عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA İran

Elektrik krizinin derinleştiği İran’da halk öfkeli

Uygulamaları hızlandırmak için dört bakanın görevlendirildiği İran’da Ruhani’nin yardımcısı açığı kapatmanın imkansız olduğunu vurguladı.

Fotoğraf (Mehr)
Fotoğraf (Mehr)
TT
TT

Elektrik krizinin derinleştiği İran’da halk öfkeli

Fotoğraf (Mehr)
Fotoğraf (Mehr)

İran’da artarak devam eden elektrik krizinin nedenine yönelik  hükümetteki üst düzey yetkililer arasındaki görüş farklılıkları belirginleşiyor. Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, sorunun ardında kuraklık, yükselen sıcaklık ve artan talep olduğunu savundu. Ruhani’nin Yardımcısı İshak Cihangiri de açıklamasında sorunun haftalarca sürdüğünü belirterek 11 bin megavatlık açığı telafi etmenin ‘imkânsız bir görev’ olduğunu vurguladı. Enerji Bakanı Rıza Erdekaniyani ise para madenciliğini suçladı. İletişim Bakanı Cevad Azeri Cehromi ise faaliyetlerin kesinti üzerinde önemli bir etkisi olduğunu yalanladı.
Yetkililerin bu ayın sonuna kadar devam etmesini beklediği bu benzeri görülmemiş elektrik kesintisi, İran sokaklarında yaygın bir hoşnutsuzluğa yol açtı. Ülkenin çeşitli bölgelerinde koronavirüsün Delta varyantının görülmesiyle ülke kırmızı alarma geçti. Buna paralel olarak yaz sıcağı da zirveye ulaştı.
Günlerce, sosyal medya üzerinden gerçekliği doğrulanamayan videolar yayınlandı. Görüntülerde Tahran, Kerec ve Şiraz da dahil olmak üzere birçok şehirde söz konusu kesintileri protesto eden gösteriler düzenlendiği görüldü. Videoya göre öfkeli vatandaşlar, ‘Hameney’e ölüm’ ve ‘Diktatöre ölüm’ sloganları attı ve Enerji Bakanı’nın istifasını talep etti.
Görev süresi sona eren Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, bu yıl elektrik kesintilerinin son 11 yılda benzeri görülmemiş düzeyde olduğunu söyledi. Bu yıl ülkeyi vuran son elektrik kesintisi dalgası için bir kez daha özür diledi. AFP’ye göre Ruhani, kesintilerin nedenini kuraklık, yüksek sıcaklıklar ve benzeri görülmemiş tüketime bağladı.
Devrim Muhafızları’na bağlı Tesnim haber ajansı, elektrik kesintisinin doğu ve kuzey Tahran’da dört saat sürdüğünü, başkentin güneybatısında ise altı saati aştığını aktardı.
İran medya organları, baharda başlayan elektrik sorununun kötüleşmesinin kötü yönetimden ve hükümetin yetersizliğinden kaynaklandığını savunuyor.
Ruhani, kabine toplantısı sırasında, televizyondan yayınlanan  konuşmasında şu ifadeleri kullandı:
“Halkın son günlerde yaşadığı sorunlardan dolayı üzgünüz. Bir yandan hidroelektrik santrallerin durumu, diğer yandan tüketimin artması nedeniyle elektrik üretimimiz azaldı.”
Cumhurbaşkanı, elektrik tüketimindeki artışı ise endüstriyel faaliyetlerin artmasına, yüksek sıcaklığa ve kripto para birimleri için dijital madencilik gibi yüksek elektrik enerjisi gerektiren faaliyetlere bağladı.
Ruhani ayrıca, 2018 yazında eski ABD Başkanı Donald Trump tarafından yeniden uygulanmaya başlayan ABD yaptırımlarına da dikkat çekerken, hükümetin su ve elektriğe 4,5 milyar dolar yatırım yapma planının bozulduğunu vurguladı.
Hasan Ruhani konuşmasında ayrıca İran’ı diğer ülkelerle karşılaştırdı. İran’daki elektrik krizini küçümsemeye çalıştı.
“Çin, son on yılda benzeri görülmemiş elektrik sorunlarıyla karşı karşıya kaldı” diyen Ruhani, ABD’nin de birçok eyalete elektrik sağlamada benzeri görülmemiş sıkıntılarla mücadele ettiğini vurguladı.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri de dünkü kabine toplantısının oturum aralarında tüm elektrik santrallerinin 53 bin megawatt tam kapasitede üretim yaptığını ve ülkenin 64 megawatta ihtiyacı olduğunu söyledi.
İran’ın elektrik eksikliğini telafi etmek için 11 bin megawatta ihtiyacı bulunuyor. Ancak Cihangiri, gazetecilere elektrik üretimini artırmanın ‘neredeyse imkansız’ olduğunu itiraf etti. Cihangiri ayrıca büyük endüstrilerin faaliyetlerine ara vererek ve devlet dairelerindeki işleri azaltarak ev içi kullanım için elektrik kesintilerini azaltma sözü verdi. Hükümetin ihmali olduğuna kısmen de olsa karşı çıkan Cihangiri, elektrik tüketim hacminin arttığına dikkat çekti.
Enerji Bakanı Rıza Erdekaniyan ise hükümet toplantısının oturum aralarında gazetecilere yaptığı açıklamada, İran’ın elektrik açısından iki ila üç zor haftayla karşı karşıya olduğunu söyledi. Erdekaniyan, prosedürleri hızlandırmak ve elektrik kesintileriyle mücadele etmek için İran anayasasının 138’inci maddesi uyarınca Petrol, Enerji, Sanayi ve İçişleri bakanlarına özel yetkiler verildiğini kaydetti.
Bakan, krizin yansımalarını ele almak amacıyla İran Parlamentosu Enerji Komitesi ile düzenlenen acil bir toplantıya katıldı. İran devlet televizyonuna göre Bakan, milletvekillerine ülkede 3 bin 600 kripto madeni olduğu bilgisini verdi.  Erdekaniyan, söz konusu merkezlerin kaçak tüketiminin 570 megavat, resmi tüketiminin ise 521 megavata ulaştığını söyledi.
Erdekaniyan, ayrıca enerji tasarrufu için perşembe gününe kadar tüm merkezlerin kapalı olacağını aktardı.
İletişim ve Teknoloji Bakanı Muhammed Azeri Cehremi, kripto çiftliklerinin elektrik kesintileri üzerindeki etkisini küçümsedi. “Elektrik kesintisinin küçük bir kısmı kripto para madenciliğinden kaynaklanıyor” dedi. Cehremi, Haberleşme Bakanlığı ve Enerji Bakanlığı’ndan gelen verilerin analizi sonrasında ülkede 13 bin büyük ve küçük bitcoin madeni tespit edildiği bilgisini verdi. İletişim ve Teknoloji Bakanı Muhammed Azeri Cehremi ayrıca güvenlik organlarının 580 megavat elektrik tüketen 300 çiftliği takip ettiği bilgisini paylaştı.
Resmi IRNA ajansının haberine göre ülkedeki bitcoin madenlerinin elektrik tüketimi 2 bin megavat.
Bu konudaki anlaşmazlık, Ruhani’nin mayıs ayı başlarında, kripto para madenciliğini yaz sonuna kadar yasakladığını açıklamasının ardından derinleşti.
Elektrik kesintisi, başta başkent Tahran olmak üzere İran’ın birçok ilinde internet hizmetini de kesintiye uğrattı. Enerji Bakanı bir kez daha vericilerin bataryalarının iki saat elektriksiz çalıştığını hatırlattı.“Elektrik kesintileri arasındaki aralık, bataryaları yeniden şarj edebilmemize yetecek kadar uzun değil” dedi.  Erdekaniyan ayrıca bazı bölgelerde bataryaların hasar gördüğüne ve çalındığına dikkat çekerek bu durumun elektrik kesintisinden hemen sonra internet hizmetinin kesilmesine neden olduğunu vurguladı.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
TT
TT

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.