Selame: Libya'daki krizi uzatma oyunu, mevcut yapıyı herkesin başına yıkacakhttps://turkish.aawsat.com/home/article/1933541/selame-libyadaki-krizi-uzatma-oyunu-mevcut-yap%C4%B1y%C4%B1-herkesin-ba%C5%9F%C4%B1na-y%C4%B1kacak
Selame: Libya'daki krizi uzatma oyunu, mevcut yapıyı herkesin başına yıkacak
Gassan Selame (Reuters)
Kahire/Cemal Cevher
TT
TT
Selame: Libya'daki krizi uzatma oyunu, mevcut yapıyı herkesin başına yıkacak
Gassan Selame (Reuters)
Birleşmiş Milletler (BM) Libya Özel Temsilcisi Gassan Selame, başkent Trablus’ta mümkün olan en kısa sürede ateşkes sağlanması yönündeki umudunu dile getirdi.
Selame ayrıca, “Libya’nın yalnızca ölüm, yıkım ve daha fazla bölünme kazandığı bu savaşta tek zarar görenin de Libya halkı olduğu için silah seslerini susturmaya çalıştıklarını” ifade etti. Ancak bunu, Libyalıların kendilerinin başaracağını belirten Selame, bu durumun dışarıdan başkaları tarafından empoze edilemeyeceğine dikkati çekti.
BM Temsilcisi, Şarku’l Avsat’a ülkedeki gergin durumla başa çıkma hususundaki uluslararası çabalara dair röportaj verdi. “Şu an Libya’yla ilgilenen uluslararası toplum ve uluslararası ortaklar arasında, siyasi çözümün savaşı sona erdirecek ve siyasi süreci yeniden canlandıracak tek çare olduğu hususunda, giderek artan bir inanç var. Bu inanç, düzenlemeyi istediğimiz uluslararası konferansın başarısı için bir şans veriyor” ifadelerini kullandı.
Şarku’l Avsat’a konuşan Selame, “Mevcut durumun tüm faydalanıcılarını içeren ve durumu normalleştirmek için çok çaba sarf eden, etkin taraflar var. Bununla birlikte olaylar, oyalama politikasının boşuna olduğunu, gerçekçi olmadığını ve krizin yayılma oyununun mevcut yapının herkesin başına çökmesine yol açacağını kanıtladı” şeklinde konuştu.
Trablus’taki silahlı milislerin varlığının, Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin (UMH) çalışmalarını baltaladığını söyleyen Gassan Selame, “mevcut askeri operasyonlar da milislerin etkisini baltalıyor mu yoksa arttırıyor mu” şeklinde bir soru yöneltti.
BM Temsilcisi, siyasi uzlaşıya da değinirken, “Libya arenasında bir atılım yapılırsa, Suheyrat anlaşması şartlarının değiştirilmesinin de zararı yoktur” dedi.
Selame, Libya’daki BM Misyonu UNSMIL’in rolünü de savunurken, BM’nin “sessiz çoğunluğun safında, yani devam eden siyasi anlaşmazlığa maruz kalan Libya halkının yanında” durduğunu vurguladı. Selame ayrıca, “Tehlike, Libya semalarının, içeride müttefiklerin yardımları ile rakip bölgesel devletler arasında bir vekalet savaşı arenasına dönüşmesidir” ifadelerini kullandı. BM Libya Özel Temsilcisi Gassan Selame’nin Şarku’l Avsat’a verdiği röportajın tamamı;
-Trablus’taki askeri operasyonun yedinci ayına girmesi sonrasında ve BM misyonunun çabaları çerçevesinde, ülkedeki durum nereye gidiyor?
Trablus’taki savaşın patlak vermesinin üzerinden 6 ay geçti. Şu ana kadar bir askeri çıkmaz yaşandı. UMH güçlerinin Giryan şehrinin kontrolünü ele geçirmesi dışında savaş cepheleri herhangi bir değişikliğe tanık olmadı. Uluslararası düzeyde, söz konusu ülkelerin çoğunluğu, bir şekilde Libya hususunda ülkede askeri çözümün mümkün olmadığına, siyasi çözümün savaşı bitirip 8 yıllık krizi sonlandırmanın tek yolu olduğuna inanıyor. BM’nin bu yöndeki çabaları, Libyalı taraflar ve Libya kriziyle ilgilenen uluslararası ortakların yanındadır. Mevcut durumdaki tehlike ise, Libya semalarının, içeride müttefiklerin yardımları ile rakip bölgesel devletler arasında bir vekalet savaşı arenasına dönüşmesidir. -Ülkedeki krizi çözmek için bu yıl uluslararası bir konferans düzenlemeye çalışıyorsunuz. Sizce başarı şansı nedir?
Şu an Libya’yla ilgilenen uluslararası toplum ve uluslararası ortaklar arasında, siyasi çözümün, savaşı sona erdirecek ve siyasi süreci yeniden canlandıracak tek çare olduğu hususunda, giderek artan bir inanç var. Bu inanç, düzenlemeyi istediğimiz uluslararası konferansın başarısı şansına hizmet ediyor. Şu ana kadar Berlin’de iki görüşme turu yapıldı. Aynı şekilde uluslararası açıdan bakışları daha da yakınlaştırmak amacıyla BM Genel Kurulu toplantılarının oturum aralarında Libya hususunda bakanlar düzeyinde bir toplantı gerçekleştirildi. Ateşkesin ve siyasi çözümün Libyalıların kendilerine ait olduğunda ve dışarıdan kimse tarafından empoze edilemeyeceğinde hiç şüphe yok. Ancak ateşkesin başarısını koruyan ve gelecekteki herhangi bir siyasi anlaşma için uluslararası bir koruma sağlayan uluslararası bir şemsiye olmalıdır. -Konferansa hangi taraflar davet edilecek?
Uluslararası konferansının hazırlığı, esas olarak BM’nin desteğiyle ve Almanya Başbakanı Angela Merkel şemsiyesi altında yapılıyor. Bu konferansa, katılmak isteyen ve Libya krizi ile ilgilenen tüm ülkeler davet edilecek. -Silahlı gruplar, Müslüman Kardeşler (İhvan) ve Kaddafi taraftarları ne durumda?
Bu durum, BM’yi veya dış tarafları değil Libyalıların kendilerini ilgilendiriyor. Ancak UNSMIL, kimseyi danışmada ve hareketlerinde kısıtlamıyor. -Bazı kesimler, silahlı milislerin Trablus savaşının doğrudan sebebi olduğunu söylüyor. Onları etkisiz hale getirmek için bir vizyonunuz var mı?
Başkentteki iç savaşın, askeri bir çözümün mümkün olabileceği algısı da dahil olmak üzere birçok sebebi var. Milisler, bugün doğmadı, aksine kronik bir sorundur. Silahlı grupların varlığı da dahil olmak üzere Libya’daki en önemli anlaşmazlık ve bölünme nedenleri hususunda birçok çözüm ve öneri ortaya koyduk. Libyalı tarafların, bu çözümleri, Trablus kuşatmasının başlamasından on gün önce (ülkenin güneyindeki Gadamis şehrinde) düzenlemeye çalıştığımız Ulusal Forum’da görüşmeleri gerekiyordu. -Trablus savaşının önceki aşamaya dönülebilme şansı mı?
Şu an iç savaşı durdurmaya çalışıyoruz. Çünkü bu savaştan tek zarar görenler Libyalılar. Kötüye giden ekonomik koşulların yanı sıra askeri harekat yüz binlerce insanı evlerinden ve bölgelerinden uzaklaştırdı ve yüzlerce Libyalı sivil öldü veya yaralandı. En kısa zamanda bir ateşkes sağlamayı umuyoruz. -Özellikle de Fransa’nın Liberation gazetesinin “Mareşal Halife Hafter’in (Libya Ulusal Ordusu komutanı) Trablus’un çevresinden geri çekilmek için güvenceler istediği” haberinden sonra Libya’nın doğusundaki bazı kesimler, sizi UMH’nin safında durmakla suçluyor. “Eğer benimle değilseniz, o zaman bana karşısınız” teorisini nasıl yorumluyorsunuz?
Dediğiniz gibi, Libya’daki durum bu “Benimle değilseniz, bana karşısınız.” BM, devam eden siyasi anlaşmazlığa maruz kalmış Libya halkının sessiz çoğunluğunun yanında duruyor. Herhangi bir ilerleme kaydettiğimizde, Libyalı halkın yararına herhangi bir öneride bulunduğumuzda, bu ilerleme ya da öneri Libya’daki bir tarafın çıkarıyla uyuşmadığında hemen bir tarafın yanında olmakla suçlanıyorsunuz. Ama bu durum, bizi, bu ezici sessizliğe sahip çoğunluğa istikrar, güven ve huzur sağlama çabalarımızı sürdürmekten alıkoymayacaktır. Dediğim gibi, çözüm bulmak için tüm Libyalı taraflarla temas kurmak istiyoruz. Ancak bir tarafın lehine çalışan ve diğer tarafa karşı olan bir taraf olmadık ve olmayacağız. BM’nin talimatlarından, barış sağlama, siyasi sürece dönme ve ülkedeki ekonomik durumu iyileştirme arzumuzdan ilham alıyoruz. -Libya’nın birçok şehrini dolaştınız ve farklı taraflarla görüştünüz. Siyasi çözüme zarar veren belirli taraflar olduğunu düşünüyor musunuz?
Mevcut durumun tüm faydalanıcılarını içeren ve durumu normalleştirmek için çok çaba sarf eden, etkin taraflar var. Bununla birlikte olaylar, oyalama politikasının boşuna olduğunu, gerçekçi olmadığını ve krizin yayılma oyununun mevcut yapının herkesin başına çökmesine yol açacağını kanıtladı. Uluslararası toplumun da bunu anlayacağını umuyoruz. Yurtiçi ve yurtdışındaki herkese, istisnasız bir şekilde istikrarlı ve müreffeh bir Libya'nın herkesin çıkarına olduğunu söylüyoruz. -Libya’nın batısındaki bazı kesimler, olası bir yeni anlaşmayı Suheyrat anlaşmasını atlatma girişimi olarak görüyor. Bu konuda konuşanlar haklı mı?
Bazı kesimleri halkı çıkarmaya gerek yok. Herkes, tüm Libya sahnesinin Suheyrat anlaşmasının bazı madde ve yetkilerini değiştirmeye yöneldiğini biliyor. İki konseyin de (Temsilciler Meclisi ve Devlet Konseyi) yapmaya çalıştığı şey bu. Bu çabalara güçlü şekilde destek verdik. Paris, Palermo ve Abu Dabi görüşmeleri bile, değişikliklerin bir parçasıydılar. Siyasi sahnede bir atılım gerçekleşirse, anlaşmanın değiştirilmesinin zararı da yoktur. Ancak Suheyrat anlaşması, yasama ve cumhurbaşkanlığı seçimleri düzenleyerek geçiş aşamasını sonlandırıp, ülkenin siyasi çerçevesinin temel kaynağı olmaya devam ediyor. Libya halkı, kaderlerini nihai şekilde, meşruiyet kaynağı olan oy sandığı ile belirleme hakkına sahiptir. -Seyfulislam Kaddafi ile zaman zaman beliren Rus yakınlaşması hakkında bir açıklamanız var mı?
BM’yi temsil ettiğim için bu soruyu Rus tarafına sormanızı tercih ediyorum. Ben Rusya adına cevap veremem. -Ülkedeki siyasi süreci canlandırmaya geri dönersek, “son zamanlarda diyaloga açık olduğunu, ancak bu durumun Trablus’taki milislerin varlığı ortasında imkansız olduğunu” vurgulayan Hafter’in pozisyonunu nasıl değerlendirirsiniz?
Daha önce de belirttiğim gibi, milis meselesi bugün doğmadı. Ayrıca milislerin Trablus’taki varlığı, UMH çalışmalarını baltaladı. Libya’ya ilişkin olası bir çözüm, bu olgunun bir şekilde ele alınmasını gerektiriyor. Güvenlik kurumlarını ve orduyu birleştirmek için baskın bir Libyalı arzusu var. Orduyu birleştirmek için Kahire görüşmelerine desteğimizi çoktan ilettik. Aynı şekilde doğudaki güvenlik kurumlarıyla koordinasyonu artırmak için İçişleri Bakanlığı aracılığıyla Trablus’a yönelik çabaları ve Libya’nın tüm bölgelerinde güvenlik hizmetlerinin rolünü güçlendirmeye yönelik faaliyetleri destekledik.
BM misyonu UNSMIL’in Eylül 2018’teki savaşta Trablus ve hükümet kuruluşlarını milislerin ihlallerinden korumak için ortaya koyulan güvenlik planlarını benimseme çabalarını hatırlatmak isterim. Güvenlik meselesini, genel olarak Gadamis’teki Ulusal Forum’da ele alınması gereken görüşmeler kutusuna dahil etmiştik. Bunun zıttı olarak, önemli bir soru da şu anki askeri operasyon milislerin etkisini baltalıyor mu yoksa arttırıyor mu? Askeri harekat güvenlik ve siyasi işbirliğinden daha fazla mı etkili oldu? -Birçok vesileyle UMH Başkanlık Konseyi Başkanı Fayiz es-Serrac da diyaloğu kabul ettiğini açıkladı. Ancak siyasi sürecin geleceğinde Hafter’in varlığının olmamasını şart koştu.
Herhangi bir anlaşmaya varmak için diyalog esastır. Belirli problemler ve makul çözümler var. Siyasi meseleler sakin ve mantıklı bir şekilde gündeme getirilmelidir. Libyalı taraflar arasındaki diyaloğun şekli hakkında yorum yapmak için henüz erken. Şu anki öncelik ateşkesi sağlamak. -Son olarak, şu andaki durum hakkındaki değerlendirmeniz nedir?
Libya’nın, Ulusal Forum aracılığıyla kapsamlı bir siyasi anlaşmaya yaklaşmasından hemen sonra ölüm, yıkım, göç, daha fazla bölünme, parçalanma, yaşamsal ve ekonomik koşulların bozulması dışında başka bir şey kazanmadığı savaş patlak verdi.
Mustafa el-Kazımi Irak'a hangi nedenlerle döndüğünü ve yeni dünya düzenini nasıl gördüğünü anlattıhttps://turkish.aawsat.com/arap-d%C3%BCnyasi/5130588-mustafa-el-kaz%C4%B1mi-iraka-hangi-nedenlerle-d%C3%B6nd%C3%BC%C4%9F%C3%BCn%C3%BC-ve-yeni-d%C3%BCnya-d%C3%BCzenini
Mustafa el-Kazımi Irak'a hangi nedenlerle döndüğünü ve yeni dünya düzenini nasıl gördüğünü anlattı
Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
İbrahim Hamidi
Eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi iki yılı aşkın bir sürelik ‘savaşçı molasının’ ardından Irak'a döndü. Titiz hesaplamaları ve adımlarıyla tanınan Kazımi'nin dönüşü birçok soru işaretine ve spekülasyona yol açtı. Tüm bunlara bir de ülkesine 7 Ekim 2023'ten sonra Ortadoğu'nun büyük dönüşümlere sahne olduğu ve ABD Başkanı Donald Trump'ın yeniden Beyaz Saray’a dönüşüyle dünyanın yeni bir döneme girdiği bir dönemde dönmüş olması eklendi.
Saddam Hüseyin’in iktidarı döneminde sürgünde gazeteci olarak çalışan Kazımi, Irak'ta, bölgede ve dünyada, müttefikler ve çatışan taraflar arasındaki geniş ilişki yelpazesiyle tanınıyor. Kazımi aynı zamanda Bağdat'taki büyük değişimin ardından iç ve dış dönüşümler, krizler ve değişimler arasında bağlantı kurabilen, sinyallerin ve değişimlerin anlamlarını okuyabilen az sayıdaki isimden biri.
Kazımi’ye Irak, Ortadoğu'daki değişimler ve yeni dünya düzeni hakkında pek çok soru sordum. Bir kısmı Londra'da gerçekleşen röportaj, 26 Mart 2025 tarihinde e-posta yoluyla yazılı olarak tamamlandı.
Kendisine Bağdat'a dönüşünün ne anlama geldiğini, seçimlere katılmayı planlayıp planlamadığını ve ne tür garantiler istediğini, ABD askerlerinin Irak’tan çekilmesini ve Irak'ta Tahran ile Washington arasındaki ilişkileri, Beşşar Esed rejiminin düşmesinden sonra Ortadoğu’yu ve Hizbullah’ın başarısızlıklarını, ABD Başkanı Donald Trump'ın İran'a yönelik ‘azami baskı’ tehditlerini, Suudi Arabistan-ABD ilişkilerini, yeni dünya düzenini, ABD, Çin ve Rusya arasındaki ilişkileri ve Arap ülkelerinin uluslararası konumunu sordum.
İşte Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı Mustafa el-Kazımi röportajın tam metni:
*Sayın Başbakan, iki yılı aşkın bir aradan sonra Irak'a geri döndünüz. Dönüşünüz hangi sebeplere dayanıyor?
Öncelikle bana bu fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim. Başbakanlık görevimi tamamladıktan sonra Irak'tan ayrılmaya karar verdim. Bu kararın kendince sebepleri ve gerekçeleri vardı. Kişisel olarak böyle bir çalışma döneminden sonra bir mola vermeye ihtiyacım vardı. Sorumluluk üstlendiğim dönem sadece başbakanlıkla sınırlı değildi, Milli İstihbarat Teşkilatı'nın başında bulunduğum 2016 yılından görevi mevcut Başbakan'a devrettiğim 2022 yılının ekim ayına kadar uzanıyordu.
Bazı kardeşler benim ‘savaşçı molası’ verdiğimi söylediler. Bu tanımda bir miktar doğruluk payı var. Birçok görüşmede tepede durduğumu ifade ettim. Bu da bir yandan durumun takibi ve gözlemlenmesiyle karışık bir mola, diğer yandan da görüşler, fikirler ve yaklaşımlar geliştirmenin yanı sıra deneyimin değerlendirilmesi, kaydedilmesi ve belgelenmesi için çalışma anlamına geliyordu. Özellikle bölgeyi ve dünyayı kasıp kavuran değişimler aynı zamanda sükûnet ve esneklik gerektirdiğinden, mevcut koşullara ve karmaşıklıklara rağmen uygun çözümler üretmemize yardımcı oldu. Duygulara kapılmamalı ve Irak'ın, halkının ve bölgenin genel çıkarlarını gerçekleştirmek için ahlaki, insani ve ulusal değerleri korumalıyız.
Beşşar Esed rejiminin çöküşü ve Lübnan'da Hizbullah'ın yaşadığı gerilemenin Irak’a yansımaları olacak. Henüz fırtınanın içindeyiz, dolayısıyla bu sonuçların kapsamını ve niteliğini tam olarak kestirmek zor.
Bölgedeki gelişmeler ve bunların genel olarak Arap dünyasına, özelde ise Irak'a yansımaları, engellerin aşılmasına ve hesapsız maceralardan uzak bir şekilde gerçeğe hızlı bir şekilde dönülmesine katkıda bulunacak fikirleri üretmeye açık bir şekilde çalışmak ve başlatmak için beni daha fazla motive etti.
Mola bitti İbrahim Bey. Arap dünyasındaki durumun bir parçası olmaya çalışmanın zamanı geldi. Irak, bu uzlaşıdan ve bu eğilimden sapmayan bir Arap ülkesi ve bundan uzak kalamaz. Bu derinlik başka bir derinlikle yer değiştiremez.
*Önümüzdeki seçimlere katılmak için ittifaklar kurmak istediğiniz doğru mu?
Önümüzdeki seçimlere katılma, ittifaklar kurma ya da koalisyonlara katılma konusunu zamana bırakıyorum. Çok sayıda ve çeşitli seçeneklerimiz var. Vizyonumuzla örtüşen ve farklı yaklaşımları paylaşan güçler ve partilerle açık ve kesintisiz olarak iletişim halindeyiz. Bu konu halen tartışılıyor.
İki önemli noktaya değinmek istiyorum. Bunlardan birincisi, eğer önümüzdeki seçimlere katılmaya karar verirsek özellikle 2005 yılından bu yana geçmiş seçimlerde yaşadığımız tecrübeler çerçevesinde, bu seçimlerin adil olacağına ve en üst düzeyde şeffaflığa sahip olacağına dair garantiler talep ediyoruz. Daha önce pek çok zorluk, aksaklık ve haksızlık yaşandı.
Al Majalla Genel Yayın Yönetmeni İbrahim Hamidi eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi ile bir röportaj gerçekleştirdi (Al Majalla)
İkincisi olarak seçimlere katılalım ya da katılmayalım, iktidarda olsun ya da olmasın, hükümete ya da siyasi sisteme yakın yahut muhalif olsun herkes, ulusal ve tarihi sorumluluklarını üstlenmeli. İçinde bulunduğumuz dönem ortak yarar için, Irak'ın iyiliği için çalışmamızı gerektiriyor. Çünkü fiyasko ve başarısızlığın bedelini hepimiz, Irak ve Iraklılar ödeyecek. Ben de her zaman bundan korkuyor ve buna karşı uyarıyorum.
*ABD, askerlerini bir takvim dahilinde Irak’tan geri çekmeye karar verdi. Sizce bunun Irak üzerinde nasıl bir etkisi olacak?
Hükümetim döneminde, ABD muharip güçlerinin Irak'tan çekilmesini tamamladık, ancak belirli sayıda askeri danışmanı bulundurmaya devam ettik. Onlara güvenlik güçlerimizin bazılarını eğitme ve DEAŞ çeteleriyle mücadele edebilmeleri için gerekli tavsiye ve desteği sağlama görevi verdim.
Bu anlaşmayı ve etkilerini değerlendirme sürecinde değilim. Ancak Irak'ın Amerika Birleşik Devletleri ile olan ilişkisinin stratejik ve önemli olduğu ve bundan taviz verilemeyeceğini söylemek istiyorum. Bu ilişkiyi nasıl güçlendireceklerini ve geliştireceklerini araştırıp ABD’nin yeteneklerinden, uluslararası konumundan ve Irak'a bir devlet, kurumlar ve halk olarak hizmet etme potansiyelinden yararlanmak yetkili kardeşlerimizin görevi.
Daha önemli ve talihsiz olan bir diğer konu ise Irak halkına cehaletle birlikte ikiyüzlülüğün ihraç edilmesidir. Bir yandan ABD ile bağların koparılması çağrısında bulunurken diğer yandan gizlice ve üstü kapalı bir şekilde köprüler kurmaya ve Irak içinde ve dışında ABD’li yetkililere kimliklerini sunmaya çalışan sahte slogancılardan bahsediyorum!
*Irak’a döndüğünüzde bölge çok değişmişti. Örneğin Beşşar Esed rejimi düşmüş ve Hizbullah başarısızlığa uğramıştı. Bu durum Irak'a da yansıdı mı?
Elbette. Beşşar Esed rejiminin düşmesi ve Lübnan'da Hizbullah'ın yaşadığı gerilemenin Irak'a yansımaları olacak. Henüz fırtınanın içindeyiz, dolayısıyla bu sonuçların kapsamını ve niteliğini tam olarak kestirmek zor. Sanırım önümüzdeki birkaç ay içinde bu daha da netleşecek.
Ne yazık ki, Irak'taki silahlar sınırların dışından kararlaştırılmış ve Irak'ın oyun sınırlarını aşan anlaşmaların bir parçası olarak birçok kez kullanılmıştır. Bu kesinlikle kabul edilemez.
En önemlisi başkalarının deneyimlerinden ders çıkarmaktır. Iraklılar olarak, başkalarıyla aynı hataları yapmamak için kendi deneyimlerimizden ve başkalarının deneyimlerinden ders almalıyız. Aynı hataları yapmak ne haklı gösterilebilir ne de kabul edilebilir. Bugünün dersi, başkalarının deneyimlerini iyi anlamak, koşulları, faktörleri ve sonuçları iyi okumak ve bir sonraki aşamayı doğru bir şekilde kurmaktır. Ancak bu şekilde daha sonra bir gerileme yaşamaktan kaçınırız. Devlete, devletin tercihine ve devletin kurumlarına inanmalıyız, çünkü herkesi koruyan onlardır, tersi değil.
*Irak ve İran arasındaki ilişkiyi nasıl görüyorsunuz?
Irak ve İran arasındaki ilişkinin, her iki ülkenin özgünlüklerine saygı göstererek ve her iki ülke için de en iyisini elde etme çabası çerçevesinde, olumlu etkileşim ve iyi komşuluk temelinde olması gerekiyor. Irak'ın iç işlerine her türlü müdahaleyi reddediyorum. Her iki ülkenin de çıkarlarını korumak için Irak'ın İran'ın arka bahçesi olmasına izin verilmesine karşıyım.
Burada, İran’daki ilgili kardeşlerimi, genel olarak bölgeye ve özelde Irak'a ilişkin vizyonlarını yeniden gözden geçirmeye ve ikili iş birliği ve iletişimde devlet ve kurum mantığını yerleştirmeye çağırıyorum.
Bölgemizde değişimler yaşanıyor. Herkesin bu değişimlere ayak uydurması gerekiyor. Herkes, bölge ülkeleri ile halklarının çıkarlarına hizmet eden iş birliği ve ekonomik entegrasyon ilkeleri doğrultusunda çalışmalı. Ancak bu şekilde güvenlik ve istikrarın temelleri atılıp hiç kimsenin çıkarına olmayan bir çatışmaya herkesi itebilecek pervasız maceralar önlenebilir.
*Devletin kontrolü dışındaki silahlar ne olacak?
Silahlar devletin kontrolü dışında olduğu zaman Irak öldü demektir. Uluslararası toplum ve bölgesel komşular, devletin, devlet kurumlarının ve halkın iradesi olmaksızın savaşa ve barışa karar verme konusunda risk almaya ve ileri gitmeye hazır taraflara ve milislere sahip bir devletle uğraşmamaları konusunda uyarıyor.
Ne yazık ki, Irak'taki silahlar sınırların dışından kararlaştırılmış ve Irak'ın oyun sınırlarını aşan anlaşmaların bir parçası olarak birçok kez kullanılmıştır. Bu kesinlikle kabul edilemez. ABD karşıtı sloganlar atanlar, ABD’nin hükümetle koordineli olarak bulundurduğu askerlerini ‘işgal’ olarak değerlendirirken, devlet ve hükümet bu askeri varlığı dünyanın en güçlü askeri gücüyle güvenlik iş birliği ve stratejik ortaklığın bir parçası olarak görüyor.
Bu çelişkiyi nasıl açıklayabiliriz? Daha önce de söylediğim gibi, Irak halkının kasıtlı olarak cehaletiyle birleşen bir ikiyüzlülük var ve bu onlara çok pahalıya patlayacak. Çünkü halk artık gerçekleri ayırt edebiliyor.
*Pekin’deki anlaşmanın zeminini hazırlayan Suudi Arabistan-İran görüşmelerinin Bağdat’ta yapılmasında rol oynadınız. Üzerinden geçen iki yılın ardından anlaşmayı nasıl görüyorsunuz?
Bu görüşmeler karşılıklı iyi niyetlerle yapıldı. Irak, coğrafi konumu, yakınlığı ve iki komşusuyla da olan etkileşimi sayesinde bunun görüşmelere uygun ve elverişli bir zemin hazırlayabildi. Müzakerelerin sayısı beş tura ulaştı. Bu turlarda iki taraf arasında açıklık ve şeffaflık ön plandaydı. İki taraf arasında çözüm bekleyen konuların çoğu ele alındı. Irak, aradaki boşlukları doldurmaya istekli bir arabulucu olabildi, fakat -açıkça söylemek gerekirse- Irak bu tür görüşmelerin sonuçlarının garantörü olamaz. Bu tür görüşmelerin bölgesel değil, uluslararası bir garantöre ihtiyacı olduğu bir gerçek. Çin de her iki tarafa görüşmenin sonuçlarının garantörü olmayı önerdi.
7 Ekim'den önceki bölge ile sonraki bölge aynı değil. Sadece çatışmaların yaşandığı coğrafyada değil, bir bütün olarak bölgesel sistemde de büyük değişimler yaşandı.
Bölgemizde yaşanan onca şeyden sonra, bu diyaloğun bazılarının zaman kazanmak ve bir aşamayı geçmek için kurduğu geçici bir diyalog olarak değil, yeni bir strateji ve herkese olumlu yansıyacak farklı bir bölgesel yaklaşım için temel bir diyalog olarak görülmesini umuyorum. Ben halen her iki tarafta da iyi niyetin var olduğuna ve bu anlaşmayı geliştirme potansiyelinin bulunduğuna inanıyorum.
*Irak İran'ın komşusu. Trump İran'a ya azami baskı uygulayacağını ya da bir anlaşma yapacağını söylüyor. Siz bunu ve Irak üzerindeki etkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Başkan Trump, ABD'nin hasımlarına karşı azami baskı politikası uyguluyor. Bu bağlamda İran'a baskı uyguluyor ve davranışlarını değiştirmeye zorlamak için güç kullanma tehdidinde bulunuyor. Ancak bu politikayı daha tehlikeli kılan en temel değişken, 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana Ortadoğu'da yaşanan büyük çalkantıların ortasına denk gelmesidir. Bu durum, iki taraf arasındaki gerilimi tırmandırırken bir yandan İran-Irak ilişkilerinin diğer yandan da ABD-Irak ilişkilerinin seyrini doğrudan etkiliyor.
ABD Başkanı Donald Trump, 2020 yılında ilk başkanlık döneminin sonlarında dönemin Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi'yi Beyaz Saray'da ağırladı (AFP)
Washington ve Tahran arasındaki gerilimin niteliği ne olursa olsun, Irak'ın menfaati bunun olumsuz yansımalarını kontrol altına almayı ve iki taraf arasında diyalog kanalları açabilecek etkin bir rol sahibi olmasını gerektiriyor. Aynı durum, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Katar gibi bölge ülkeleri için de geçerli.
Irak, ABD-İran çatışmasının somut jeostratejik ve tarihi gerçeklerine en fazla cevap veren ülke konumunda olduğundan bu boşluğu doldurmada ve perspektifleri yakınlaştırmada yapıcı bir rol oynamayı hak ediyor. Irak'ın, temel çıkarlar, ulusal güvenlik ve Arap derinliği olmak üzere bu üç temele dayanan dengeli bir vizyon temelinde değişikliklere uyum sağlama yeteneğine sahip olması da önem taşıyor.
Öte yandan İran’daki kardeşlerimizi bölgedeki, özellikle de Irak'taki deneyimlerini değerlendirmeye ve koşulları tek tarafın yararına kullanmak yerine çözümü düşünmenin ve çözüm bulmanın yanında komşularla ilişkilerde devlet ve kurumları kavramına geçmeye ve devrim fikrini kendi sınırlar içinde tutmaya ve onu ihraç edip orada burada sorun yaratmamaya dayalı kapsamlı bir vizyon geliştirmeye çağırıyorum.
*7 Ekim 2023 olaylarının ardından yeni bir bölgesel düzenin şekillenmekte olduğundan bahsediliyor. Siz bunun hakkında ne düşünüyorsunuz?
Bölgenin 7 Ekim öncesiyle sonrasında aynı olmadığı kesin. Sadece çatışmaların yaşandığı coğrafyada değil, bir bütün olarak bölgesel düzende de büyük dönüşümler yaşandı. Ancak tamamen yeni bir bölgesel düzenden bahsetmek için henüz çok erken.
Bölgedeki tüm aktörler yaşananları objektif ve cesur bir şekilde yeniden okumalı. Uzun süreli savaşların ardından zayıflık dengelerine dayalı bir stratejik alana girmek yerine bölge halklarının çok boyutlu ve çoğulcu çıkarlarıyla uyumlu bir siyasi bütünleşme mantığı oluşturmak üzere bazı dersler ve ibretler çıkarmalı. Bölgedeki bazı ülkelerin tanık olduğu ekonomik-kalkınma rönesansının temeli olarak her zamankinden daha acil hale gelen siyasi-güvenlik istikrarını tesis etmek için gerçekçilik ve dengeli sorumluluğu harmanlayan stratejik seçeneklere açık olmalı.
Son otuz yıl, uluslararası sistemi Soğuk Savaş'ın gerçeklerine ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne uygun perspektifler temelinde şekillendirmeye yönelik yoğun girişimlerin yaşandığı bir dönem oldu.
Bölge ülkeleri arasında iş birliği, etkileşim ve ağ oluşturma alanları yaratmak ve küresel düzeyde ekonomik varlıklarını arttırmak için gerçek bir fırsatla karşı karşıyayız. Bu da çeşitli güçlerin inandığı, kendini dayatabilecek yeni bir gerçeklik üretebilecek yeni bir yaklaşım gerektiriyor.
Irak’ın devlet, hükümet, kurumlar ve aktif güçleri bunu dikkatle okumalı.
*Tüm bunlar Trump'ın ikinci başkanlık döneminin başlarında gerçekleşiyor. Trump’ın yeniden başkan seçilmesi ve bölgemiz üzerindeki etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz?
Trump’ın ikinci dönemi, birinci döneminden farklı değil. Ortadoğu'ya yönelik dış politikası ilk dönemindeki politikasının bir uzantısı. Yine “Önce Amerika” ilkesiyle yola çıkıyor. Ekonomiye öncelik veriyor ve savaşa başvurmadan düşmanlarını kontrol altına almayı amaçlayan ‘baskıcı güç’ stratejisine çerçevesinde düşmanlarına karşı azami baskı politikasını izliyor. Trump yönetiminin yeni politikası ve uygulamaları temelde 7 Ekim sonrası yaşanan önemli gelişmelerin bıraktığı siyasi iklim ve stratejik dönemeçlerden dolayı farklılaşıyor. Bu da bölgedeki denge haritasının yeniden çizilmesi için ABD'nin aktif ve yoğun olarak katılım göstermesini gerektiriyor.
Burada, ABD'nin uluslararası arenada ve önemli meselelere yönelik politikasının Trump’ın şahsına indirgenemeyeceğini belirtmemiz gerekiyor. Bu konuda temelde belirleyici olan ABD'nin bölgedeki ve dünyadaki çıkarlarını ve ABD ulusal güvenliğinin korunmasını dikkate alan derin kurumsal yapısıdır.
Bu kritik tarihi anda, bölgede barışı ve istikrarı sağlamak için ABD ile olgun bir stratejik ortaklık üzerinde düşünmeli ve bu tür bir iş birliğini kalkınma ve ilerleme yollarına hizmet etmek ve nesillere gelecek vaat eden bağlamlar oluşturabilecek yaratıcı fırsatlar sağlamak için kullanmalıyız.
*Trump, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile anlaşmaya varmak ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile rekabet etmek istiyor. Üç ülke arasındaki ilişkileri ve bunların dünya üzerindeki etkilerini nasıl okuyorsunuz?
Son otuz yıl, uluslararası sistemi Soğuk Savaş'ın gerçeklerine ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne uygun perspektifler temelinde şekillendirmeye yönelik yoğun girişimlerin yaşandığı bir dönem oldu.
Ancak bu rekabet tek kutuplu sistemde köklü bir değişikliğe yol açmadı. Uluslararası sistemin bu tek kutuplu yapısını değiştirme girişimleri, başta Çin ve Rusya olmak üzere, uluslararası arenadaki yerlerini ve rollerini yeniden kazanmaya çalışan ve özellikle jeostratejik etki alanlarında ABD’yi zayıflatmaya çalışan bazı uluslararası güçlerin ana hedeflerinden biri oldu ve olmaya devam ediyor.
ABD, özellikle dünyanın tanık olduğu jeopolitik ve ekonomik değişimler çerçevesinde uluslararası arenadaki gücünün ve liderlik rolünün geleceğiyle ilgili bazı zorlukla karşı karşıya.
ABD için Çin, ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) Direktörü William Burns'ün de belirttiği gibi, ‘21. yüzyılın en önemli jeopolitik tehdidini temsil ediyor’. Bu yüzden ABD vizyonu ve bundan kaynaklanan stratejiler ve taktikler açısından Rusya'dan farklı. Washington, küresel ekonomik dümene liderlik etmek için kızışan güç yarışında en tehlikeli rakip olarak Pekin ile karşı karşıya. Her ikisi de uluslararası sistemin doğasını yeniden tanımlamayı ve onu hem ekonomik hem de askeri açıdan çok kutuplu bir kimliğe taşımayı hedeflediğinden, ABD'nin tek taraflılığına karşı koymak Çin-Rusya ilişkilerinin en önemli ayağını oluşturuyor.
Rusya-Ukrayna savaşı ve Beşşar Esed rejiminin düşmesinin ardından, uluslararası piramidin tepesine doğru çıkmaya başlayan Rusya'nın, ABD'nin dünya düzeni liderliğine tehdit oluşturan uluslararası bir güç olmaktan ziyade uluslararası boyutu olan bölgesel bir güç haline geldiğini söyleyebiliriz. Gerçekte ABD, Rusya-Çin stratejik ittifakı ile çatışma halkalarını dağıtmayı başardı. Washington, ABD’ye karşı giderek büyüyen bir tehdit olarak gördüğü Çin'i kuşatmayı amaçlayan stratejilerine kendini adama fırsatı buldu. ABD yönetimi, bu bakımdan pusulayı Çin'in yükselişini engellemeye çevirmek için bölgede ve uluslararası alanda meşgul olduğu arenaları azaltmaya çalışıyor. Dolayısıyla, ABD'nin Rusya-Ukrayna çatışmasını sona erdirme girişimi ve Trump'ın Putin ile yakınlaşması, Trump'ın ‘şahsi diplomasi’ ilkesine olan inancına, yani Putin ve Kuzey Kore lideri Kim Jong-un ile şahsi bağlantılar kurarak Rusya ve Kuzey Kore ile çelişkileri yönetme ve onları dizginleme çabasına ek olarak anlaşılabilir.
Kazımi Londra'da Al Majalla Genel Yayın Yönetmeni İbrahim Hamidi’ye röportaj verdiği sırada (Nur Eyyub – Al Majalla)
Trump, küresel ekonominin dümenine geçmek isteyen Çin’i engelleyecek kararlı adımlar atmak için zamana karşı yarışıyor. Çünkü ABD'yi büyük zorluklardan kurtarıp sürdürülebilir fırsatlara ulaştırmayı başaran istisnai bir lider olarak tarihe geçmek istiyor.
*Yeni dünya düzenine nasıl bakıyorsunuz?
ABD, teknolojik, ekonomik, kültürel, askeri ve diplomatik olmak üzere çeşitli alanlarda üstünlüğünü korumaya çalışarak, uluslararası kurumlara ve Varşova Paktı'nın dağılmasından sonra uluslararası arenada tek başına kalan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) liderlik ederek ve başta Çin ve Rusya olmak üzere potansiyel rakiplerinin bir süper güç seviyesine yükselmesini engellemeye çabalayarak uluslararası sistem üzerindeki liderliğini sürdürmenin yollarını arıyor.
Günümüzün akışkan ve karmaşık dünyasında, uluslararası haritayı basit kavramlara indirgemeyen çok boyutlu bir okumayı tercih ediyorum.
ABD, özellikle dünyanın tanık olduğu jeopolitik ve ekonomik dönüşümler çerçevesinde uluslararası arenadaki gücünün ve liderlik rolünün geleceğiyle ilgili bazı zorlukla karşı karşıya. Bundan dolayı gücün artık tek bir kutbun elinde toplanmadığı, ancak üç boyuta bölünmüş bir modele göre dağıtıldığı ve böylece birden fazla gücün aynı anda etkileşime girdiği söylenebilir.
ABD, gerek bütçe gerek teknoloji gerekse dünyanın dört bir yanında sahip olduğu askeri üsler bakımından olsun askeri güç açısından açık ara tek taraflı hakim güç olmaya devam ediyor. ABD'nin askeri üstünlüğü Washington'ı eşsiz bir konuma oturtuyor. Ancak yükselen güçleri, özellikle de sessiz ve derinden devasa silah cephanelikleri geliştirmeye ve geçtiğimiz yüzyıldaki Sovyetler Birliği'nden farklı olarak ABD’nin gücüyle rekabet edebilecek bir askeri yapı inşa etmeye çalışan Çin'i izlemesi ve takip etmesi gerekiyor.
Başta Körfez’dekiler olmak üzere Arap ülkelerinin kalkınma deneyimleri cesaret verici olmanın da ötesinde, küresel düzeyde sıçramalar ve sınırlar çiziyor. Bu da kardeş Arap ülkeleri tarafından desteklenecek bir projeyle ilerlemek için bir teşvik ve motivasyon oluşturuyor.
Ekonomik güç düzeyinde, on yılı aşkın bir süredir ABD, Avrupa Birliği (AB), Çin ve Japonya gibi büyük ekonomik güçler arasındaki hararetli rekabet başta olmak üzere çok kutupluluk yönünde bir tablo çiziliyor. Buna yansımaları ve etkileri nedeniyle uluslararası arenada büyük önem kazanan Hindistan ve Brezilya gibi yeni oyuncular ekleniyor.
Burada dikkat edilmesi gereken üçüncü bir boyut daha var. O da ulus ötesi ilişkilerle ilgili boyuttur. Geleneksel anlamda devletleri temsil etmeyen geleneksel olmayan güçler bu boyutta etkileşime girer ve bu boyutta ulus ötesi terörizm, uluslararası suç ve siber güvenlik gibi zorluklar ortaya çıkar. Salgın hastalıklar ve iklim değişikliği gibi tüm insanlığın karşı karşıya olduğu ortak sorunlar uluslararası iş birliği yapılmasını gerektirdiğinden tek bir güç tarafından ele alınamamalı. Bu boyutta güç, çok çeşitli ölçeklere dağılmış olup, tek kutupluluk ya da çok kutupluluk kavramlarını, uluslararası gerçekliğin ve mücadelelerinin karmaşıklığını tanımayan basit bir kavram haline getiriyor.
*Arap ülkelerinin bu küresel sistemdeki konumlarını, rollerini ve katkılarını nasıl görüyorsunuz?
Arap dünyasının engin potansiyeline, bol kaynaklarına ve zengin medeniyet mirasına yakışacak şekilde küresel sahnede anlamlı bir etki kazanmasının en etkili yolu Arap entegrasyonu projesidir. Bu proje, çabaları birleştirecek, içerideki çelişkileri yapıcı bir farkındalıkla yönetecek ve Arap siyasi dokusunu yeniden yapılandırmak ve Arap dünyasının küresel meseleleri şekillendirmesine izin verebilecek muazzam enerjisini ortaya çıkarmak için gizli yetenekleri kullanacak. Bir süre önce, bölgemizi etkileyen kronik krizleri aşmak üzere tasarlanmış bir girişim olan ‘Yeni Levant (Maşrık) Projesi'ni önermiştim. Bölgenin çıkmaza girmiş gerçekliğine meydan okuyan Yeni Levant Projesi, maceracı ya da gerçekçi olmayan bir vizyon sunmaktan ziyade gerçekliğin akışkanlığına ve karmaşıklığına ayak uyduran, dönüşümün üretilmesine olanak tanıyan bir öneridir. Proje, bölgedeki kilit oyuncular olan Irak, Mısır ve Ürdün arasında stratejik ve yapıcı bir entegrasyon öngörüyor. Irak zengin doğal kaynaklara, Mısır büyük bir nüfusa ve önemli bir endüstriyel uzmanlığa, Ürdün ise önemli bir jeostratejik konuma sahip. Bu özelliklerin hepsi, bölgede kendi kabiliyetlerine dayalı yeni bir rota çizmek ve kendine daha fazla inanan ve yapısal ilerleme için dayanışmanın gerekliliğine daha fazla ikna olmuş bir bilinci yeniden üretebilecek hayati bir model oluşturmak için her ülkenin güçlü yanlarından karşılıklı olarak faydalanmak üzere iş birliği yapmak üzere bir araya getirilebilir.
Yeni Levant Projesi, ne yazık ki bölgesel söylemlerimizin çoğunda pratikten ziyade retorik bir değer haline gelen entegrasyon ilkesine yaptığı vurguyla öne çıkıyor.
Böyle bir projenin özellikle Körfez İşbirliği Konseyi’ndeki (KİK) kardeşlerin vizyonunu tamamlayacağını ve ortak Arap eylemine dayalı yeni bir Ortadoğu inşa etmek için ufuklar açabileceğini ve gerçek fırsatlar yaratabileceğini düşünüyorum.
Başta Körfez’dekiler olmak üzere Arap ülkelerinin kalkınma deneyimleri cesaret verici olmanın da ötesinde, küresel düzeyde sıçramalar ve sınırlar çiziyor. Bu da kardeş Arap ülkeleri tarafından desteklenecek bir projeyle ilerlemek için bir teşvik ve motivasyon oluşturuyor. Çünkü ortak çıkarlar bu tür bir gücün engellenmesini değil, yükselmesini gerektiriyor. Bu güç, daha güvenli, gelişmiş ve ileri bir stratejik ortam yaratma ve sadece stratejik kısırlık üreten çatışma alanlarını boğma çerçevesinde etkili ve verimli ekonomik, siyasi ve güvenlik dinamiklerine dayanıyor. Bu da Arap dünyasını, küresel sahnede öne çıkan eylemin sadece bir alıcısı olmanın ötesine taşıyıp uluslararası dönüşümlerin oluşumuna daha fazla dâhil ediyor.
