ABD, Rusya ve Fransa’yı 2019’da neler bekliyor?

Michel Duclos, Robert Stephen Ford, Vitaly Naumkin
Michel Duclos, Robert Stephen Ford, Vitaly Naumkin
TT

ABD, Rusya ve Fransa’yı 2019’da neler bekliyor?

Michel Duclos, Robert Stephen Ford, Vitaly Naumkin
Michel Duclos, Robert Stephen Ford, Vitaly Naumkin

2018 nasıl geçti? 2019 yılı ABD, Rusya ve Avrupa’da yurtiçi, yurtdışı ve Ortadoğu açısından nasıl yaşanacak? Şarku’l Avsat, ABD, Rusya ve Fransa’dan üç ünlü uzmana, bu iki sorunun Arap dünyasının geleceğini nasıl etkileyeceğini sordu.
ABD'nin eski Cezayir ve Suriye Büyükelçisi Robert Ford bu iki soruya şöyle yanıt verdi:
2019’da ABD’de ne olacağını kendimize sorduğumuzda, buna verebileceğimiz en iyi cevap, ABD’nin 2020’yi 2019’dan daha fazla düşüneceğini söylemek olacaktır. 22 ay içinde ABD Başkanlık seçimleri yapılacak. 2019’un ortalarında seçim kampanyası başlayacak. Bu yüzden ABD’ye yönelik 2019 yılı analizlerinin tamamı bu noktadan başlamalı.
Rusya’nın 2018’i nasıl geçirdiği ve 2019’u nasıl geçireceği sorusuna ise Moskova merkezli Rusya Bilimler Akademisi Doğu Araştırmaları Enstitüsü Başkanı Vitaly Naumkin cevapladı.
Rusya için 2019’un yeni olanaklar ve zorluklarla dolu bir yıl olacağını ve 2018’in de böyle geçtiğini söyleyen Naumkin, hem olanakların hem de zorlukların Rusya’nın öncelikleri arasında en üst sıralarda yer alan başta Orta Doğu olmak üzere dünyanın bazı bölgelerinde esnek ve aktif bir dış politika yürütülmesini gerektirdiğini belirtti.
Astana süreci geliştirilecek
Suriye'nin Moskova için önemli bir konu olmaya devam edeceğinin altını çizen Naumkin, Şam'ın ülke topraklarındaki kontrol alanının genişletilmesi, terör gruplarının ortadan kaldırılması, mültecilerin ve yerlerinden edilmiş insanların geri dönüşü, ekonominin yeniden canlandırılması ve Şam'ın Arap ülkeleri arasına dönüş sürecinin başlaması gibi önemli ilerlemeler de dahil olmak üzere hedeflerinin büyük bir bölümünü gerçekleştirdiğini düşünüyor.
Naumkin’e göre Moskova, Cenevre müzakerelerine verdiği desteğe paralel olarak “Garantör ülkeler” (Rusya, Türkiye, ve İran) arasındaki işbirliğini artırmaya özel önem vererek Astana formülünü geliştirmeye devam edecek.
Macron yol ayrımında
Öte yandan Fransa'nın eski Şam Büyükelçisi Michel Duclos ise, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un 2018’de düştüğü hatanın ne olduğunu, Fransa'daki olayların ülkenin uluslararası statülerini ne ölçüde etkilediğini, Fransa’nın 2019’da ne beklediği ve ondan ne beklendiği şeklindeki sorularımızı yanıtladı.
Macron'un “Sarı Yelekliler” protestoları karşısında küçük düşürülmüş hissettiğini söyleyen Duclos, bu yüzden Macron’un çalışmalarını Fransa'nın dışarıdaki rolü pahasına içeriye mi odaklayacağını yoksa iç huzursuzluğun Fransa'nın dış rolünü güçlendirerek telafi etmesinin önemine olan inancını mı arttıracağının önümüzdeki günlerde görüleceğini kaydetti.
Naumkin: 2019 Rusya için fırsatlar ve zorluklar yılı
Vitaly Naumkin’e göre 2019, Rusya için yeni olanaklar ve zorluklarla dolu bir yıl olacak. Bu yüzden hem olanaklar hem de zorluklar, Rusya’nın öncelikleri arasında en üst sıralarda yer alan başta Ortadoğu olmak üzere dünyanın bazı bölgelerinde esnek ve aktif bir dış politika yürütmesini gerektirecek.
ABD ve diğer Batılı ülkelerin Rusya’ya yönelik yaptırımlarının yanı sıra Moskova’yı, dünyanın farklı yerlerindeki çıkarlarını zayıflatacak ve müttefiklerinin çıkarlarını savunmasına engel olacak yeni bir silahlanma yarışına sürükleme girişimleri olduğunu söyleyen Naumkin, Rusya'nın savunma endüstrisindeki son başarılarının, öncelikle yeni askeri tehditlerden kaçınmaya yönelik etkili ve ucuz projelerden biri olan çeşitli ultrasonik silah sistemleri üretmek olduğunu kaydetti. Naumkin, yaptırımlara rağmen, dünya silah piyasalarının halen Rus silah sistemlerine ihtiyaç duyduğunun altını çizdi.
Ancak bununla birlikte Moskova’nın kendi dış politikasını dikkate almak zorunda kalacağını vurgulayan Naumkin, “Bu yıl Orta Doğu için ciddi bir değişim yılı olabilir.
Rusya, ülkelerin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne, iç işlerine karışılmamasına, terör ve radikalizmle mücadelede işbirliğine ve istikrarın korunmasına saygı duymak gibi belirli ilkeleri sürdürme politikasını izleyecektir.
Bu ilkeler arasında pragmatizmle uyumlu 'yapıcı fırsatçılık' da var. Ancak bu, ayrım yapmaksızın 'her şeyi yutma politikası' anlamına gelmiyor. Fakat yine de çıkarlarına uyuyorsa, çatışan taraflar da dahil olmak üzere farklı taraflarla işbirliğine hazır olmayı öngörür. Genel olarak, Washington’un öngörülemeyen eylemleri zemininde Rusya’nın bölgedeki ortaklarının kapsamını genişletmesi beklenebilir. Aynı zamanda, Moskova Washington’u bölgeden çıkarmaya ya da davranışlarını değiştirmeye çalışmaz. Çünkü ABD ile karşı karşıya geldiğinde bunu yapacak kaynaklara sahip değildir. Bu yüzden çatışmaya çekilmekten kaçınmaya çalışıyor” ifadelerini kullandı.
Suriye'nin Moskova için önemli bir konu olmaya devam edeceğinin altını çizen Naumkin, Şam'ın ülke topraklarındaki kontrol alanının genişletilmesi, terör gruplarının ortadan kaldırılması, mültecilerin ve yerlerinden edilmiş kişilerin geri dönüşü, ekonominin yeniden canlandırılması ve Şam'ın Arap ülkeleri arasına dönüş sürecinin başlaması gibi önemli ilerlemeler de dahil olmak üzere hedeflerinin büyük bir bölümünü gerçekleştirdiğini düşünüyor.
Naumkin’e göre Moskova, Cenevre müzakerelerine verdiği desteğe paralel olarak 'Garantör ülkeler' (Rusya, Türkiye, İran) arasındaki işbirliğini artırmaya özel önem vererek Astana formülünü geliştirmeye devam ediyor.
ABD birliklerinin Suriye'den çekilmesinin 2019'da Suriye sahasındaki yeni zorluklardan biri olacağına işaret eden Naumkin, Moskova’nın Suriye’deki 'oyun kurucuların' verecekleri tepkilere dair tüm olasılıkları analiz ettiğini kaydetti. Naumkin, ABD’li emekli Albay Douglas McGregor’un da aralarında bulunduğu bazı Amerikalı analistlerin Fox News’te yayınlanan bir programda, ABD güçlerinin Suriye’den çekilmesinin, Rusya ile müttefikleri İran ve Türkiye arasındaki ilişkilerin yanı sıra, onlar ile verimli bir diyalog içinde olan Suriyeli muhalifler arasındaki ilişkileri zora sokmayı hedefleyen 'kurnazca bir adım' olduğu şeklindeki yorumlarına dikkati çekti.
Moskova’nın, Türkiye’ye Kürtlere yönelik Suriye topraklarında derinlemesine ve geniş çaplı bir operasyon başlatmasına izin verirse bunun Şam'la olan ilişkilerini zora sokacağını vurgulayan Naumkin, “Başka bir deyişle Amerikalıların geri çekilmesi, Rusya'yı zor bir tercihle karşı karşıya bırakmayı amaçlıyor. Washington’un planına göre, ABD’nin Suriye’de bıraktığı boşluğu kimin dolduracağı belli değil. Başkan Donald Trump’ın Washington’un işgal ettiği bölümü Şam’a devretmesi mantıklı mı? Ya da bazı analistlerin, Ankara'yla perde arkasında bir anlaşma yapıldığı iddiaları doğru mu?” şeklinde konuştu.
Şu ana kadar bunun sadece ticari bir konu olmaya devam ettiğine dikkati çeken Naumkin, “Ancak zaman zaman Arap hükümetlerinin Suriye sahnesine katılma planı varmış gibi bir takım bilgiler sızdırılıyor. Bu bilgilere göre, Batı yanlısı fakat Şam'la yakınlaşmaya hazır Arap ülkeleri arasında bir koalisyon gücü kurulması planlanıyor. Bu, 3 ila 4 bin unsurluk güç, Türkiye'nin Suriye topraklarında ilerlemesini engellemek, İran nüfuzunun artmasını önlemek ve ayrıca Kürtlerle Şam arasında anlaşma yapılması için gerekli zamanı kazanma gibi bir takım hedefleri amaçlıyor. Bununla birlikte ABD birliklerinin çekilme sürecinde geçici olarak bıraktıkları boşluğu doldurmaya hazırlar.
Şam'a Arap Birliği'ne hızla geri dönüş ve Arap ülkeleriyle diplomatik ilişkilerin devam etmesi sözü verdiler. Rusya ile anlaşmaya varılması ve böylece atmosferin korunmasının sağlanması istenecek. Bu plandaki ana rol Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Mısır'a verilecek. Bu planın gerçekten masada olup olmadığını ya da özellikle böyle bir amaç için hazırlandıkları şeklindeki bilginin kasıtlı sızdırılarak durumu ortaya çıkarma girişimi olup olmadığını söylemek hala çok zor” şeklinde konuştu.
Her halükarda bu yıl yakın gelecekte ABD güçlerinin Suriye'den yavaş da olsa geri çekilmesi gerçeğinin arka planındaki bilgi birikimine göre Rusya’nın, Kürt grupların Şam’la yakınlaşmasını destekleme noktasında çaba sarf etmesi ihtimali olduğunu belirten Rus analist, “Hemen hemen tüm ilgili tarafların verebileceği tavizlerin boyutları ve her bir tarafın belirlediği kırmızı çizgiler bilinmektedir” dedi.
Kürtler için asıl görevin kuzey illerinde mutlak bir çoğunluk teşkil etmese de mümkün olduğu kadar özerklik sağlama olduğunu vurgulayan Naumkin, “Bu bölgeler tıpkı Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) örneğinde olduğu gibi nüfus bakımından homojen değildir. Bu nedenle, Suriye’nin kuzeyindeki özerklik, etnik çoğulculuk ve çoğunlukla da dindarlık üzerine şekillenecektir. Dolayısıyla burada iki önemli soru karşımıza çıkıyor: Kriz sonrası Suriye devletinin şekli laiklik mi olacak yoksa İslam şeriatı formunda başka bir yapıda mı ilan edilecek? Bu, Suriye anayasa değişikliği mimarlarının çözmesi gereken bir mesele.
İkinci olarak ise Bu bölgede yaşayanlar sahip oldukları öz yönetim haklarının tamamından vazgeçmeye hazır değiller. Ancak Kürtler ve Suriye’nin kuzeyinde müttefiki olan diğer gruplar, ülkenin diğer bölgelerinde olduğu gibi kendi kendilerini yönetme konusunda aynı mı düşünüyorlar? Şam’ın daha fazla tolerans göstermeye hazır olmasını beklemek pek mümkün değil. Bununla birlikte Şam, ülkenin kuzeyindeki kontrolü yeniden sağlama sorununu komşu ülkelerle ve özellikle de kuzey komşusu Türkiye’yle barışçıl yollarla çözmek istiyorsa, Kürtlere imtiyaz verme olasılığı düşük. Ayrıca bu konunun çözümü Fırat Nehri'nin doğu yakasındaki petrol sahalarının kontrolü ile de yakından ilişkili. Suriye'nin ulusal güvenliği, topraklarının terör gruplarından tamamen temizlenmesi ve iç siyasette istikrarın sağlanması için yukarıdaki sorunun çözümünün önemini anlamak zor değil. Bu durum aynı zamanda anayasanın yeniden oluşturulması sürecine de bağlı. Çünkü Suriye idari yapısında köklü olmasa dahi herhangi bir değişikliğin Suriyeliler tarafından kararlaştırılarak yasallaştırılması gerekir. Bu süreçte özellikle Birleşmiş Milletler (BM) çatısı altında üç garantör ülkenin formülü uyarınca Rusya’nın rolünün büyük olacağı ve 2019’un Suriye için bu önemli süreçte belirleyici bir yıl olacağı kesin” ifadelerini kullandı.
Ford: ABD 2020 seçimlerini daha çok düşünecek
Robert Ford’a göre 2019’da ABD’de hangi gelişmelerin yaşanacağını kendimize sorduğumuzda, buna verebileceğimiz en iyi cevap, ABD’nin 2020’yi 2019’dan daha fazla düşüneceğini söylemek olacaktır. 22 ay içinde ABD Başkanlık seçimleri yapılacak. 2019’un ortalarında seçim kampanyası başlayacak. Bu yüzden ABD’ye yönelik 2019 yılı analizlerinin tamamı bu noktadan başlamalı. Diğer bir önemli nokta ise, James Mattis'in Savunma Bakanlığı görevinden ayrılması. Başkan Donald Trump’ın, ABD ulusal güvenlik politikasını etkin bir şekilde kontrol ettiğine dikkati çeken Ford, Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun Trump’ın savunma bakanlığından derhal istifa etmesi talimatını Mattis’e bildirdiğini söyledi. Trump’ın, Cumhuriyetçi Parti’yi de tamamen kontrolü altında tutuğuna işaret eden Ford, bu yüzden 2020 seçimlerinin de tamamen Trump’ın ekseninde yapılacağını ve bununla birlikte iç politikada oldukça ilginç fikirleri olacağını söyledi.
2019’da Washington’da iç siyasetin daha çok politik bir film gibi olacağını vurgulayan Ford, “İlk sahne Mattis’in ayrılışıydı. İkincisi, devlet dairelerinin ve kurumlarının süresiz olarak kapanmasına yol açan bütçe meselesi. Film daha fazla macera ve çatışma içerecek. Şu anda Demokrat Parti tarafından kontrol edilen Temsilciler Meclisi tarafından yürütülen en önemli siyasi savaş, soruşturmalar olacak. Ayrıca Trump’ın ticari ilişkileriyle ilgili hikayeler de bekleyebiliriz.
Öte yandan Özel Müfettiş Robert Mueller, Trump ve Rusya hakkındaki raporunun son halini yayınlayacak. Avrupa ve Orta Doğu'daki evinizin penceresini açtığınızda Washington'dan gelen çığlıkları duyabilirsiniz. Peki bu, 2019’da ABD’nin Orta Doğu ve dünyayla ilişkilerinde ne anlama geliyor?
ABD İran’ı zorlayacak ama savaşmayacak
Birincisi, Washington'daki hiç kimse İsrail'i yoğun iç siyasi rekabetinden dolayı eleştirmez. Filistin-İsrail çatışması konusunda Trump'tan bir plan beklemeyin. Aynı şekilde Washington’da hiç kimse İsrail’in Lübnan ve Suriye’de, İran ve Hizbullah’a yönelik uygulamalarına itiraz etmez. Trump, şahsen İran'la savaş istemiyor. O ve Dışişleri Bakanı Pompeo, ekonomik yaptırımların ve baskının, İran’ın Suriye, Yemen, Lübnan ve Körfez’de müdahalelerde bulunmaktan vazgeçmeye zorlamasını umuyor. Örneğin İran, ABD güçlerine Körfez sularında meydan okursa, Amerikalılar buna askeri olarak cevap verirler. Ancak Trump, İran'la savaşın fitilini ateşlemeyecektir. Trump’ın ABD’deki siyasi tabanı böyle bir savaşa karşı çıkıyor ve bunu reddediyor” ifadelerini kullandı.
Ford, Trump’ın 26 Aralıkta Irak'ın Anbar vilayetindeki Aynu'l Esed Askeri Üssü'ne yaptığı ziyaret sırasında ABD güçlerinin Suriye’den çekileceklerini ve DEAŞ’ın geriye kalan kalıntılarıyla mücadele için Irak'ta kalmaya devam edeceklerini yineledi.
ABD Irak’tan da çekilebilir
Trump’ın ayrıca ABD güçlerinin, DEAŞ’ın Suriye’nin doğusundaki kalıntılarına Irak’taki ABD üssünden operasyon gerçekleştirebileceğini vurguladığını hatırlatan Ford, 26 Aralık'ta Iraklı bazı siyasetçilerin yine 26 Aralıkta ABD’nin Irak’taki askeri üssüne yönelik eleştirilerde bulunduklarının altını çizdi.
Ford’a göre Irak hükümeti ABD ordusundan topraklarındaki askeri üsleri terk etmesini istemesi halinde, Trump derhal bu fikre katılacak ve Bağdat’a DEAŞ’ın artık yalnızca Iraklıların sorunu olacağını söylemekten mutluluk duyacak. Diğer yandan Trump’ın Suudi Arabistan’ı övdüğünü, bazı Demokrat ve Cumhuriyetçi politikacıların açıklamalarına rağmen Suudi Arabistan’ı şiddetle savunduğunu vurgulayan Ford, ABD Kongresi’nde hala iki ülke arasındaki işbirliğini kısıtlama girişimleri olduğunun altını çizdi.
ABD-Çin ekonomi savaşı
Bazı okuyucuların, Rusya ve Çin’in bölgede etkili olup olmayacağını merak edebileceğine dikkati çeken Ford, “Umarım bunun Trump ve siyasi tabanının umurunda olmadığına inanırlar. Çünkü Çin’le ilgili en büyük endişe kaynağı ekonomi. ABD ile Çin arasındaki ticaret savaşı, ABD’nin şehirlerini ve tarım sektörünü etkiliyor. 2020 yaklaşırken, ekonomi daha da önemli hale gelecek. Trump, Orta Doğu'da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le yarışmaya çalışmayacak. Rusya'nın Suriye, Libya, Mısır ve hatta Irak'taki artan etkisi onu rahatsız etmeyecektir. Aksine, Orta Doğu çatışmalarının ABD’den ziyade Rusya'nın problemi haline gelmesi halinde mutlu ve tatmin olacaktır. Bu durum size 2015 yılındaki Obama'yı hatırlatıyor mu? Washington'un önümüzdeki yıllarda, savunma programlarının yanı sıra sosyal programlarını da finanse etme konusunda daha fazla mali zorluklarla karşı karşıya kalacağı da unutulmamalı. Trump Bağdat'ta, Amerikan halkının isimlerini bilmediği ülkelerde neden askeri üslerinin bulunduğunu sordu. Bu yüzden bu ülkelerin ABD’ye ödeme yapmamaları durumunda, askeri üsleri kapatabileceğini açıkça belirtti. Trump, hem ekonomik hem de siyasi olarak çok fazla bölünmüş bir ülkeden geliyor ve şu anda Washington çevreleri veya Amerikan vatandaşları için yurt dışındaki savaşlar o kadarda büyük öneme sahip değil. Bu büyüleyici politik film, ABD’de 2019’da tüm dikkatleri ve önemi üzerinde toplayacak” şeklinde konuştu.
Duclos: Fransa “yeni bir Rönesans” eşiğinde
Fransa'nın eski Şam Büyükelçisi Michel Duclos değerlendirmesine, “Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un 2018’de düştüğü hatanın ne olduğu, Fransa'daki olayların ülkenin uluslararası statülerini ne ölçüde etkilediği, Fransa’nın 2019’dan ne beklediği ve ondan nelerin beklendiği? şeklindeki sorularla başladı. Duclos, Macron’un 2017’de şans ve barışçıl siyasi uzlaşının bir araya gelmesinden istifade ederek seçildiğini düşünüyor. Fransız halkının büyük çoğunluğunun zamanın getirdiği zorluklara pratik çözümler bulamayan eski politikacı sınıfından kaçmak istediğini vurgulayan Duclos, Macron’un kendini yeni gelen biri olarak gösterirken Fransız seçmenlere hitap eden yetenekli bir teknokrat olarak resmedebilecek kadar zeki olduğunu söyledi. Macron’un bir siyasi partiye üye olmamasından kaynaklanan zayıflığını, en belirgin güç noktası haline getirmesine dikkati çeken Duclos, Macron’un ayrıca seçmenlerin, İngiltere'nin Avrupa Birliği'nden (AB) ayrılması süreci olan 'Brexit' benzeri 'Frexit' gibi radikal bir eğilimi desteklemeye henüz hazır olmadığını anlama konusunda da yeterince akıllı davrandığını vurguladı.
Duclos’a göre Macron, ulusal geleneklere olan inancı, Fransız asilleri gibi karşılanması ve cumhurbaşkanının 'seçilmiş bir krala benzediği' fikrine rağmen Avrupa ve küreselleşme yanlısı pragmatist bir teknokrat rolü oynadı. Anket sonuçlarının aksine, yıldızı parladı. Macron’un başlangıçta bir hareket olan partisi Cumhuriyet Yürüyüşü Partisi parlamentoda makul bir çoğunlukla seçimleri kazandığına dikkati çeken Duclos, “Macron, partinin seçim programı kapsamında çok fazla muhalefetle karşılaşmadan işgücü piyasasında büyük bir değişiklik yaratmayı, beklentilerin aksine demiryolu hatlarını yenilemeyi ve Fransa'nın dünya sahnesindeki imajını yeniden çizmeyi başardı. Donald Trump'ın ABD Başkanı seçilmesinin hemen ardından Emmanuel Macron, Almanya Başbakanı Angela Merkel'in ülkesinin iç sorunlarıyla boğuşması ve İngiltere Başbakanı Theresa May’in de 'Brexit' olarak bilinen 'ulusal intiharla' meşgul olması nedeniyle Avrupa'nın sesi olacağına ve küresel liberal sistemi koruyacağına inanılan tek isim oldu. Ancak 2018 yılının ilkbahar sonu yaz başları gibi bu durum aniden değişmeye başladı. Yurt içinde Macron’un şahsi korumasının 1 Mayısta düzenlenen barışçıl bir gösteride göstericileri darp ettiğine ilişkin görüntülerin orta çıkması sonucu siyasi bir kriz patlak verdi. Bazen devlet erkanından birinin kendisi bir işin içinde olmamasına rağmen şahsi koruması veya yardımcısının böyle sorumsuzca hareket etmesi büyük olaylara, Cumhurbaşkanı ve destekçilerinin büyük bir utanç duymasına neden olabiliyor” ifadelerini kullandı.
Cumhurbaşkanı Macron'un Güvenlik Sorumlusu olarak görevlendirdiği Fas kökenli Alexandre Benalla’nın adıyla anılan “Benalla Davası’nın” bu atmosferi tamamen değiştirdiğini söyleyen Duclos, bu skandalla birlikte başlayan süreçte Cumhurbaşkanı’nın her sözünün tartışmalı hale geldiğini ve hükümetinin yaptığı her eyleme halkın karşı çıktığını, aynı durumun ekonomik büyüme umutlarının azalması ve işsizlik oranlarının artmasıyla ekonomi alanında da yaşandığını belirtti.
Hükümetin akaryakıt vergisini yükseltme gibi bir takım eylemlerinin 'Sarı Yelekliler' adlı göstericilerin protesto dalgasını başlatmasına neden olduğuna işaret eden Duclos, “Kimse Sarı Yeleklilerin nereden geldiğini anlayamadı. Bu protesto hareketi, kırsal kesimler ve küçük şehirlerde ortaya çıktı. Gösteriler cumartesi günleri Paris başta olmak üzere birçok büyük şehri felç etmesine rağmen toplam nüfusun yüzde 80’inin desteğini aldı. Cumhurbaşkanı, geri adım atmak, hata yaptığını kabul etmek, alt ve orta sınıfın satın alma gücünü arttırmayı amaçlayan diğer önlemlerle birlikte asgari ücretleri iyileştirme sözü vermek zorunda kaldı” dedi.
Peki, Uluslararası düzeyde iyi bir haber yok mu? diyen Duclos, Sarı Yelekliler protestolarından çok önce Fransa'yı ilgilendirmeyen sebeplerle Macron’un Avrupa politikasını geliştirmeye başladığını söyledi. Almanlar ve genel olarak İskandinav ülkelerinin Macron’un euro bölgesini güçlendirmeye yönelik önerilerini desteklemeye hazır olmadıklarına işaret eden eski büyükelçi, Avusturya ve İtalya'daki seçimlerin, Fransa'da Macron tarafından mağlup edildiği düşünülen popülist hükümetleri iktidara getirdiğine dikkati çekti.
Brexit sürecinin, Fransa’yı Avrupa’daki uluslararası politikalar açısından daha da izole etmeye başladığı ve büyüyen bütçe açığının Paris'in Brüksel'deki güvenilirliğini kaybetmesine neden olacak boyuta ulaştığını vurgulayan Duclos, Trump’la işlerin gittikçe zorlaştığını, Macron’un, Trump'la olan kişisel ilişkisini güçlendirmeye yönelik yeteneğiyle övünürken, bir anda politikaları karşısındaki ana rakibi haline geldiğini söyledi.
Duclos, Trump’ın Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin yıldönümü kutlamaları sırasında Paris'te yürüyerek Zafer Paktı’na gitme etkinliğinden rahatsız olmasından bu yana ABD’nin birçok geleneksel müttefikiyle olduğu gibi Macron'a karşı da Twitter üzerinden eleştiride bulunmak için her fırsatı değerlendirdiğini kaydetti.
Duclos şöyle devam etti:
“Fransa’ya göre Trump’ın ABD güçlerini Suriye’nin kuzeydoğusundan çekme kararı, güvenlik çıkarlarına yönelik bir darbe vururken, radikalizm yanlısı birçok unsur hala Fırat Nehri kıyılarında özgürce dolaşıyor. Macron'a göre ise bu çekilme kararı kişisel saygınlığına bir darbe oldu. Çünkü ABD birliklerinin orada kalması için Trump'a sık sık baskı uygulamıştı. Macron, Suriye’nin kuzeydoğusuna yönelik bazı nüfuzların yayılmasının, Batı’nın Şam üzerindeki etkisi ve İran’ın bölgedeki hegemonyasının etkilerini yansıttığına inanıyor. Bu nedenle, Fransa’nın 2019’daki önceliği Suriye'ye karşı konumunu güçlendirmek olacak. Fransız diplomasisi, Türklerle bağlarını güçlendirecek. Belki de ABD'nin çekilmesiyle geride kalacak olan Türkiye ile bağlantısı olan İsrail ve Rusya ile işbirliğini güçlendirmeyi de isteyebilir. Aynı şekilde Körfez ülkeleri ve İran ile işbirliği yapılması da söz konusu. Tüm bu hamleler, ABD'nin geri çekilmesinin sonuçlarıyla ilgili olacak.”
Önümüzdeki aylarda Fransa gündeminde, Fransız diplomasisinin güçlendirilmesine yönelik önceliklerin olacağına işaret eden Duclos, bunlardan ilkinin önümüzdeki Mayıs ayında yapılması planlanan ve popülizm ile Avrupa yanlısı eğilim arasındaki çatışma için de belirleyici bir başka dönüm noktası olacak olan Avrupa Parlamentosu seçimleri olduğunu, seçim sonuçlarının, İngiltere'nin AB’den ayrılmasından sonra Brüksel'deki Avrupa kurumlarının şeklini belirleyeceğini belirtti. İkinci olarak ise, Kasım ayında yapılan 'Paris Barış Forumu’nun' ikinci bir versiyonu olması beklenen Ağustos ayı sonunda Biarritz’de düzenlenecek olan G-7 zirvesi ve sonrasının Fransız diplomasisinin öncelikleri arasında yer aldığına işaret etti.
Fransa'daki olayların Macron'un kendisini küçük düşürülmüş hissetmesine neden olduğunu söyleyen Duclos, bu yüzden Macron’un çalışmalarını Fransa'nın dışarıdaki rolü pahasına içeriye mi odaklayacağını yoksa iç huzursuzluğun Fransa'nın dış rolünü güçlendirerek telafi etmesinin önemine olan inancını mı arttıracağını önümüzdeki günlerin göstereceğini kaydetti. Sarı Yeleklilerin protesto gösterileri nedeniyle Fransa'nın yurtdışındaki imajı konusunda endişe edilmemesi gerektiğini belirten Duclos, dünya televizyonlarının yanı sıra Twitter’ın 'Paris’in yandığı' fikrinde büyük rol oynadığını vurgulayarak, bunun Fransa'nın Macron döneminde yeni bir canlanma aşamasından geçtiği veya daha kötüsü, modern dünyada yayılan bir hastalık olarak görülebileceğinin altını çizdi. Diğer liderlerin bunun farkında olduklarını söyleyen eski büyükelçi, ayrıca dünya düzeninin istikrarını sağlamada Fransa'nın üstlendiği rolü hiçbir ülkenin üstlenemeyeceğini de bildiklerini ifade etti.
 



Siyasi tutumları daha gerçekçi yorumlamaya yönelik bir yaklaşım

Birçok kişi bazı Ortadoğu meselelerinin bir anda kamuoyunun gündemine oturmasını ve aniden sesinin kısılarak kaybolmasını eleştiriyor (AFP)
Birçok kişi bazı Ortadoğu meselelerinin bir anda kamuoyunun gündemine oturmasını ve aniden sesinin kısılarak kaybolmasını eleştiriyor (AFP)
TT

Siyasi tutumları daha gerçekçi yorumlamaya yönelik bir yaklaşım

Birçok kişi bazı Ortadoğu meselelerinin bir anda kamuoyunun gündemine oturmasını ve aniden sesinin kısılarak kaybolmasını eleştiriyor (AFP)
Birçok kişi bazı Ortadoğu meselelerinin bir anda kamuoyunun gündemine oturmasını ve aniden sesinin kısılarak kaybolmasını eleştiriyor (AFP)

Muhammed Bedreddin Zayid
Pek çok akademik toplantıda, siyasi seminerde tartışmaların, dünyanın süper gücünün veya uluslararası ya da bölgesel güçlerin belirli konulardaki ilgisinin bir diğerinin lehine azalması etrafında döndüğü göze çarpar. Hatta bazen, sözgelimi Ortadoğu ve sorunlarının ABD için ne ölçüde öncelikli olduğu gibi, bu boyutlardan bazıları hakkında tartışmalar yapılır.
Bazen de sanki ilginin gerilemesi, kendisine gösterilen ilgi ve dikkatin azaldığı taraf için bir hakareti temsil ediyormuş gibi mesele tepkisel bir hava kazanır. Dünyada Filistin davasına ve özel olarak Arap dünyasına olan ilginin yanı sıra genel olarak Washington'un Ortadoğu'ya ilgisi, bölgesel aktörlerin rolleri, bölgenin sorunlarına bağlılık, aynı şekilde Lübnan meselesinde uluslararası ve Arap ilgisinin azalması hakkında dönen pek çok tartışma hatırlıyorum.
Aslında burada sunmak istediğim yaklaşım, uzmanların ve politikacıların bu konuda genellemeler ve varsayımlara girişebilecekleri, oysa pratik uygulamada gerçeklik ve motivasyonların çok daha basit olabilecekleridir. Gerçek bir temel olmaksızın bazen sürprizlere yol açanın bu olduğudur.
Filistin davasından başlayabiliriz; birkaç ay öncesine kadar, üzgün bir dille bu konuya ilginin azalması ve halkının çektiği acılar hakkında konuşuyorduk. Sonra olaylar patlak verdi ve Filistin tekrar olayların odağına yerleşti, yeniden konuşulmaya başlandı. Kısa bir süre öncesine kadar ona olan ilginin azaldığını tasavvur edenler, şimdi kendilerini nasıl gözden geçirebilirler? Aslında her iki görüş de çok fazla abartı içeriyor. Bu davanın son yıllardaki tarihini gözden geçiren, bu konuya ilginin pek çok iniş ve çıkışa tanık olduğunu keşfedecektir.
Keza tek sebep bu olmasa da, geçmişe göre ilginin azalmasının, Arap Baharı'ndan bu yana çatışma ve kriz odaklarının çeşitlenmesinde yattığını, Filistin davasının ayağının altındaki halıyı çeken birçok şey olduğunu da fark edecektir. Bu konuya daha sonra döneceğim.
Genel bir çerçeveden başlayabiliriz; o da bazen bu konuyla ilgilenenlerin, karar vericiler, yazarlar, araştırmacılar, gözlemciler veya vatandaşlar olsun insan olduklarını unutmamız. Dikkat edilirse kamusal meseleler ile iç ve dış politika konularına etkilendikleri ölçüde ilgi gösterdiklerini, hepimizin hayatımızda farklı derecelerde bildiklerimizin onlar için de geçerli olduğunu unutmuş gibi yapıyoruz. Bu gerçeklerden biri mesela, arabasıyla bir ürün satın almak ya da bir akrabasını, arkadaşını ziyaret etmeye giden birisi kaza yaptığında ya da ani bir acı hissettiğinde, bu yeni ve daha acil krizle yüzleşmek için rotasını değiştirmekten başka seçeneği olmadığıdır.
Çağdaş Arap dünyamızda karşı karşıya olduğumuz en belirgin husus, kriz noktalarının çokluğu ve herkesin bu sıkıntılarla mücadele eden halklara karşı ilgisizlikten yakınması. Bu nedenle, Arap Baharı ile başlayan ve öyle ya da böyle devam eden bir Filistin yakınması da var. Pek çok kişi ilginin yakında yeniden gerilemesinden endişe ediyor. Öte yandan, bugün milyonlarca Suriyeli de dünyanın kendilerini unuttuğundan yakınıyor. Ne rejimi değiştirebildiler, ne de dünyanın mevcut rejimi yeniden tanıyıp kabullenmesini engelleyebildiler. Ne çözüm gerçekleşti ne de rejim karşıtları rejim ve destekçilerinin zaferlerini kutlamasını istiyorlar. Hala çeşitli tarafların işgali altında olan geniş Suriye toprakları var. Dolayısıyla Suriye'de tanınmış bir yazar ve şahsiyetin ortaya çıkıp “Putin-Biden” zirvesinin ülkesi hakkında somut bir şey üretmediğini kaydetmesi anlaşılabilir. Öte yandan Filistin davasına sempati duyan birçok Suriyelinin bakış açısına göre, bu dava ilgi çekmeye devam edecek, ancak Suriye ve halkının krizi hakkında kimse konuşmak istemiyor. Aynısını, gerçek bir siyasi durgunluk sürecinde gibi görünen Yemen için de tahmin edebiliriz. Farklı televizyon kanallarını takip edenler, kendilerini bazen çelişki derecesine varacak kadar özdeş olmayan dünyalar karşısında bularak, şaşıp kalıyorlar.
Bölgedeki bir kriz hakkında her yazdığımda bana “hani Yemen?” diye soran Yemenli bir arkadaşım var. Krizleri, acıları, milyonlarcasının yerinden edilmesine ilişkin Arap ilgisinin zamansal ve mekansal kapsamıyla ilgili ağır Yemen eleştirileri, aşırı derecede uyumsuzluğuna dönük  ithamları olduğunu biliyorum. Kendilerine yönelik uluslararası ilgiye karşı benzer izlenimleri olduğunu da. Bu ilginin durgun suları hareketlendirmek için zaman zaman boşuna önerilen ve harcanan siyasi çabalarda kayda değer bir başarı sağlayamadan insani yönlere odaklanmasına ağır eleştirileri olduğundan haberim var.  
Birçok Lübnanlı arkadaşımdan duyduğum Lübnan şikayeti de, aslında diğer krizlerin ağırlığını, sayısını, bunların tüm uluslararası ve bölgesel sistemdeki aciliyetini görmezden geliyor. Yukarıda saydığımız gibi karar vericilerden medya ve vatandaşlara kadar ilgililerin tüm bu büyük aktivizmi takip ederken dikkatlerinin dağıldığını göz adı ediyor. Güçlü kurumların varlığında bile Lübnan meselesi doğal olarak eninde sonunda tek bir karar verici veya tek bir karar verici kurumla çatışacak.
Aracını çarptığı için yapmak istediği işi bırakıp daha acil olan krizi çözmeye yönelen kişi hakkında daha önce verdiğimiz örneğe, kişinin bu sorun ile başa çıkmak için ne yapması gerektiğini bilmiyor olabileceğini de ekleyebiliriz. Şahsi görüşüm, şu anda uluslararası ve bölgesel tarafların, bu krizleri çözmek veya kendisiyle başa çıkmak için ne yapılması gerektiğine dair belirli ve başarılı bir yol bilmedikleridir.
Örneğin Lübnan krizinde bölgesel ve uluslararası taraflar ve bunların arasında da baskın bir esas taraf var, o da İran. Ama İran aynı zamanda müttefiki "Hizbullah" aracılığıyla, Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn'a bağlı ve Cibran Basil liderliğindeki Özgür Yurtsever Hareketi ile karmaşık bir ittifakla da zincirlenmiş durumda. İkinci taraf, sahnenin karmaşıklığı konusunda oldukça bilgili ve tıpkı kendisinin Hizbullah'a ihtiyacı olduğu gibi, Hizbullah'ın da kendisine ihtiyacı olduğunun farkında. İran'ın gücü ve zayıflığı karmaşık bir bölgesel denge sahnesinde iç içe geçerken, rejimi bu çıkmazdan çıkarmaya çalışan diğer taraflar felç olmuş ya da çözüm için yeterli araçlara sahip değillermiş gibi görünüyorlar.
Suriye'de Rusya ve müttefiklerinin zaferlerini deklare etmesini engelleyen Batılı güçlerin elinde ne yeterli araç var ne de kimsenin istemediği, maddi ve insani kayıplarının oldukça maliyetli olabileceği yeni bir kapsamlı çatışmayı sürdürmek için gerçek bir istek yok.
Suriye rejimine muhalif bu cephedeki ana oyuncu, yani Türkiye kapasitesinin sınırlarını biliyor ve başka bir şey üzerine bahis oynuyor; sınırlarına bitişik bölgesel genişleme ve bölgesel denge ve çatışmalarda kullanmak amacıyla aşırılıkçı milisler kartını elinde tutmak. Bu sayede bugün “Libya” dosyasında olduğu gibi başka dosyalarda, yarın da belki başka alanlarda avantaj ve kazanımlar elde etmek istiyor.
Bunun ışığında, Suriye krizinin daha fazla uzamaması için bir çözüm ve çıkış yolu bulmak isteyen tarafların, bu krizle başa çıkmak için yeterli araçlara sahip olmadıkları için ellerinden bir şey gelmiyor. Tıpkı yukarıda bahsettiğimiz arabasıyla kaza yapan, kendisini tamir etmese de sürebilen ama bu nedenle birkaç gün sonra arabasının çalışacağının bir garantisi olmayan kişi gibi. Arabasını tamir edemiyor çünkü parası yok, ama gidip alışveriş yapıp, ekmek falan alıyor ya da erteleyebileceği bir işi halletmeye çalışıyor. Söylemek istediğimiz, tüm insanlar bir noktada karşı karşıya oldukları krizle yüzleşmeye takatleri kalmadığını kabullenmeyebilirler, ama asıl sorun ve zor olan ne politikacıların ne de ülkelerin bunu alenen kabul etmemeleridir.
Son olarak, son İsrail savaşının dersleri bunu doğruladı. Bütün dünyanın çözülmemiş Filistin meselesinin devam etmesinden, krizlerin ve meydan okumaların çokluğundan yorulduğu doğru, ama aynı zamanda herkes henüz baskı yapacak ve bu krizi çözecek yeterli güce sahip olmadığının da farkında. İsrail aşırı sağı böyle bir vehme kapılmış olabilir ama eninde sonunda meselenin bundan çok daha karmaşık olduğunu keşfedecek. Liderlerinde de meselenin karmaşıklığını görememelerine neden olan bir inatçılık ve kibir var veya projelerinin etkileneceği korkusuyla bunu deklare etmeye cesaret edemiyorlar. Tıpkı Filistinlilerin haklarını savunan ama en azından şimdiye kadar ne yapacağını bilemeyen onlarca birbirine karşıt politikacı gibi. Bunu ifşa ve itiraf edemiyorlar ve çok azı bunun ötesine geçen geçici düzenlemeler veya çözümler düşünecek bilgeliğe ve hayal gücüne sahip.