عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
Röportajlar

Prens Faysal: Haccın siyasete alet edilmesine izin vermeyeceğiz

Prens Halid el-Faysal, Mekke’deki ofisinde Şarku’l Avsat’a röportaj veriyor (Fotoğraf: Gazi Mehdi)
Prens Halid el-Faysal, Mekke’deki ofisinde Şarku’l Avsat’a röportaj veriyor (Fotoğraf: Gazi Mehdi)
    Cidde/Abdullah Al Hayda
TT
TT

Prens Faysal: Haccın siyasete alet edilmesine izin vermeyeceğiz

Prens Halid el-Faysal, Mekke’deki ofisinde Şarku’l Avsat’a röportaj veriyor (Fotoğraf: Gazi Mehdi)
Prens Halid el-Faysal, Mekke’deki ofisinde Şarku’l Avsat’a röportaj veriyor (Fotoğraf: Gazi Mehdi)

Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdulaziz’in yardımcısı, Mekke Emiri ve Merkezi Hac Komitesi Başkanı Prens Halid el-Faysal,  Mescid-i Haram ve Nur Dağı (Cebel-i Nur) arasında yer alan ofisinden, hacı adaylarının dini görevlerini yerine getirmek üzere Suudi Arabistan’a gelmeleriyle ilgili işlemleri takip ediyor. Ülkeye düne kadar bir milyondan fazla hacı adayı ulaştı.
Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda hac ve farklı konular üzerine konuşan Prens Halid el-Faysal özellikle Suudi Arabistan’ın en önemli vilayetinin sorumluluğunu üstleniyor oluşuna değindi.
Prens el-Faysal, hac mevsimi öncesi herhangi bir endişesi olup olmadığına dair soruya yanıt olarak ‘hac yolculuğunun kötüye kullanılması’ dışında hiçbir şeyden kaygı duymadığını söyledi. Ayrıca bu yolculuğun, ülkesinin, kutsal topraklardaki ziyaretçilere hizmet ettiği ve bundan şeref duyduğu göz önüne alındığında ‘dizi turizm’ olarak sınıflandırılmasını kabul etmediğini de ifade etti.
Riyad’ın, ayırt etmeksizin dünyanın dört bir yanından gelen tüm hacıları memnuniyetle karşıladığını ve onların rahatı için kendi ülkelerindeki işlem sürecinden Suudi Arabistan’dan ayrılana dek her türlü hizmeti sağladığını dile getiren Prens, milliyete bakılmadığını, aksine hacılara ilgi ve alakaya layık kişiler olarak davranıldığını belirtti.
Prens Halid el-Faysal, Suudi Arabistan’ın hac ibadetinin herhangi bir siyasi yönelime veya slogana dönüştürülmesine izin vermeyeceğinin altını çizerek ‘’ Biz bu ülkede, tüm Müslümanlara yönelik görevimizi başkalarının ne dediğini dikkate almadan mümkün olan en mükemmel şekilde yerine getirmekten onur duyuyoruz’’ dedi.
El-Faysal, Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda birçok konu hakkında açıklamalarda bulundu:
-Bölgedeki karışık durumlar, hac sürecindeki genel vaziyeti ne derece etkiliyor?
Biz hacılara, hacı oldukları için önem veriyoruz ve onlara Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere'nin hizmetçileri olarak hizmet sunuyoruz. Hac ibadetini yerine getirmek üzere ülkeye gelen herkesi milliyetine bakmaksızın memnuniyetle karşılıyoruz. Ayrıca bu konuyu son derece ciddiye alıyor, hacıların ibadetlerinin bölgedeki gerginlikten zarar görmemesi için her türlü kolaylığı sağlıyor ve haccın güvenliği için de çaba harcıyoruz.
-Hacıların kutsal topraklara akın etmeye başlamasıyla birlikte karşılama hazırlıkları ve her geçen yıl artan hacı sayısının nasıl karşılanması planlanıyor?
Ben ve ilgili sektör ve devlet kurumlarından Merkezi Hac Komitesi’nde görev alan arkadaşlarım kutsal topraklardaki ziyaretçilere en iyi hizmeti sağlamak adına çabalayan Kral Selman bin Abdulaziz’in direktiflerini hayata geçirmek üzere söz konusu hizmetleri geliştirmek için sürekli çalışıyoruz.
Biz, her yıl hac mevsiminin hemen akabinde Muharrem ayının ilk haftası Merkezi Hac Komitesi olarak bir toplantı düzenliyoruz. Toplantıda o senenin hac mevsiminin olumlu yönlerini güçlendirme amacıyla ele alıyor, olumsuz yönlerinden ise gelecek hac mevsiminde kaçınmak üzere bir plan hazırlıyoruz.
-Her hac mevsiminde, Haccın uluslararasılaşmasını talep eden sesler yükseliyor. Özellikle her yıl aynı talebin gündeme gelmesi dikkate alındığında buna yanıtınız nedir?
Suudi Arabistan, haccın siyasete alet edilmesi veya uluslararası bir kriz hale getirilmesine kesinlikle karşı çıkıyor. Bu büyük ibadetin bir siyasi yönelime ya da slogana dönüştürülmesine izin vermeyeceğiz. Biz bu ülkede, tüm Müslümanlara yönelik görevimizi başkalarının saldırılaırnı dikkate almadan mümkün olan en mükemmel şekilde yerine getirmekten onur duyuyoruz.
-Geçtiğimiz Ramazan ayında Kral Selman bin Abdulaziz ‘2030 vizyonu’ bağlamında kutsal toprakların ziyaretçilerine yönelik hizmetlerin iyileştirilmesini hedefleyen ve birçok girişimi kapsayan bir program başlatmıştı. Bu noktada hac ve umre hizmetlerini iyileştirmek için nelere ümit bağlıyorsunuz?
‘2030 vizyonu’ kapsamında ülkemizin bu konudaki ilgilisini yansıtan bir program oluşturuldu. Program, kutsal topraklara ve ziyaretçilerine verilen önemin bir uzantısı olarak hacıların, Krallığa ulaştıkları andan ülkelerine sağ salim dönünceye kadarki yolculuklarını kolaylaştırmayı amaçlıyor. Ayrıca program, gümrüklerdeki hac sisteminin geliştirilmesi, prosedürlerin güncellenmesi ve çeşitli alanlarda hizmetlerin iyileştirilmesi için önemli bir kaynak olacak.
-İki yıldan beri Katar’ın, hac ibadetini yerine getirmek isteyen vatandaşlarına baskı uyguladığı biliniyor. Bu noktada, bu yıl hac farizasını yerine getirecek olan Katarlılar nasıl karşılanacak?
Suudi Arabistan, birçok defa aralarında Katar’ın da bulunduğu dünyanın herhangi bir devletinden gelen tüm hacı adaylarını karşılamaya hazır olduğunu duyurdu. Bu yıl Riyad, Doha’yı hac ibadetini yerine getirmeyi arzulayan Katarlı kardeşlerimizin karşılaştıkları engelleri ortadan kaldırmaya çağırdı. Biz de bu kapsamda Katarlıların hac işlemlerini kolaylaştırmak için bir internet sitesi oluşturduk. Artık top Katar hükümetinde.
-Bu yıl İranlı hacıların oranı ne kadar?  Onların karşılanması ve uğurlanması için diplomatik bir temsil söz konusu mu?
İranlı hacıların ve diğerlerinin oranını Suudi Arabistan tek başına belirlemiyor. Oranlar, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) konferansında anlaşmaya varılan ve üye ülkeler tarafından belirlenen kurallar çerçevesince İslam ülkelerinin katılımıyla belirleniyor. Sorunun ikinci kısmına gelecek olursak, hacılar farklı ülkelerden de gelmiş olsa karşılama prosedürü standart bir şekilde gerçekleştiriliyor. İlgili yetkililer kutsal toprakların ziyaretçilerini güler yüzle ve sıcak bir tavırla karşılıyor. Bu, Suudi Arabistan insanını yetiştiren İslam’ın yüce ahlakıdır.
-Dünyanın dört bir yanından gelen Müslümanlar farklı kültürlere mensup. Bu kültürel farklılıklara yönelik tutumunuz nedir?
Tarihsel olarak Sikâye (hacıların su ihtiyacını karşılama) ve Rifade (Kabe anahtarını muhafaza etme) kavramı Mekke halkıyla bağdaştırıldı. Bu da misafirperverlikten ve güzel karşılamadan keyif alan Mekkelilerin tabiatını yansıtıyordu. Zaman geçtikçe bu iki kavramda gelişti ve şu anda biz, Suudi Arabistan’da Allah’ın bize, Müslümanlara hizmet etme görevini bahşetmesinden şeref duyuyoruz. Bu eşsiz İslami olguyu (kültürel farklılık) idare edebilecek güce sahibiz. Nitekim hacılarla iletişimi kolaylaştırmak adına pek çok dilde akıcı konuşan görevlileri yetkilendirdik. Sürekli tekrarladığım gibi Suudi insani, kutsal toprakların ziyaretçilerine sunduğu hizmetin yanı sıra hacılara verdiği kıymetle de çarpıcı bir örnek haline geldi.
-Bu yıl kaç kişinin hac ibadetini yerine getirmesi bekleniyor?
Yurtdışından 1 milyon 800 bin, Krallık içerisinden ise 230 bin hacı ile toplamda 2 milyonu aşması bekleniyor.
-Mekke ve hac ibadetinin yapıldığı yerler için Kraliyet Komisyonu oluşturmak ne anlama geliyor? Gelecekte uygulamaya konulacak en önemli projeler neler?
Veliaht Prens Muhammed bin Selman başkanlığındaki Kraliyet Komisyonu ülkenin kutsal mekanlara verdiği önemi yansıtıyor. Komisyonun, Mekke ve hac ibadetinin yapıldığı yerler için hazırladığı projeler onaylandı ve yakın bir zamanda ilan edilerek akabinde uygulamaya geçirilecek.
- Hac ibadetinin yapılacağı yerlerde bu yıl hazırlanan projeler neler?
Mekke Kalkınma İdaresi çeşitli kurumlarla işbirliği içerisinde birçok projeyi hayata geçirdi. Mina’da konaklama alanları genişletildi, yeni araç yolları, yaya yolları ve yaklaşık 2 bin 500 tuvalet inşa edildi. Ayrıca 40 bin hacı kapasiteli yeni çadırlar da kuruldu.
-Her hac mevsiminde kutsal toprak ziyaretçilerine kolaylık sağlamak adına teknik girişimlerde bulunuluyor. Bu kapsamda öne çıkan son gelişmeler neler?
Hac ve Umre Bakanlığı elektronik hizmetler sağlayarak hac sistemini geliştirmeye çalıştı. Bu kapsamda en çok öne çıkan gelişmeler ise; hac vizelerini elektronik ortamda veren bir sistem geliştirmek, gümrüklerdeki hacıların otomatik olarak karşılanması, hacıların taşınma hizmetine dair açıklamaların yine otomatik olarak yapılması, hacıların ülkeye ulaşımını organize etmek için elektronik bir aracı oluşturmak, hac acentalarının şikayet ve gözlemlerini almak ve hacılarla hızlı bir şekilde ilgilenmek için otomatik bir uygulama geliştirmek, kaybolan hacılarla irtibata geçmek ve onları kolayca tanımlayarak kafilelerine geri ulaştırma sistemini geliştirmek ve hacıların gümrüklerden gruplar halinde ayrılması için otomatik bir sistem oluşturmak.
-‘Mekke'ye Giden Yol’ girişimi, hac yapmak isteyen kişilerin prosedürlerini kolaylaştırma noktasında ne derece başarılı oldu?
Bu yıl, 5 ülkeden 225 bin kişinin yararlandığı ‘Mekke'ye Giden Yol’ girişiminde kaydedilen bu artış, hacıların Suudi Arabistan topraklarına ulaşmadan önce gerekli tüm işlemleri tamamlayarak ibadetlerini kolaylaştırmayı hedefleyen bu girişimin başarısını kanıtlıyor olmalı.
-Bu yılki hac mevsiminde hacılara hizmet veren insan sayısına dair bir istatistik var mı?
Hacılara hizmet veren tüm alanlarda 300 binden fazla asker ve sivil yetkili görevlendirildi. Ayrıca onlara farklı alanlardan yaklaşık 4 bin gönüllü de destek oluyor.
-Mekke’deki kentsel dönüşüm projesi hangi aşamaya ulaştı?
Mekke’de göreve başladığım ilk günden beri kentsel dönüşüm projesi önceliklerimin arasındaydı. Kral Abdullah bin Abdulaziz’e sunduğum bu ilk proje son senelerde somut gelişmelere tanık oldu. Nitekim bu kapsamda Mekke’de 10 binden fazla bina yıkıldı. Bu dosyanın ilk adımı olan Ömer Dağı projesi için sadece bin bina yıkıldı. Ardından yapımı için 4 bin gecekondu yıkılan Abdulaziz Yolu çalışmalarına başlanıldı. Yaklaşık bin gecekondunun yerine de er-Rasife İstasyonu inşa edildi.  Şu anda çalışmalar el-Kedve ve en-Nekase mahalleri ayağında devam ediyor. Şimdiye dek bu proje kapsamında ise yaklaşık 4 bin ev yıkıldı. 
-Her geçen yıl hac sistemini hedef alan ihlallerin sayısında düşüş yaşandığını ilan ediyorsunuz. Bu kapsamda sahte hac kampanyalarına ve diğer usulsüzlüklere engel olmak için ne tür önlemler alınıyor?
Bu konuda iki şekilde çalışıyoruz. Birincisi, yaklaşık 11 yıl önce başlatılan ‘İbadet ve Medeni Davranış olarak Hac Kampanyası’ adı altında farkındalık yaratma faaliyetleri yürütüyoruz. Kampanya, düzenleme ve talimatlara uymanın ve aykırı davranışları sınırlandırmanın önemi kavramaları için hacılarda farkındalık yaratmaya odaklanıyor. İkinci şekilde ise, tutuklama ve para cezası da dahil olmak üzere, kuralları ihlal edenlere yönelik katı yaptırımlar uygulanıyor. Atılan bu adımlarla, hac sistemlerini ihlal edenler ve dilencilerin sayısında gözle görülür bir düşüş yaşandı. İstatistiklere göre, yaklaşık 10 yıl önce 1,5 milyon olan ihlal sayısı geçtiğimiz yıl 150 bine düştü.
-Geçtiğimiz dönemlerde el-Faysaliyye Projesi kapsamında Hac ve Umre Havalimanı için arsa tahsis edildiğini duyurmuştunuz. Bu projenin vizyonu nedir? Cidde’den gelen baskıyı hafifletmek için konut banliyösü olacak mı?
Kral Selman bin Abdulaziz tarafından onaylanan el-Faysaliyye Projesi yürürlüğe girdi. Projeye ilişkin çalışmaların ve özel tasarımlarının tamamlanmasının ardından geçtiğimiz son dönemlerde Mekke Kalkınma İdaresi ile aralarında Maliye Bakanlığının da bulunduğu ilgili taraflar, proje kapsamındaki Kraliyet topraklarının tahsis edilmesi ve değerlendirilmesi için bir anlaşma imzaladı.
Kapsamlı bir proje olan el-Faysaliyye Projesi ise içerisinde, tüm İslami kurum ve kuruluşlar için İslami bir merkez, bir İslam araştırmaları merkezi, bölgedeki resmi daireleri bir araya toplayan bir kompleks, toplantı, seminer ve konferans merkezinin yanı sıra konut, alışveriş merkezi, eğlence, eğitim ve sağlık kompleksi gibi birçok unsuru barındırıyor.
El- Faysaliyye projesi Cidde’den gelen baskıyı hafifletmek için bir konut banliyösü olacaksa, projenin yeni bir şehrin değil Mekke’nin bir uzantısı olduğunu açıklamak isterim. Proje, Mekke’nin yasal sınırlarından başlayarak batı kıyısına dek uzanıyor.
-Hac ve Umre için bir koridor olan Taif’in kalkınma projeleri kapsamındaki konumu nedir?
Taif’in şu anki çehresini değiştirecek büyük projeler üzerine çalışmalar devam ediyor. Bu kapsamda yer alan projelerden biri de faaliyeti henüz devam eden Yeni Taif Projesi. Proje, uluslararası havalimanı, Ukaz Panayırı, teknoloji merkezi, yerleşim bölgesi, sanayi kenti ve üniversite olmak üzere altı hayati öneme sahip yatırımı içeriyor. Öte yandan el-Huda ve eş-Şifa tatil beldelerinin geliştirilmesine yönelik de turizm, tarım ve doğanın korunmasına odaklanan üç eksenli projeler de bulunuyor.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Mustafa el-Kazımi Irak'a hangi nedenlerle döndüğünü ve yeni dünya düzenini nasıl gördüğünü anlattı

Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
TT
TT

Mustafa el-Kazımi Irak'a hangi nedenlerle döndüğünü ve yeni dünya düzenini nasıl gördüğünü anlattı

Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)

İbrahim Hamidi

Eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi iki yılı aşkın bir sürelik ‘savaşçı molasının’ ardından Irak'a döndü. Titiz hesaplamaları ve adımlarıyla tanınan Kazımi'nin dönüşü birçok soru işaretine ve spekülasyona yol açtı. Tüm bunlara bir de ülkesine 7 Ekim 2023'ten sonra Ortadoğu'nun büyük dönüşümlere sahne olduğu ve ABD Başkanı Donald Trump'ın yeniden Beyaz Saray’a dönüşüyle dünyanın yeni bir döneme girdiği bir dönemde dönmüş olması eklendi.

Saddam Hüseyin’in iktidarı döneminde sürgünde gazeteci olarak çalışan Kazımi, Irak'ta, bölgede ve dünyada, müttefikler ve çatışan taraflar arasındaki geniş ilişki yelpazesiyle tanınıyor. Kazımi aynı zamanda Bağdat'taki büyük değişimin ardından iç ve dış dönüşümler, krizler ve değişimler arasında bağlantı kurabilen, sinyallerin ve değişimlerin anlamlarını okuyabilen az sayıdaki isimden biri.

Kazımi’ye Irak, Ortadoğu'daki değişimler ve yeni dünya düzeni hakkında pek çok soru sordum. Bir kısmı Londra'da gerçekleşen röportaj, 26 Mart 2025 tarihinde e-posta yoluyla yazılı olarak tamamlandı.

Kendisine Bağdat'a dönüşünün ne anlama geldiğini, seçimlere katılmayı planlayıp planlamadığını ve ne tür garantiler istediğini, ABD askerlerinin Irak’tan çekilmesini ve Irak'ta Tahran ile Washington arasındaki ilişkileri, Beşşar Esed rejiminin düşmesinden sonra Ortadoğu’yu ve Hizbullah’ın başarısızlıklarını, ABD Başkanı Donald Trump'ın İran'a yönelik ‘azami baskı’ tehditlerini, Suudi Arabistan-ABD ilişkilerini, yeni dünya düzenini, ABD, Çin ve Rusya arasındaki ilişkileri ve Arap ülkelerinin uluslararası konumunu sordum.

İşte Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı  Mustafa el-Kazımi röportajın tam metni:

*Sayın Başbakan, iki yılı aşkın bir aradan sonra Irak'a geri döndünüz. Dönüşünüz hangi sebeplere dayanıyor?

Öncelikle bana bu fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim. Başbakanlık görevimi tamamladıktan sonra Irak'tan ayrılmaya karar verdim. Bu kararın kendince sebepleri ve gerekçeleri vardı. Kişisel olarak böyle bir çalışma döneminden sonra bir mola vermeye ihtiyacım vardı. Sorumluluk üstlendiğim dönem sadece başbakanlıkla sınırlı değildi, Milli İstihbarat Teşkilatı'nın başında bulunduğum 2016 yılından görevi mevcut Başbakan'a devrettiğim 2022 yılının ekim ayına kadar uzanıyordu.

Bazı kardeşler benim ‘savaşçı molası’ verdiğimi söylediler. Bu tanımda bir miktar doğruluk payı var. Birçok görüşmede tepede durduğumu ifade ettim. Bu da bir yandan durumun takibi ve gözlemlenmesiyle karışık bir mola, diğer yandan da görüşler, fikirler ve yaklaşımlar geliştirmenin yanı sıra deneyimin değerlendirilmesi, kaydedilmesi ve belgelenmesi için çalışma anlamına geliyordu. Özellikle bölgeyi ve dünyayı kasıp kavuran değişimler aynı zamanda sükûnet ve esneklik gerektirdiğinden, mevcut koşullara ve karmaşıklıklara rağmen uygun çözümler üretmemize yardımcı oldu. Duygulara kapılmamalı ve Irak'ın, halkının ve bölgenin genel çıkarlarını gerçekleştirmek için ahlaki, insani ve ulusal değerleri korumalıyız.

Beşşar Esed rejiminin çöküşü ve Lübnan'da Hizbullah'ın yaşadığı gerilemenin Irak’a yansımaları olacak. Henüz fırtınanın içindeyiz, dolayısıyla bu sonuçların kapsamını ve niteliğini tam olarak kestirmek zor.

Bölgedeki gelişmeler ve bunların genel olarak Arap dünyasına, özelde ise Irak'a yansımaları, engellerin aşılmasına ve hesapsız maceralardan uzak bir şekilde gerçeğe hızlı bir şekilde dönülmesine katkıda bulunacak fikirleri üretmeye açık bir şekilde çalışmak ve başlatmak için beni daha fazla motive etti.

Mola bitti İbrahim Bey. Arap dünyasındaki durumun bir parçası olmaya çalışmanın zamanı geldi. Irak, bu uzlaşıdan ve bu eğilimden sapmayan bir Arap ülkesi ve bundan uzak kalamaz. Bu derinlik başka bir derinlikle yer değiştiremez.

*Önümüzdeki seçimlere katılmak için ittifaklar kurmak istediğiniz doğru mu?

Önümüzdeki seçimlere katılma, ittifaklar kurma ya da koalisyonlara katılma konusunu zamana bırakıyorum. Çok sayıda ve çeşitli seçeneklerimiz var. Vizyonumuzla örtüşen ve farklı yaklaşımları paylaşan güçler ve partilerle açık ve kesintisiz olarak iletişim halindeyiz. Bu konu halen tartışılıyor.

İki önemli noktaya değinmek istiyorum. Bunlardan birincisi, eğer önümüzdeki seçimlere katılmaya karar verirsek özellikle 2005 yılından bu yana geçmiş seçimlerde yaşadığımız tecrübeler çerçevesinde, bu seçimlerin adil olacağına ve en üst düzeyde şeffaflığa sahip olacağına dair garantiler talep ediyoruz. Daha önce pek çok zorluk, aksaklık ve haksızlık yaşandı.

cfvgthy
Al Majalla Genel Yayın Yönetmeni İbrahim Hamidi eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi ile bir röportaj gerçekleştirdi (Al Majalla)

İkincisi olarak seçimlere katılalım ya da katılmayalım, iktidarda olsun ya da olmasın, hükümete ya da siyasi sisteme yakın yahut muhalif olsun herkes, ulusal ve tarihi sorumluluklarını üstlenmeli. İçinde bulunduğumuz dönem ortak yarar için, Irak'ın iyiliği için çalışmamızı gerektiriyor. Çünkü fiyasko ve başarısızlığın bedelini hepimiz, Irak ve Iraklılar ödeyecek. Ben de her zaman bundan korkuyor ve buna karşı uyarıyorum.

*ABD, askerlerini bir takvim dahilinde Irak’tan geri çekmeye karar verdi. Sizce bunun Irak üzerinde nasıl bir etkisi olacak?

Hükümetim döneminde, ABD muharip güçlerinin Irak'tan çekilmesini tamamladık, ancak belirli sayıda askeri danışmanı bulundurmaya devam ettik. Onlara güvenlik güçlerimizin bazılarını eğitme ve DEAŞ çeteleriyle mücadele edebilmeleri için gerekli tavsiye ve desteği sağlama görevi verdim.

Bu anlaşmayı ve etkilerini değerlendirme sürecinde değilim. Ancak Irak'ın Amerika Birleşik Devletleri ile olan ilişkisinin stratejik ve önemli olduğu ve bundan taviz verilemeyeceğini söylemek istiyorum. Bu ilişkiyi nasıl güçlendireceklerini ve geliştireceklerini araştırıp ABD’nin yeteneklerinden, uluslararası konumundan ve Irak'a bir devlet, kurumlar ve halk olarak hizmet etme potansiyelinden yararlanmak yetkili kardeşlerimizin görevi.

Daha önemli ve talihsiz olan bir diğer konu ise Irak halkına cehaletle birlikte ikiyüzlülüğün ihraç edilmesidir. Bir yandan ABD ile bağların koparılması çağrısında bulunurken diğer yandan gizlice ve üstü kapalı bir şekilde köprüler kurmaya ve Irak içinde ve dışında ABD’li yetkililere kimliklerini sunmaya çalışan sahte slogancılardan bahsediyorum!

*Irak’a döndüğünüzde bölge çok değişmişti. Örneğin Beşşar Esed rejimi düşmüş ve Hizbullah başarısızlığa uğramıştı. Bu durum Irak'a da yansıdı mı?

Elbette. Beşşar Esed rejiminin düşmesi ve Lübnan'da Hizbullah'ın yaşadığı gerilemenin Irak'a yansımaları olacak. Henüz fırtınanın içindeyiz, dolayısıyla bu sonuçların kapsamını ve niteliğini tam olarak kestirmek zor. Sanırım önümüzdeki birkaç ay içinde bu daha da netleşecek.

Ne yazık ki, Irak'taki silahlar sınırların dışından kararlaştırılmış ve Irak'ın oyun sınırlarını aşan anlaşmaların bir parçası olarak birçok kez kullanılmıştır. Bu kesinlikle kabul edilemez.

En önemlisi başkalarının deneyimlerinden ders çıkarmaktır. Iraklılar olarak, başkalarıyla aynı hataları yapmamak için kendi deneyimlerimizden ve başkalarının deneyimlerinden ders almalıyız. Aynı hataları yapmak ne haklı gösterilebilir ne de kabul edilebilir. Bugünün dersi, başkalarının deneyimlerini iyi anlamak, koşulları, faktörleri ve sonuçları iyi okumak ve bir sonraki aşamayı doğru bir şekilde kurmaktır. Ancak bu şekilde daha sonra bir gerileme yaşamaktan kaçınırız. Devlete, devletin tercihine ve devletin kurumlarına inanmalıyız, çünkü herkesi koruyan onlardır, tersi değil.

*Irak ve İran arasındaki ilişkiyi nasıl görüyorsunuz?

Irak ve İran arasındaki ilişkinin, her iki ülkenin özgünlüklerine saygı göstererek ve her iki ülke için de en iyisini elde etme çabası çerçevesinde, olumlu etkileşim ve iyi komşuluk temelinde olması gerekiyor. Irak'ın iç işlerine her türlü müdahaleyi reddediyorum. Her iki ülkenin de çıkarlarını korumak için Irak'ın İran'ın arka bahçesi olmasına izin verilmesine karşıyım.

Burada, İran’daki ilgili kardeşlerimi, genel olarak bölgeye ve özelde Irak'a ilişkin vizyonlarını yeniden gözden geçirmeye ve ikili iş birliği ve iletişimde devlet ve kurum mantığını yerleştirmeye çağırıyorum.

Bölgemizde değişimler yaşanıyor. Herkesin bu değişimlere ayak uydurması gerekiyor. Herkes, bölge ülkeleri ile halklarının çıkarlarına hizmet eden iş birliği ve ekonomik entegrasyon ilkeleri doğrultusunda çalışmalı. Ancak bu şekilde güvenlik ve istikrarın temelleri atılıp hiç kimsenin çıkarına olmayan bir çatışmaya herkesi itebilecek pervasız maceralar önlenebilir.

*Devletin kontrolü dışındaki silahlar ne olacak?

Silahlar devletin kontrolü dışında olduğu zaman Irak öldü demektir. Uluslararası toplum ve bölgesel komşular, devletin, devlet kurumlarının ve halkın iradesi olmaksızın savaşa ve barışa karar verme konusunda risk almaya ve ileri gitmeye hazır taraflara ve milislere sahip bir devletle uğraşmamaları konusunda uyarıyor.

Ne yazık ki, Irak'taki silahlar sınırların dışından kararlaştırılmış ve Irak'ın oyun sınırlarını aşan anlaşmaların bir parçası olarak birçok kez kullanılmıştır. Bu kesinlikle kabul edilemez. ABD karşıtı sloganlar atanlar, ABD’nin hükümetle koordineli olarak bulundurduğu askerlerini ‘işgal’ olarak değerlendirirken, devlet ve hükümet bu askeri varlığı dünyanın en güçlü askeri gücüyle güvenlik iş birliği ve stratejik ortaklığın bir parçası olarak görüyor.

Bu çelişkiyi nasıl açıklayabiliriz? Daha önce de söylediğim gibi, Irak halkının kasıtlı olarak cehaletiyle birleşen bir ikiyüzlülük var ve bu onlara çok pahalıya patlayacak. Çünkü halk artık gerçekleri ayırt edebiliyor.

*Pekin’deki anlaşmanın zeminini hazırlayan Suudi Arabistan-İran görüşmelerinin Bağdat’ta yapılmasında rol oynadınız. Üzerinden geçen iki yılın ardından anlaşmayı nasıl görüyorsunuz?

Bu görüşmeler karşılıklı iyi niyetlerle yapıldı. Irak, coğrafi konumu, yakınlığı ve iki komşusuyla da olan etkileşimi sayesinde bunun görüşmelere uygun ve elverişli bir zemin hazırlayabildi. Müzakerelerin sayısı beş tura ulaştı. Bu turlarda iki taraf arasında açıklık ve şeffaflık ön plandaydı. İki taraf arasında çözüm bekleyen konuların çoğu ele alındı. Irak, aradaki boşlukları doldurmaya istekli bir arabulucu olabildi, fakat -açıkça söylemek gerekirse- Irak bu tür görüşmelerin sonuçlarının garantörü olamaz. Bu tür görüşmelerin bölgesel değil, uluslararası bir garantöre ihtiyacı olduğu bir gerçek. Çin de her iki tarafa görüşmenin sonuçlarının garantörü olmayı önerdi.

7 Ekim'den önceki bölge ile sonraki bölge aynı değil. Sadece çatışmaların yaşandığı coğrafyada değil, bir bütün olarak bölgesel sistemde de büyük değişimler yaşandı.

Bölgemizde yaşanan onca şeyden sonra, bu diyaloğun bazılarının zaman kazanmak ve bir aşamayı geçmek için kurduğu geçici bir diyalog olarak değil, yeni bir strateji ve herkese olumlu yansıyacak farklı bir bölgesel yaklaşım için temel bir diyalog olarak görülmesini umuyorum. Ben halen her iki tarafta da iyi niyetin var olduğuna ve bu anlaşmayı geliştirme potansiyelinin bulunduğuna inanıyorum.

*Irak İran'ın komşusu. Trump İran'a ya azami baskı uygulayacağını ya da bir anlaşma yapacağını söylüyor. Siz bunu ve Irak üzerindeki etkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Başkan Trump, ABD'nin hasımlarına karşı azami baskı politikası uyguluyor. Bu bağlamda İran'a baskı uyguluyor ve davranışlarını değiştirmeye zorlamak için güç kullanma tehdidinde bulunuyor. Ancak bu politikayı daha tehlikeli kılan en temel değişken, 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana Ortadoğu'da yaşanan büyük çalkantıların ortasına denk gelmesidir. Bu durum, iki taraf arasındaki gerilimi tırmandırırken bir yandan İran-Irak ilişkilerinin diğer yandan da ABD-Irak ilişkilerinin seyrini doğrudan etkiliyor.

fergt
ABD Başkanı Donald Trump, 2020 yılında ilk başkanlık döneminin sonlarında dönemin Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi'yi Beyaz Saray'da ağırladı (AFP)

Washington ve Tahran arasındaki gerilimin niteliği ne olursa olsun, Irak'ın menfaati bunun olumsuz yansımalarını kontrol altına almayı ve iki taraf arasında diyalog kanalları açabilecek etkin bir rol sahibi olmasını gerektiriyor. Aynı durum, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Katar gibi bölge ülkeleri için de geçerli.

Irak, ABD-İran çatışmasının somut jeostratejik ve tarihi gerçeklerine en fazla cevap veren ülke konumunda olduğundan bu boşluğu doldurmada ve perspektifleri yakınlaştırmada yapıcı bir rol oynamayı hak ediyor. Irak'ın, temel çıkarlar, ulusal güvenlik ve Arap derinliği olmak üzere bu üç temele dayanan dengeli bir vizyon temelinde değişikliklere uyum sağlama yeteneğine sahip olması da önem taşıyor.

Öte yandan İran’daki kardeşlerimizi bölgedeki, özellikle de Irak'taki deneyimlerini değerlendirmeye ve koşulları tek tarafın yararına kullanmak yerine çözümü düşünmenin ve çözüm bulmanın yanında komşularla ilişkilerde devlet ve kurumları kavramına geçmeye ve devrim fikrini kendi sınırlar içinde tutmaya ve onu ihraç edip orada burada sorun yaratmamaya dayalı kapsamlı bir vizyon geliştirmeye çağırıyorum.

*7 Ekim 2023 olaylarının ardından yeni bir bölgesel düzenin şekillenmekte olduğundan bahsediliyor. Siz bunun hakkında ne düşünüyorsunuz?

Bölgenin 7 Ekim öncesiyle sonrasında aynı olmadığı kesin. Sadece çatışmaların yaşandığı coğrafyada değil, bir bütün olarak bölgesel düzende de büyük dönüşümler yaşandı. Ancak tamamen yeni bir bölgesel düzenden bahsetmek için henüz çok erken.

Bölgedeki tüm aktörler yaşananları objektif ve cesur bir şekilde yeniden okumalı. Uzun süreli savaşların ardından zayıflık dengelerine dayalı bir stratejik alana girmek yerine bölge halklarının çok boyutlu ve çoğulcu çıkarlarıyla uyumlu bir siyasi bütünleşme mantığı oluşturmak üzere bazı dersler ve ibretler çıkarmalı. Bölgedeki bazı ülkelerin tanık olduğu ekonomik-kalkınma rönesansının temeli olarak her zamankinden daha acil hale gelen siyasi-güvenlik istikrarını tesis etmek için gerçekçilik ve dengeli sorumluluğu harmanlayan stratejik seçeneklere açık olmalı.

Son otuz yıl, uluslararası sistemi Soğuk Savaş'ın gerçeklerine ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne uygun perspektifler temelinde şekillendirmeye yönelik yoğun girişimlerin yaşandığı bir dönem oldu.

Bölge ülkeleri arasında iş birliği, etkileşim ve ağ oluşturma alanları yaratmak ve küresel düzeyde ekonomik varlıklarını arttırmak için gerçek bir fırsatla karşı karşıyayız. Bu da çeşitli güçlerin inandığı, kendini dayatabilecek yeni bir gerçeklik üretebilecek yeni bir yaklaşım gerektiriyor.

Irak’ın devlet, hükümet, kurumlar ve aktif güçleri bunu dikkatle okumalı.

*Tüm bunlar Trump'ın ikinci başkanlık döneminin başlarında gerçekleşiyor. Trump’ın yeniden başkan seçilmesi ve bölgemiz üzerindeki etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz?

Trump’ın ikinci dönemi, birinci döneminden farklı değil. Ortadoğu'ya yönelik dış politikası ilk dönemindeki politikasının bir uzantısı. Yine “Önce Amerika” ilkesiyle yola çıkıyor. Ekonomiye öncelik veriyor ve savaşa başvurmadan düşmanlarını kontrol altına almayı amaçlayan ‘baskıcı güç’ stratejisine çerçevesinde düşmanlarına karşı azami baskı politikasını izliyor. Trump yönetiminin yeni politikası ve uygulamaları temelde 7 Ekim sonrası yaşanan önemli gelişmelerin bıraktığı siyasi iklim ve stratejik dönemeçlerden dolayı farklılaşıyor. Bu da bölgedeki denge haritasının yeniden çizilmesi için ABD'nin aktif ve yoğun olarak katılım göstermesini gerektiriyor.

Burada, ABD'nin uluslararası arenada ve önemli meselelere yönelik politikasının Trump’ın şahsına indirgenemeyeceğini belirtmemiz gerekiyor. Bu konuda temelde belirleyici olan ABD'nin bölgedeki ve dünyadaki çıkarlarını ve ABD ulusal güvenliğinin korunmasını dikkate alan derin kurumsal yapısıdır.

Bu kritik tarihi anda, bölgede barışı ve istikrarı sağlamak için ABD ile olgun bir stratejik ortaklık üzerinde düşünmeli ve bu tür bir iş birliğini kalkınma ve ilerleme yollarına hizmet etmek ve nesillere gelecek vaat eden bağlamlar oluşturabilecek yaratıcı fırsatlar sağlamak için kullanmalıyız.

*Trump, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile anlaşmaya varmak ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile rekabet etmek istiyor. Üç ülke arasındaki ilişkileri ve bunların dünya üzerindeki etkilerini nasıl okuyorsunuz?

Son otuz yıl, uluslararası sistemi Soğuk Savaş'ın gerçeklerine ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne uygun perspektifler temelinde şekillendirmeye yönelik yoğun girişimlerin yaşandığı bir dönem oldu.

Ancak bu rekabet tek kutuplu sistemde köklü bir değişikliğe yol açmadı. Uluslararası sistemin bu tek kutuplu yapısını değiştirme girişimleri, başta Çin ve Rusya olmak üzere, uluslararası arenadaki yerlerini ve rollerini yeniden kazanmaya çalışan ve özellikle jeostratejik etki alanlarında ABD’yi zayıflatmaya çalışan bazı uluslararası güçlerin ana hedeflerinden biri oldu ve olmaya devam ediyor.

ABD, özellikle dünyanın tanık olduğu jeopolitik ve ekonomik değişimler çerçevesinde uluslararası arenadaki gücünün ve liderlik rolünün geleceğiyle ilgili bazı zorlukla karşı karşıya.

ABD için Çin, ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) Direktörü William Burns'ün de belirttiği gibi, ‘21. yüzyılın en önemli jeopolitik tehdidini temsil ediyor’. Bu yüzden ABD vizyonu ve bundan kaynaklanan stratejiler ve taktikler açısından Rusya'dan farklı. Washington, küresel ekonomik dümene liderlik etmek için kızışan güç yarışında en tehlikeli rakip olarak Pekin ile karşı karşıya. Her ikisi de uluslararası sistemin doğasını yeniden tanımlamayı ve onu hem ekonomik hem de askeri açıdan çok kutuplu bir kimliğe taşımayı hedeflediğinden, ABD'nin tek taraflılığına karşı koymak Çin-Rusya ilişkilerinin en önemli ayağını oluşturuyor.

Rusya-Ukrayna savaşı ve Beşşar Esed rejiminin düşmesinin ardından, uluslararası piramidin tepesine doğru çıkmaya başlayan Rusya'nın, ABD'nin dünya düzeni liderliğine tehdit oluşturan uluslararası bir güç olmaktan ziyade uluslararası boyutu olan bölgesel bir güç haline geldiğini söyleyebiliriz. Gerçekte ABD, Rusya-Çin stratejik ittifakı ile çatışma halkalarını dağıtmayı başardı. Washington, ABD’ye karşı giderek büyüyen bir tehdit olarak gördüğü Çin'i kuşatmayı amaçlayan stratejilerine kendini adama fırsatı buldu. ABD yönetimi, bu bakımdan pusulayı Çin'in yükselişini engellemeye çevirmek için bölgede ve uluslararası alanda meşgul olduğu arenaları azaltmaya çalışıyor. Dolayısıyla, ABD'nin Rusya-Ukrayna çatışmasını sona erdirme girişimi ve Trump'ın Putin ile yakınlaşması, Trump'ın ‘şahsi diplomasi’ ilkesine olan inancına, yani Putin ve Kuzey Kore lideri Kim Jong-un ile şahsi bağlantılar kurarak Rusya ve Kuzey Kore ile çelişkileri yönetme ve onları dizginleme çabasına ek olarak anlaşılabilir.

dfergty
Kazımi Londra'da Al Majalla Genel Yayın Yönetmeni İbrahim Hamidi’ye röportaj verdiği sırada (Nur Eyyub – Al Majalla)

Trump, küresel ekonominin dümenine geçmek isteyen Çin’i engelleyecek kararlı adımlar atmak için zamana karşı yarışıyor. Çünkü ABD'yi büyük zorluklardan kurtarıp sürdürülebilir fırsatlara ulaştırmayı başaran istisnai bir lider olarak tarihe geçmek istiyor.

*Yeni dünya düzenine nasıl bakıyorsunuz?

ABD, teknolojik, ekonomik, kültürel, askeri ve diplomatik olmak üzere çeşitli alanlarda üstünlüğünü korumaya çalışarak, uluslararası kurumlara ve Varşova Paktı'nın dağılmasından sonra uluslararası arenada tek başına kalan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) liderlik ederek ve başta Çin ve Rusya olmak üzere potansiyel rakiplerinin bir süper güç seviyesine yükselmesini engellemeye çabalayarak uluslararası sistem üzerindeki liderliğini sürdürmenin yollarını arıyor.

Günümüzün akışkan ve karmaşık dünyasında, uluslararası haritayı basit kavramlara indirgemeyen çok boyutlu bir okumayı tercih ediyorum.

ABD, özellikle dünyanın tanık olduğu jeopolitik ve ekonomik dönüşümler çerçevesinde uluslararası arenadaki gücünün ve liderlik rolünün geleceğiyle ilgili bazı zorlukla karşı karşıya. Bundan dolayı gücün artık tek bir kutbun elinde toplanmadığı, ancak üç boyuta bölünmüş bir modele göre dağıtıldığı ve böylece birden fazla gücün aynı anda etkileşime girdiği söylenebilir.

ABD, gerek bütçe gerek teknoloji gerekse dünyanın dört bir yanında sahip olduğu askeri üsler bakımından olsun askeri güç açısından açık ara tek taraflı hakim güç olmaya devam ediyor. ABD'nin askeri üstünlüğü Washington'ı eşsiz bir konuma oturtuyor. Ancak yükselen güçleri, özellikle de sessiz ve derinden devasa silah cephanelikleri geliştirmeye ve geçtiğimiz yüzyıldaki Sovyetler Birliği'nden farklı olarak ABD’nin gücüyle rekabet edebilecek bir askeri yapı inşa etmeye çalışan Çin'i izlemesi ve takip etmesi gerekiyor.

Başta Körfez’dekiler olmak üzere Arap ülkelerinin kalkınma deneyimleri cesaret verici olmanın da ötesinde, küresel düzeyde sıçramalar ve sınırlar çiziyor. Bu da kardeş Arap ülkeleri tarafından desteklenecek bir projeyle ilerlemek için bir teşvik ve motivasyon oluşturuyor.

Ekonomik güç düzeyinde, on yılı aşkın bir süredir ABD, Avrupa Birliği (AB), Çin ve Japonya gibi büyük ekonomik güçler arasındaki hararetli rekabet başta olmak üzere çok kutupluluk yönünde bir tablo çiziliyor. Buna yansımaları ve etkileri nedeniyle uluslararası arenada büyük önem kazanan Hindistan ve Brezilya gibi yeni oyuncular ekleniyor.

Burada dikkat edilmesi gereken üçüncü bir boyut daha var. O da ulus ötesi ilişkilerle ilgili boyuttur. Geleneksel anlamda devletleri temsil etmeyen geleneksel olmayan güçler bu boyutta etkileşime girer ve bu boyutta ulus ötesi terörizm, uluslararası suç ve siber güvenlik gibi zorluklar ortaya çıkar. Salgın hastalıklar ve iklim değişikliği gibi tüm insanlığın karşı karşıya olduğu ortak sorunlar uluslararası iş birliği yapılmasını gerektirdiğinden tek bir güç tarafından ele alınamamalı. Bu boyutta güç, çok çeşitli ölçeklere dağılmış olup, tek kutupluluk ya da çok kutupluluk kavramlarını, uluslararası gerçekliğin ve mücadelelerinin karmaşıklığını tanımayan basit bir kavram haline getiriyor.

*Arap ülkelerinin bu küresel sistemdeki konumlarını, rollerini ve katkılarını nasıl görüyorsunuz?

Arap dünyasının engin potansiyeline, bol kaynaklarına ve zengin medeniyet mirasına yakışacak şekilde küresel sahnede anlamlı bir etki kazanmasının en etkili yolu Arap entegrasyonu projesidir. Bu proje, çabaları birleştirecek, içerideki çelişkileri yapıcı bir farkındalıkla yönetecek ve Arap siyasi dokusunu yeniden yapılandırmak ve Arap dünyasının küresel meseleleri şekillendirmesine izin verebilecek muazzam enerjisini ortaya çıkarmak için gizli yetenekleri kullanacak. Bir süre önce, bölgemizi etkileyen kronik krizleri aşmak üzere tasarlanmış bir girişim olan ‘Yeni Levant (Maşrık) Projesi'ni önermiştim. Bölgenin çıkmaza girmiş gerçekliğine meydan okuyan Yeni Levant Projesi, maceracı ya da gerçekçi olmayan bir vizyon sunmaktan ziyade gerçekliğin akışkanlığına ve karmaşıklığına ayak uyduran, dönüşümün üretilmesine olanak tanıyan bir öneridir. Proje, bölgedeki kilit oyuncular olan Irak, Mısır ve Ürdün arasında stratejik ve yapıcı bir entegrasyon öngörüyor. Irak zengin doğal kaynaklara, Mısır büyük bir nüfusa ve önemli bir endüstriyel uzmanlığa, Ürdün ise önemli bir jeostratejik konuma sahip. Bu özelliklerin hepsi, bölgede kendi kabiliyetlerine dayalı yeni bir rota çizmek ve kendine daha fazla inanan ve yapısal ilerleme için dayanışmanın gerekliliğine daha fazla ikna olmuş bir bilinci yeniden üretebilecek hayati bir model oluşturmak için her ülkenin güçlü yanlarından karşılıklı olarak faydalanmak üzere iş birliği yapmak üzere bir araya getirilebilir.

Yeni Levant Projesi, ne yazık ki bölgesel söylemlerimizin çoğunda pratikten ziyade retorik bir değer haline gelen entegrasyon ilkesine yaptığı vurguyla öne çıkıyor.

Böyle bir projenin özellikle Körfez İşbirliği Konseyi’ndeki (KİK) kardeşlerin vizyonunu tamamlayacağını ve ortak Arap eylemine dayalı yeni bir Ortadoğu inşa etmek için ufuklar açabileceğini ve gerçek fırsatlar yaratabileceğini düşünüyorum.

Başta Körfez’dekiler olmak üzere Arap ülkelerinin kalkınma deneyimleri cesaret verici olmanın da ötesinde, küresel düzeyde sıçramalar ve sınırlar çiziyor. Bu da kardeş Arap ülkeleri tarafından desteklenecek bir projeyle ilerlemek için bir teşvik ve motivasyon oluşturuyor. Çünkü ortak çıkarlar bu tür bir gücün engellenmesini değil, yükselmesini gerektiriyor. Bu güç, daha güvenli, gelişmiş ve ileri bir stratejik ortam yaratma ve sadece stratejik kısırlık üreten çatışma alanlarını boğma çerçevesinde etkili ve verimli ekonomik, siyasi ve güvenlik dinamiklerine dayanıyor. Bu da Arap dünyasını, küresel sahnede öne çıkan eylemin sadece bir alıcısı olmanın ötesine taşıyıp uluslararası dönüşümlerin oluşumuna daha fazla dâhil ediyor.