İsrail partileri Arap oylarına talip

2019’da Tel Aviv’de Netanyahu ile ortak bir hükümete katılmama çağrısı yapan bir seçim pankartı (EPA)
2019’da Tel Aviv’de Netanyahu ile ortak bir hükümete katılmama çağrısı yapan bir seçim pankartı (EPA)
TT

İsrail partileri Arap oylarına talip

2019’da Tel Aviv’de Netanyahu ile ortak bir hükümete katılmama çağrısı yapan bir seçim pankartı (EPA)
2019’da Tel Aviv’de Netanyahu ile ortak bir hükümete katılmama çağrısı yapan bir seçim pankartı (EPA)

İsrail’de partilerin sayısı artarken partiler, Arap oyları için yarışıyor. 23 Mart’ta gerçekleşecek İsrail seçim savaşındaki ilerlemeyle birlikte genel olarak parti sayılarındaki yoğunluk da artıyor. Dış İstihbarat Teşkilatı MOSSAD eski Başkanı Danny Yatom, 4 Ocak’ta ‘Yeni Emekliler Partisi’ adlı bir parti kurulduğunu ve bununla birlikte Arap seçmenlerinin oyları için rekabetin arttığını duyurdu.
Gideon Saar’ın Likud’dan ayrılması ve Başbakan Netanyahu’nun pozisyonuna karşı ciddi bir tehlike oluşturmak, iktidarını baltalamak için ‘Yeni Umut’ partisini kurması sonrasında, ayrıca Mavi Beyaz İttifak’ın bakanlarının ve milletvekillerinin çoğunun bölünmesinin ardından 3 yeni parti kuruldu. Maliye Bakanlığı’nın eski muhasebecisi Yaron Zulekha, İsrail’i iflastan kurtarmak için yeni bir parti ilan etti. Tel Aviv Yafa Belediye Başkanı, ‘İsrailliler’ adında yeni bir parti kurdu. Aynı şekilde Yatom, 1 milyon 93 bin kişiye ulaşan ve ciddi bir kısmı ‘ihmal, yoksulluk ve güvensizlikten mustarip’ olan emeklilerin (65 yaş üstü) oylarını kazanmak amacıyla arenaya girdi.
Yatom, sol güçlere mensup olmasına rağmen sağ partilerin lehine oy kullanan emeklilerin oylarını almayı umuyor. Bunu yaparken ABD asıllı Yahudi Jonathan Pollard’ı İsrail lehine casusluk yapması için görevlendirdiği bilinen eski MOSSAD lideri Rafi Eitan’ın tecrübesini tekrar etmeyi amaçlıyor. Eitan, 2006 yılında yaşlılar için bir parti kurmuş, 7 sandalye kazanmış, koalisyona katılmış ve yaşlı işleri bakanı olmuştu. Ancak partisi daha sonra hızla çöktü. Yatom’un partisine gelince parti, İsrail askerlerinin nasıl ateş açtığını anlatan bir belge hazırlayan Profesör Asa Kasher ve terörizmle mücadelede uzmanlaşmış Profesör Shlomo Maoz ve Rachel Adito gibi bir dizi eski güvenlik yetkilisini içerecek.
Danny Yatom, Yedek Ordu’da İşçi Partisi’nden milletvekili ve Yahudi-Arap Ortaklık Forumu üyesi olarak görev yapan bir general olarak biliniyor. Yatom, 1996 yılında MOSSAD’a başkanlık etti. Ancak Hamas’ın siyasi büro lideri Halid Meşal’e düzenlenen suikast girişimiyle ilgili skandalın ardından 1998 yılında istifa etmek zorunda kaldı. Başbakan ve eski Savunma Bakanı Ehud Barak’ın siyasi ve güvenlik kadrosunun başkanı olarak da görev yaptı.
Öte yandan İsrailli partiler, sayıları yaklaşık 1 milyon olan (tüm seçmenlerin yüzde 15’i) Arap seçmenlerle giderek daha fazla ilgilenmeye başladı. Kamuoyu anketlerinin Arap oylarının son olarak yaklaşık yüzde 86’sını kazanan Arap Partileri Ortak Listesi’nin, 15 oydan 10’a gerileyeceğini ortaya koyması sonrasında Yahudi parti liderleri, kaybedilen oyları kazanmaya çalışıyor. “Tehlike,  tehlike… Araplar yabancı partilerce finanse edilen binlerce otobüsle sandık başına akın ediyor’ sözleriyle Arap partilerinin meşruiyetini sorgulayan ve iki yıl önce onları uyaran Netanyahu bile Arap oylarıyla 2 sandalye elde etmeyi planlıyor. Geçen hafta sonu İsrail Başbakanı, ‘koronavirüse karşı geliştirilen aşıya ulaştıklarından emin olmak için’ iki Arap şehrine ziyarette bulunmuştu.
4 Ocak’ta sol eğilimli Meretz partisinin de ‘oyların Ortak Liste’den sağa kaymaması için’ Arapların oylarına ulaşmak amacıyla kendi planını hazırladığı ortaya çıktı. Partinin, seçim listesindeki her beş aday arasında iki Arap olmasına karar verdiği belirtildi. İlgili siyasi kaynaklara göre Ghaida Rinavi Zuabi dördüncü sırada, eski Milletvekili İsavi Freij ise beşinci sırada aday gösterilecek. Listede ilk sıralarda parti başkanı Netsan Horovitz, ardından eski Genelkurmay Başkan Yardımcısı General Yair Golan ve parlamento bloğunun başkanı olan Milletvekili Tamar Zenberg yer alacak. Meretz, İsrail solundaki tek sağlam parti ve hala barışı, eşitliği, sosyal adaleti ve insan haklarını savunma tavrını sürdürüyor. Yeni adayı Ghaida Rinavi Zuabi partiye üye değil. Kendisi, kamusal eylem liderliğinde ve siyasi eylemde Yahudi- Arap ortaklığında aktif.
Anketlerin ortaya koyduğu büyük gerilemenin ardından endişeye kapılan Ortak Liste bileşenlerinin, partilerini bir araya getirmeye, birliklerini güçlendirmeye ve kaybettikleri destekçilerini geri kazanmaya çalıştığı belirtiliyor. Yeniden bölünme olasılığı hakkında söylentiler dolaşsa da liderleri, bunları yalanlıyor ve birliğe bağlı olduklarını savunuyor.



Hamaney'in karşı çıkan konuşması ve yaklaşan ABD-İran anlaşması

 İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
TT

Hamaney'in karşı çıkan konuşması ve yaklaşan ABD-İran anlaşması

 İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)
İran Dini Lideri Ali Hamaney, eski İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün birinci yıldönümünde ulusa sesleniş konuşması yapıyor, 20 Mayıs 2025 (AFP)

Siyasi analizde, sonuçlara varmak için göstergeleri izlemek gerekir. İran Dini Lideri'nin rejimin kurucusu Humeyni’nin ölüm yıldönümü sırasında yaptığı son konuşmadan ve Umman Sultanlığı aracılığıyla Tahran'a sunulan son Amerikan teklifinden, iki taraf arasında kapsamlı olmayıp geçici olsa bile bir anlaşmaya varma olasılığının yüksek olduğu söylenebilir. Hem de Umman himayesinde yapılan dördüncü tur görüşmelerden bu yana Tahran ve Washington arasında görülen keskin görüş farklılıklarına rağmen. Farklılığın sebebi İran'ın daha önce uranyumu 2015 nükleer anlaşmasında kabul edilen aynı seviyede, yani yüzde 3,67 oranında zenginleştirme hakkını tanıyan Amerikan pozisyonunda değişiklik olarak gördüğü son açıklamalar. Amerikan pozisyonunun, İran'ın nükleer programı barışçıl olduğu sürece zenginleştirme prensibini tamamen reddetme yönünde değiştiğini görüyoruz. Buna göre Tahran'ın uranyum zenginleştirme hakkı yok ve nükleer yakıtı yurtdışından ithal edebilir. Bu konu, sorunun çözümüne dair olumlu bir atmosfer oluşturmakta başarısız olan beşinci tura kadar uzanan görüşmelerin ilerlemesinin önündeki en büyük engeldi. Bu arada İran, kendi topraklarında kurulacak ve Suudi Arabistan ile BAE’nin de dahil olacağı bölgesel bir uranyum zenginleştirme kompleksi önerisinde bulundu; böylece topraklarında uranyum zenginleştirme faaliyetlerini sürdürebilir, nükleer yakıta erişimini sürdürebilir ve komşularına karşı iyi komşuluk gösterebilir.

Öte yandan, ABD tarafının da İranlılara sunulan ve Tahran’ın kendisine yanıt olarak birkaç mesaj verdiği bir teklifi var. Bu teklif, Tahran'ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini tamamen durdurması, ABD'ye ilave olarak İran, Suudi Arabistan ve diğer bazı Arap ülkelerinden oluşan bölgesel bir nükleer enerji birliği kurulması çağrısını içeriyor. Daha sonra Umman Sultanlığı'nın Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın gözetiminde bölgesel bir uranyum zenginleştirme tesisi kurulmasını önerdiği söylendi. Washington, Umman'ın teklifini kabul etti ve bu ortak uranyum zenginleştirme tesisinin İran dışında bulunmasını istedi. Axios sitesi, ABD'nin, programını askıya alması karşılığında İran'ın uranyum zenginleştirme hakkını tanıdığını, topraklarında yüzde 3’e kadar uranyum zenginleştirilebileceğini kabul ettiğini bildirdi. Tahran bölgesel zenginleştirme tesisi teklifini kabul edebilir, ancak bu, onun için yurt içindeki zenginleştirme faaliyetlerine bir alternatif olmayacaktır. Kaldı ki tesisin yurt dışında değil, kendi topraklarında bulunmasını istiyor.

Amerikan pozisyonunun yüzde 3 zenginleştirme etrafında dönmesi durumunda, bunun Washington'un pozisyonundan geri adım attığı anlamına geldiği iddia edilebilir. Washington, önceki iki görüşme turunda İran'ın topraklarında zenginleştirme faaliyetlerini sürdürmesini engellemekte ve yurtdışından nükleer yakıt ithal etmesinde ısrar etmişti. Bu nedenle, Tahran'ın küçük bir oranda bile olsa ülke içinde zenginleştirmeye devam etmesi, bir yandan Washington ile yaptırımları kaldıracak, diğer yandan ABD'nin topraklarında uranyum zenginleştirme hakkını tanımasını garantileyecek bir anlaşmaya varana kadar, orta yol olarak kabul edebileceği bir teklif olacaktır.

Dolayısıyla Amerikalıların önerdiklerine ve İran'ın cevabına göre, altıncı turun yakında yapılması ve daha sonra bir anlaşmaya varılması muhtemel. Amerikan teklifi, ABD'nin uranyum zenginleştirmenin tamamen durdurulması talebi ile İran'ın ülke içinde zenginleştirmeyi sürdürme ısrarı arasındaki uçurumu küçültecek bir uzlaşma olabilir. Hal böyle iken, İran Dini Lideri Ali Hamaney neden iki gün önce buna karşı çıkan ve Washington'a düşmanca yanıt veren, İran'ın pozisyonundan geri adım atmadığını vurgulayan açıklamalar yaptı? Konuşmasında, “Ülkesinin tam bir nükleer yakıt döngüsüne sahip olmakta başarılı olduğunu, nükleer endüstrinin sadece enerji için olmadığını, aynı zamanda tüm endüstrilerin temeli ve ulusal bağımsızlığın sembolü olduğunu, uranyum zenginleştirmenin nükleer meselenin anahtarı olduğunu ve İran'ın düşmanlarının zenginleştirmeyi kontrol altına almak istediklerini” söyledi. Hamaney böylece bir yandan ülkesinin anlaşma için can atmadığını ve ülkenin en yüksek otoritesinin buna bir ölçüde karşı çıktığını göstermeye çalıştı. Diğer yandan, bu konuşma içeriye dönüktü, çünkü Tahran'ın topraklarında uranyum zenginleştirme hakkından mahrum bırakılmayı reddettiğini duyuruyordu. Böylelikle Tahran, Donald Trump'ın sunduğu teklifi kabul etse bile, Dini Lider'in muhalif konuşması tekliften birkaç gün önce yapılmış olacaktı. Trump’ın teklifi uranyumu 2015 anlaşmasındakine yakın düşük bir seviyede zenginleştirmeyi içerdiğinden, Tahran, bunu İran direnişi karşısında Washington'un geri çekilmesi ve teklifin onu içeride zenginleştirme hakkından mahrum bırakmadığı şeklinde pazarlayabilir.

Konuşma ayrıca İran ve Washington'un kamuoyu önünde düşmanca açıklamalar yapma, ancak perde arkasında, aralarındaki boşlukları kapatmak için anlaşma ve ardından bunu açıklama alışkanlığının çerçevesine girebilir. Tahran'a ABD’ye pozisyonunda geri adım attırmakla övünme fırsatı verecek olan Trump, İran zihniyetini ve nükleer meselenin nasıl bir ulusal gurur meselesi, ulusal kimlik ve egemenliğin bir parçası olduğunu incelemiş olmalıydı. Öyle ki hükümet, öğrenciler için nükleer tesislere okul gezileri düzenliyor. Tahran rejimi ayrıca yaptırımlara ve kısıtlamalara rağmen ileri nükleer teknoloji seviyelerine ulaşma yeteneği ile övünüyor. Bu nedenle İran, topraklarında uranyum zenginleştirmekten mahrum bırakılmasını reddederdi. Yine özellikle bir yandan bilimsel ve nükleer ilerlemenin bir sembolü olduğu, diğer yandan da kendisinden vazgeçmesinin Washington veya Tel Aviv’in kendisine yönelik askeri bir saldırısını kolaylaştıracağına inandığı bir kart olduğu için yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyumundan vazgeçmeyi reddederdi.

*Bu analiz Şarku'l Avsat tarfından Independent Arabia sitesinden çevrilmiştir.