhtemelen engelleri aşmak ve böyle bir Türkiye-Suriye zirvesinin gözlerden uzakta yapılmasını kolaylaştırmak isteyen Arap başkentleri vardır. Dolayısıyla böyle bir protestonun gerçekten var olup olmadığını ya da iki ülke arasında perde arkasında bir şeyler olup olmadığını bilmiyoruz. Buna karşın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın salonu terk ettiğiyle söylenenler arasında böyle bir protestonun olduğunu teyit edecek herhangi bir görüntü görmediğimizin unutulmaması gerektiğine dair önemli bir nokta var.
Zirve, katılan tüm liderlerin konuşmalarını yapmak istemeleri nedeniyle uzayınca, liderlerin bir kısmının konuşmalarını yaptıktan ve aile fotoğrafı çektirdikten sonra ayrıldıkları görüldü. Zirvenin açılışından ve konuşmasını yaptıktan sonra Katar Emiri Şeyh Tamim bin Hamad Al Sani'nin yerine Dışişleri Bakanı vekalet ederken Tacikistan Devlet Başkanı İmamali Rahman’ın da konuşmasını yaptıktan sonra salondan aceleyle ayrıldığı görüldü. Ancak Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi ve diğer liderlerin salonu terk etmelerini gerektiren siyasi bir sebep olmadığından tüm gözler Türkiye ve Suriye liderlerinin üzerindeydi.
Filistinli aktivist Mahmud Halil, ABD'nin New York şehrindeki evinde, 2 Temmuz 2025 (Reuters)