İran için Sincar'ın stratejik önemi

Fotoğraf (Reuters)
Fotoğraf (Reuters)
TT

İran için Sincar'ın stratejik önemi

Fotoğraf (Reuters)
Fotoğraf (Reuters)

Adem Yılmaz İran Araştırmacısı @pirmikaili
Suriye'de karşı cephelerde yer alarak askeri ihtilaf yaşayan ve Dağlık Karabağ savaşıyla birlikte nüfuz mücadelesine giren İran-Türkiye rekabetinde yeni gerginlik sahası Irak'ın Sincar şehri. Bu kente yönelik operasyon ihtimali konuşulan Türkiye'ye en sert tepki İran'dan geldi.
Peki, bölgedeki vekil aktörleri üzerinden askeri operasyona karşı rahatsızlığını ifade eden İran için Sincar ne anlam ifade ediyor?

Ankara'nın olası Sincar operasyonu
Musul'un kuzeybatısındaki Ezidilerce kutsal sayılan Sincar şehri, Irak ve Suriye arasındaki lojistik geçişlerin sağlandığı stratejik bölgenin kalbinde yer alıyor.
2014'te DEAŞ işgaliyle binlerce Ezidi'nin terk etmek zorunda kaldığı şehir, DEAŞ sonrası PKK'nın hâkim olduğu bir merkez haline geldi.
Son dönemde ise Türk güvenlik güçlerinin Irak'ın kuzeyindeki artan askeri hareketliliği ile birlikte konuşulur oldu. 
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar'ın ocak ayında Bağdat ve Erbil'e gerçekleştirdiği ziyaretler sonrası Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın sınır ötesi askeri operasyonların şifresi olan "Bir gece ansızın gelebiliriz" ifadesini Sincar'ı kastederek kullanmasıyla birlikte bu bölgeye yönelik operasyon ihtimali Türk kamuoyunun ana gündem maddelerinden birisini oluşturdu.
10 Şubat tarihinde Irak'ın kuzeyindeki Gara bölgesinde PKK hedeflerine yönelik harekât sonrası Sincar'a operasyon ihtimaline yönelik algı daha da güçlendi.

İran destekli Haşdi Şabi'den Ankara'ya ültimatom
Türkiye'nin Sincar bölgesine yönelik artan operasyon ihtimaline yönelik Bağdat yönetiminden ciddi bir tepki gelmezken İran destekli Haşdi Şabi unsurlarının Ankara'ya yönelik sert mesajları öne çıkıyor.
Bunlardan en önemlisi Fetih Koalisyonu lideri ve Bedir Güçleri Genel Sekreteri Hadi Amiri'nin yapmış olduğu açıklamaydı.
Sincar bölgesine operasyon düzenleneceğine dair istihbarat bilgileri edindiklerini belirten Amiri, "Türkiye düşmanca eylemlerini durdurmalı, Türkiye'nin Irak topraklarından çekilmesini tamamlamasını bekledik, işgalini artırmasını değil" ifadelerini kullandı.
Asaib Ehli Hak lideri Kays al Hazali ise, Türkiye, Sincar'a yönelik operasyon planına silahla karşı çıkacaklarını söyleyerek, "İlerde Türk varlığı, Amerikan varlığından daha büyük bir sorun haline gelecek" şeklinde konuştu.
Haşdi Şabi bünyesinde bulunan bir diğer grup Nuceba Hareketi tarafından paylaşılan bildiride Türk güçlerinin Sincar'a yönelik olası müdahalesine karşılık verileceği vurgulandı.
Ashab el Kehf isimli yeni duyulan Şii milis grubu ise Telegram kanalından yapılan paylaşımda Türk askeri üssünü hedef aldıklarını iddia eden bir video yayımladı. Videoda sergilenen grad füzeleri İran yapımı Arash serisiydi.

İran'ın Akdeniz'e uzanan koridorda kilit durağı: Sincar
Irak'taki Şii milis güçlerin verdiği sert tepki Tahran'ın duymuş olduğu rahatsızlıktan bağımsız okunamaz. Sincar ve çevresi İran'ın Irak ve Suriye'deki askeri politikaları için hayati bir önem arz ediyor.
Dahası Sincar, Tahran'ın Akdeniz'e yönelik karayolu projesinde Kaim-Ebu Kemal hattına alternatif bir güzergâhın merkezinde yer alıyor.
İngiliz The Guardian sitesinde Ekim 2016 yılında çıkan Martin Chulov imzalı bir makalede, İran'ın Akdeniz'e uzanan nüfuz alanını korumak için çok arzuladığı bir karayolu projesi olduğu iddia edilmişti.
İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü rehberliğinde Tahran, Bağdat ve Şam'daki üst düzey hükümet ve güvenlik yetkilileri tarafından koordine edilen bu koridor İran'dan Bağdat'ın yaklaşık 60 mil kuzeyindeki Diyala eyaletine; buradan da kuzeye yönelip Sincar üzerinden Rabia sınır kapısına ulaşıp Suriye'ye geçiyor.
Suriye'de Kamışlı ve Kobani üzerinden devam eden karayolu Halep kuzeyinden geçerek Lazkiye limanında son buluyor.
İran halihazırda Rabia sınır kapısının daha güneyindeki Kaim sınır kapısını kontrol ediyor. Fakat iki tarafı da DEAŞ hücrelerinin etkin olduğu çöl bölgesine açılan bu sınır kapısı güvenlik riskleri taşıyor.
Dahası bu bölge düzenli olarak İsrail hava saldırılarının da hedefi olmakta. Sincar'ın merkezinde olduğu kuzeydeki bu koridor ise İran'ın Akdeniz'e uzanacak lojistik ağları içerisinde İsrail hava saldırıları tehdidine en uzak ulaşım güzergâhı.
Bu koridorla birlikte hem DEAŞ tehlikesi hem de İsrail hava saldırısı riski nispeten azalabilir.

Türkiye'nin güney sınırına çizilen hat: Sincar 
İran için hesaba katılan diğer bir faktör ise Türkiye. İran, 2016 yılından bu yana Türkiye sınırına yakın bölgelerde elde ettiği kazanımları korumak istiyor.
İran, adeta Sincar'ın kilit öneme sahip olduğu bu koridorla birlikte Türkiye'nin tüm güney sınırına bir hat çekiyor.
Ayrıca Irak ve Suriye'nin en büyük ikinci kentleri olan aynı zamanda Sünni Arap nüfusun yoğun yaşadığı Musul ve Halep'i güvence altında tutmayı amaçlıyor.  
İran destekli Haşdi Şabi milislerinin Sincar eksenindeki uygulamaları da bu projenin varlığını doğrular nitelikte.
Sincar'da DEAŞ saldırılarında harabeye dönen Ezidilere ait onlarca tapınak bulunmasına rağmen ilk olarak bir Şii tapınağın İran bağlantılı gruplarca restore edilmesi ve bu mekânın Irak'ın en güney noktası Basra'dan bile ziyaretçi akınına uğraması İran'ın bölgedeki kimlik inşasına verdiği önemi gösteriyor.
Diğer taraftan çok sayıda eski PKK üyesi Ezidi'nin Haşdi Şabi'ye katılması da İran'ın kalıcı olmak için bu bölgeyi dönüştürmeyi hedeflediğine işaret ediyor.
Bu bağlamda stratejik menfaatlerin çakıştığı Sincar'a yönelik olası bir askeri harekât Ankara ve Tahran ilişkilerinin yeni sınama tahtası olacaktır.
Olası operasyon her ne kadar Türk iç kamuoyunda PKK karşıtı bir harekât olarak lanse edilse de Sincar, Ankara'nın tarihsel etki alanı olarak gördüğü Musul ve Kerkük'e erişim için de kilit bir noktada.
Böyle bir senaryo bölgede en çok İran'ı rahatsız edecektir. Nitekim İran Dışişleri Bakanı Cevat Zarif'in 21 Şubat tarihinde yapmış olduğu açıklamada, "Türkiye'nin Irak ve Suriye'deki askeri varlığını reddediyoruz ve yanlış buluyoruz" ifadesi Sincar konusundaki rahatsızlığın dışa vurumu mahiyetinde.
Aynı şekilde İran'ın Bağdat Büyükelçisi İrec Mescidi de Rudaw'a verdiği röportajda, "Türkiye'nin Sincar ile hiçbir ilişkisi yoktur. Türk Silahlı Kuvvetleri de Irak topraklarına karşı tehdit unsuru olmamalı ve işgal etmemelidir, Türkiye'nin uluslararası sınırlara çekilmesi gerekiyor" ifadeleriyle Ankara'nın Sincar operasyonuna tepki göstermişti. 
Sonuç olarak Tahran açısından Sincar şehri bölgesel kazanımların korunması ve Türkiye'nin tarihsel etki alanı olarak gördüğü Kerkük ve Musul'a inmesini engellemek için kontrol edilmesi gereken bir stratejik bir cephe.
Ankara açısından ise bölgesel tehdit olarak görülen PKK ve Şii milislere aynı anda darbe vurulacak ve Musul ve Kerkük eksenine açılacak kapı konumunda stratejik bir şehir.
Askeri harekâtın başlaması halinde Ortadoğu'nun imparatorluk bakiyesi iki ülkesi olan İran ve Türkiye'nin stratejik menfaatlerinin çakıştığı yeni durak Suriye ve Dağlık Karabağ'dan sonra Sincar olabilir. 

Independent Türkçe



Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
TT

Reisi'nin yokluğunun ardından İran

Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)
Reisi'nin ardından İran, iktidarın muhalefete "Allah ile savaştığı" temelinde bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırmaya yönelecek (AFP)

Velid Fares

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin, Dışişleri Bakanı ile birlikte helikopter kazasında hayatını kaybettiğini duyuran açıklamanın mürekkebi kurumadan, ölümünden kimin sorumlu olduğuna dair anlatılar başladı. Helikopterin zorunlu inişi gerçekten teknik nedenlerden mi kaynaklanıyordu, yoksa birisi motora sabotaj mı yapmıştı?

Haberlerin çoğu, teknik bir arızanın bir felakete dönüşen bu zorunlu inişe yol açtığı sonucuna varıyor. Ancak pek çok soru hâlâ soruluyor ve bunlar arasında şunlar da var; bu helikopter nasıl düştü, Cumhurbaşkanına eşlik eden iki helikopterden ikisi de neden zorunlu iniş alanına bakmadan yolculuklarına devam ettiler? Bazıları, kötü hava koşullarına rağmen kışın bile bu koridorun sürekli uçak ve helikopterler tarafından kullanıldığını söylüyorlar. Dolayısıyla ya bu olay benzersiz ya da olayların seyrini bu yöne iten yıkıcı bir el var.

Nihai raporların sonuçları ne olursa olsun, bu durum, İran rejimi içindeki kanatlar arasındaki güç tartışması çerçevesine giriyor. Bu kanatların ilki ölen Cumhurbaşkanı’nın devlet başkanı konumundayken başını çektiği kanattır. Kaynaklara göre Reisi, başkanlığını yaptığı devlet kurumlarının daha yetkili olması için çalışıyordu. Diğer kanat ise Dini Lider'in kanadı ve yüksek Humeyni otoritesi onun elinde. Yeni cumhurbaşkanlığı seçiminin tarihi yaklaşırken kanatlar arasındaki mücadele yoğunlaşmıştı ve Hamaney'in ölümüyle yerine geçecek yeni ismin bulunması için çalışmalar yapılıyordu. Bilgiler, Humeyni Otoritesinin başındaki ismin, yerine oğlu Mücteba Hamaney'i önerdiğini söylüyor. Ancak diğer kaynaklar, Reisi'nin Veliyyi Fakih’in halefi olmaya hazırlandığını, bunun da iki kanat arasında çatışmaya yol açtığını söylüyorlar.

Anlaşmazlık konularından biri de 2014'ten bu yana Batı'dan, özellikle de ABD'den aktarılan ve on milyarlarca dolar olduğu tahmin edilen paranın kontrolü. Bu büyük meblağlar doğal olarak hükümet, bürokrasi, güvenlik kurumları, bankalar ve sahayı kontrol eden milisler arasında büyük çatışmalara yol açıyor. Cumhurbaşkanlığı ve Genel Rehberlik makamları arasındaki çatışma, bir yandan rejimin gücünü güvence altına alan bu fonlar üzerindeki kontrolün niteliği, diğer yandan da rejimin dört Arap ülkesinde ve Filistin topraklarındaki Humeynici ve müttefik milislerle olan organik bağıyla ilgili derin farklılıkların bir sonucu olabilir.

Peki, Reisi’nin sahneden ayrılmasından sonra şimdi ne olacak?

En yakın ihtimal, kurumlardaki ve devletteki destekçilerinin zayıflatılması ve yerine Rehber’i çevreleyen dar çevrenin parçası olacak, yeni bir cumhurbaşkanının getirilmesidir. Böylece cumhurbaşkanlığı makamı yakın gelecekte Dini Lider’in halefi için hazırlanmış olacak. Bu durumda, İran'daki bu dramatik değişimlerin iç, bölgesel ve uluslararası arenadaki sonuçları nelerdir?

İran içinde, yoğun halk tepkisinden ve Tahran ile diğer şehirlerde gerçekleşen kutlamalardan, Reisi'nin ölümünün, muhalefetin bir bütün olarak rejimin varlığını reddetmesi, bir otorite boşluğu veya en azından otoritenin kanatları arasında bir çekişme olduğu temelinde otoriteye karşı yeniden protesto çağrısı yapması için yeni bir kapı açabilir. Bu elbette rejimi, uluslararası kamuoyunu sahayı kesin olarak kontrol ettiğine ikna etmek için büyük bir baskıda bulunmaya itecektir.

Bölgesel düzeyde bazı hükümetler, Tahran’daki yeni hükümet ve yönetim ile ilişkilere hazırlık olarak Hamaney'in otoritesini yeniden tanıdı. Bunların arasında devletlerin içişlerine karışmama anlaşması imzalayan ülkelerin yanı sıra, durumu izleyen ve yeni rejimin istikrarlı bir yönde gelişimini görene kadar harekete geçmeyecek Arap Körfez ülkeleri de var.

Uluslararası düzeyde, bazı Avrupa hükümetlerinin, İran liderliğine Avrupa, AB ve Tahran arasındaki mevcut anlaşmalara saygı duyulacağı konusunda güvence vermek amacıyla, Dini Lider’e sempatilerini ifade etmekte hızlı davrandıklarını gördük. Bu, İran'da en yüksek ve derin Avrupa çıkarlarına sahip olanlar için normaldir ve şu ana kadar rejimi değiştirmeye çalışan tüm İran muhalefetlerinden daha güçlüdür.

ABD'ye gelince, Dışişleri Bakanlığı, İran hükümetinin koşullarındaki değişikliğe rağmen kendisi ile diplomatik ilişkiler kurmadan, İran yönetimine sakin bir dille başsağlığı diledi. Çünkü yönetim Kongre'de her iki partiden de cumhurbaşkanı kim olursa olsun bu rejimle ilişki kurmak istemeyen bir çoğunluğun bulunduğunu çok iyi biliyor. Başkanlık seçimi kampanyası sırasında muhalefetin yönetime yönelik eleştirilerini yoğunlaştırdığı ve muhalefetin ABD yönetimini, terörist olarak gördüğü bir rejimi tanımaktan sorumlu tuttuğu biliniyor.

Dolayısıyla Biden yönetimi İran rejimini diplomatik olarak tanırken, popülist Cumhuriyetçi tabandan duyduğu korku nedeni ile kendisi ile ilişki kurmama ilkesini sürdürecek. Çünkü Cumhuriyetçiler önemli eyaletlerde çoğunluğu elde etmiş gibi görünüyor, bu da seçim sonuçlarını etkileyebilir.

Bunun gelecekteki en önemli sonuçları ne olacak?

İran rejiminin, önümüzdeki Kasım ayındaki ABD seçimleri öncesi Ortadoğu'da bir tür güç gösterisine hazırlık amacıyla kendi kurumlarını etrafında toplaması, onları koruması ve geliştirmeye çalışması mantıklı. Bu da demek oluyor ki, yaz başından kasım ortasına kadar Biden yönetiminin ya da diğerlerinin seçimler nedeniyle Ortadoğu'daki herhangi büyük hareketlenmeye karşılık veremeyeceği hassas bir dönem yaşanacak. Tahran bunu anladı ve eğer isterse aynı aşamayı bölgedeki bazı hedeflerini hayata geçirmek için de kullanmaya hazırlanıyor.

Reisi'den sonra İran, iktidarın Humeyni’nin deyimi ile "Allah ile savaşan" muhalefete bir darbe indirmesini sağlamak için Humeyni ideolojisini yoğunlaştırma yoluna gidecek. Ancak İsrail-İran çatışması çerçevesindeki yeni durum, bir yanda İsrail ve bölgesel müttefikleri, diğer yanda İran rejimi arasında tansiyonu yükseltmeyi, aynı zamanda rejim içinde yeni halk ayaklanmalarının başlamasını kolaylaştıracak bir iç bölünmenin yaşanmasını ümit eden İran muhalefetinin işine yarayabilir.

Fakat ABD'nin tutumu değişmediği sürece, mevcut aşamada bu rejimi değiştirmek zor olsa da seçim tarihi yaklaştıkça değişim fırsatları doğabilir. Her halükârda, Humeyni rejiminin temel direklerinden biri ve 1980'lerdeki binlerce idamın sorumlusu olan birinin yokluğu, İran'daki kurban aileleri için umut verici bir haber, rejime reform veya değişim yönünde baskı yapmak için motive edici bir faktördür.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.