ABD yönetiminin Çarşamba akşamı, Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) yöneltilmiş olan yeni tip koronavirüse (Kovid-19) karşı geliştirilen aşıların patentlerinin askıya alınma teklifini destekleme kararını açıklamasından ardından, zengin ülkeler kendilerini sorularla dolu olan, cevaplar aradıkları yeni bir müzakere sahnesi karşında buldu. Almanya’nın ABD’nin teklifinin sorununu çözmeyeceğini aksine daha da kötü bir hale getireceğini belirterek teklifi reddetmesinin ardından Avrupa safında ilk bölünmeler ortaya çıkmaya başladı ve sonrasında Fransa’da Almanya’yı takip etti. Diğer yandan İtalya, İspanya, Belçika ve Yunanistan söz konusu teklifi desteklerini dile getirdiler. Bu durum Avrupa Komisyonu’nu salgın karşısında birleşme çabaları konusunda zor bir durumda bıraktı.
ABD Ticaret Temsilcisi Katherine Tai tarafından yapılan açıklamada, DTÖ’deki ortak karar verme mekanizmasının niteliği dikkate alındığında, müzakerelerin biraz zaman alacağını kabul ediyor olsa da, Washington’ın bu konudaki adımının, önceki tutumunun tam zıt olduğu, modern tarihin en kötü sağlık krizine son vermek için küresel stratejide köklü bir değişiklik yapılması ve istisnai önlemler alınmasını gerektirdiğine dair kesin bir kanaati yansıttığı belirtiliyor.
Ancak bu önlemler tam olarak neler? Bundan kaynaklanacak sonuçlar neler? ABD’nin pozisyonundaki bu köklü değişikliğin nedenleri neler? Nihai anlaşmaya varmak için öngörülen bir zaman çizelgesi var mı? Gelişmekte olan ülkelerin daha fazla aşı üretmek için imkanları neler? İlaç firmaları patentlerinden feragat etmek için tazminat alacaklar mı?
ABD, Hindistan ve Güney Afrika’nın Kovid-19 teşhisi ve tedavisinde kullanılan aşıları, ilaçları ve sağlık malzemelerinin patentlerinin askıya alınması için Ekim ayında DTÖ’ye sunduğu teklifi kabul etme sözü verdi. Teklif, yüzden fazla ülkenin desteğini alsa da büyük ilaç şirketlerinin bulunduğu Avrupa Birliği (AB), İsviçre ve Japonya teklifi sert bir şekilde reddetti. Ayrıca ABD yönetimi tarafından açıklanan girişim yalnızca aşıların patentlerinin askıya alınması ile sınırlı tutuldu.
Aşılama kampanyalarının geçen yılın sonlarında başlatılmasından bugüne kadar ilaç firmaları ile hükümetler arasında imzalanan milyarlarca dolarlık anlaşmaların, dünyanın bu kriz ile mücadelede ihtiyaç duyduğu yeterli üretim kapasitesini sağlamadığı ortaya çıktı. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre şimdiye kadar dağıtılan dozlar bir milyar dozun biraz üzerindeyken, bu yıl sonuna kadar uygulanan doz miktarının 12 milyara ulaşması gerekiyor. Bu durum, dünyanın ihtiyaç duyduğu aşıları daha fazla ülke ve firma tarafından üretilmesinde ana engel olan patentlere dikkati çekti.
DTÖ Genel Konseyi bu hafta Cenevre’de bir araya geldi ancak diplomatik bir kaynağa göre, Hindistan ve Güney Afrika Pazartesi günü Washington’ın çabasıyla, patentlerin askıya alınmasına yönelik gözden geçirilen teklifin DTÖ’ye sunumunu bu ay sonuna erteleme kararı aldı. Söz konusu karar gelecek ayın başında, yani girişimin daha fazla destek almasının beklendiği, WHO yıllık toplantısında ve ardından Fikri Mülkiyet Sözleşmeleri Konseyi’nde konunun görüşülmesi için alındı.
Almanya, Fransa ve İsviçre gibi Avrupa ülkeleri tarafından son zamanlarda bu konuya ilişkin açıklanan tutumlara rağmen Şarku’l Avsat’a konuşan WHO ve DTÖ’den iki uzman, ilaç firmaları tarafından her an bir atılım olmasını ve zorunda kalmadan önce, patentleri gönüllü olarak askıya almalarının mümkün olduğunu belirtiyorlar. Uzmanlar, patentlerin askıya alınması kararının, başka şart ve durumlarda buna dayandırılabilecek hukuki yorumların yanı sıra böyle bir kararın itibarları üzerindeki etkisi nedeniyle gelecekte ilaç firmalarının menfaatlerini tehdit eden bir örnek teşkil edeceğini düşünüyor.
ABD’li Pfizer ve Alman BioNTech firmaları Perşembe günü, dünya genelinde aşı üretimini veya tedarikini aksatmadıkları için aşı patentlerini askıya alma önerisini reddettiklerini belirttiler. BioNTech AFP’ye yaptığı açıklamada ABD’nin aşı patentlerini iptal etme çağrısını dolaylı yoldan reddederek “Patentler, aşımızın üretimini veya bulunabilirliğini engelleyen bir faktör değildir. Patenlerin askıya alınması kısa ve orta vadede küresel aşı üretimini ve arzını artırmayacak” ifadelerini kullandı. Mainz merkezli Alman şirketi yaptığı açıklamada üretim ve dağıtımdaki engellerin, üretim tesisleri kurmaktan ve hammadde kaynaklarını temin etmekten çalışanları nitelikli hale getirmeye kadar uzandığına dikkati çekti.
ABD’li Pfizer CEO’su Albert Burla, ABD yönetimi tarafından desteklenen, aşıların patentleri iptal etme önerisine karşı olduğunu ve bunun yerine mevcut tesislerdeki üretimin arttırılması gerektiğini söyledi. Pfizer AFP’ye yaptığı açıklamada, şirketinin ABD’nin patentlerden feragat etme çağrısını ‘asla desteklemediğini’ belirtti.
Patentler hamillerine, ilaç sektöründe ilacın tescil edilmesinin ardından belirli bir süre -genellikle 20 yıl- imal etmek için özel haklar sağlıyor. Ancak Fikri Mülkiyet Anlaşmaları hükümlerinde görülen patentlerin askıya alınması ise bu özel hakları ortadan kaldırıyor ve dünyadaki herhangi bir firmanın yaptırımlara maruz kalmadan aşı üretmesini sağlıyor.
Patentlerin askıya alınması girişimini destekleyenler, bu adımın gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaç duydukları aşıları üretmelerine olanak sağlayacağını ve gelecekteki üretim imkanlarını geliştireceğini söylüyorlar. Büyük ilaç firmaları ise, gelişmekte olan ülkelerdeki hükümetler ve diğer şirketlerle imzalanan anlaşmaların ardından küresel üretim kapasitesinin maksimum sınırlarına yaklaştığını vurguluyor. Bununla birlikte, WHO uzmanları gelişmekte olan ülkelerdeki üretim kapasitelerine yönelik belgelenmiş bilgilerin şu anda bulunmadığını, ilk adım olarak bu imkanların tespit edilmesi ve gerekli teknoloji ve tecrübelerin aktarılmasına bir an önce başlanması sonrasında patent sahibi firmalar ile imzalanan satış anlaşmalarına benzer tedarik anlaşmaları imzalanması gerektiğini söyledi.
DTÖ anlaşmalarında patentlerin askıya alınmasına ilişkin belirtilen hükümler gönüllü olarak feragat edilmediği sürece, patent sahiplerine maddi tazminat ödenmesini gerektiriyor. DTÖ’deki müzakerelerin genellikle karmaşık olduğu biliniyor ancak fikri mülkiyet haklarının görüşmesi içlerinden en karmaşık olanını temsil ediyor ve genellikle beklemede bırakılan tüm detayların tanımlanmasını gerektiren ve nadiren ulaşılabilen siyasi bir fikir birliğini gerektiriyor. Bu duruma benzeyen tek örnek, 20 yıl önce Hindistan gibi bazı ülkelerin antiviraller üretmesine ve bunları yalnızca en az gelişmiş ülkelere ihraç etmesine izin verilmesi ile gerçekleşmişti.
WHO yetkilileri, ABD ile yeni bir işbirliği döneminin habercisi olarak tanımladıkları bu girişime yönelik şaşkınlıklarını saklamıyorlar. Ancak aynı zamanda bu yolun henüz başlangıçta olduğunu ve kolay olmayacağını belirtiyorlar. Zira aşı üretim süreci, özellikle de Pfizer ve Moderna gibi mesajcı RNA teknolojisine dayalı aşıların üretim süreci oldukça karmaşık bir süreçten oluşuyor. Uzmanlar bilgi ve teknoloji aktarımlarının birkaç aya ihtiyaç duyulacağını söylüyorlar. Bunun yanı sıra, söz konusu büyük ilaç firmaları, üretim süreçlerinde birden fazla zorluk yaşadı, bu zorlukların gelişmekte olan ülkelerdeki ilaç firmalarında daha sık görülmesi de oldukça mümkün.
Diğer yandan, WHO uzmanları, şu anda en önemli olan şey, müzakerelerin en kısa sürede tamamlanması, gelişmekte olan ülkelere yönelik teknoloji transferlerinin gerçekleştirilmesi ve üretim kapasiteleri için destek sağlanması gibi operasyonel konular üzerinde anlaşmaya varılması olduğunu belirttiler. Uzmanlara göre, Hindistan ve Güney Afrika’nın önerisi geçen Ekim ayında onaylanmış olsaydı, bugün dünya maksimum seviyede aşı üretiyor olacaktı.
ABD’nin aşı patentlerine yönelik tutumunu değiştirmesinin ardından neler olacak?
ABD’nin aşı patentlerine yönelik tutumunu değiştirmesinin ardından neler olacak?
لم تشترك بعد
انشئ حساباً خاصاً بك لتحصل على أخبار مخصصة لك ولتتمتع بخاصية حفظ المقالات وتتلقى نشراتنا البريدية المتنوعة