Irak’ta ‘en büyük meclis bloğu’ tartışması yeniden başladı: Yeni hükümetin kurulmasıyla ilgili kriz işaretleri bulunuyor

Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliği, başkent Bağdat’ın Resafe ve Kerh semtlerindeki 140 seçim merkezinde daha önce elektronik ortamda sayılan oyların elle sayımına başlandığını duyurdu. Nuri el-Maliki liderliğindeki Kanun Devleti Koalisyonu Meclis’te ‘en büyük bloğu’ oluşturmak için çeşitli taraflarla iletişim halinde olduğunu duyurdu. Bu açıklama, yeni Meclis’te en çok sandalye alması dolayısıyla Sadr Hareketi’ne verilmesi beklenen yeni hükümeti kurma görevi konusunda ülkeyi bir siyasi krizin beklediğine işaret ediyor.Irak resmi haber ajansı INA’da yer alan habere göre, Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliği Prosedürler Müdürü Davud Selman, “Komiserlik Kerh ve Resafe semtlerinde oyları elle saymaya başlayacak ve sonuçları 7 gün içinde ilan edecek. Komiserlik bütün sonuçları göndermeyi ve itirazları gözden geçirmeyi tamamlamasının ardından Komiserlik Konseyi sonuçları onaylayacak ve herkese duyuracak. Oyların elle sayımı sadece 140 seçim merkezinde olacak. Bu seçim merkezlerindeki sonuçlar flaş diske depolanmadı ve uydu üzerinden gönderilmedi” ifadelerini kullandı.

Seçim Komiserliği’nin önceki gün ilan ettiği kesin olmayan seçim sonuçlarına göre Şii cephede seçimleri birinci sırada tamamlayan Şii din adamı Mukteda es-Sadr’ın liderliğindeki Sadr Hareketi oldu. Sadr Hareketi’ni ise Nuri el-Maliki’nin liderliğindeki Kanun Devleti Koalisyonu takip etti. Buna karşılık Hadi el-Amiri’nin liderliğindeki Fetih koalisyonu başta olmak üzere İran yanlısı siyasi parti ve oluşumlar ise büyük gerileme kaydetti. Sünni cephede Muhammed el-Halbusi liderliğindeki Takaddum Partisi rakibi olan iş insanı Hamis el-Hancer liderliğindeki Azim Koalisyonu’na büyük bir yenilgi yaşattı. Mesud Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) Kürt cephesindeki rakibi Kürdistan Yurtseverler Birliği’ne (KYB) karşı dikkat çekici bir ilerleme kaydetti. Kazanan tarafta yer alan parti ve oluşumları bu sonuçları memnuniyetle karşılarken, kaybeden tarafta yer alan taraflar ise sonuçları öfkeyle karşıladı ve birçoğu ‘siyasi süreci koruma’ adına güce başvurmakla tehdit etti.

Tehdit dilini kullanan tarafların başında İran yanlısı silahlı gruplar geliyor. Zira bu grupların siyasi kanadı kabul edilen Fetih Koalisyonu seçimlerde ağır bir yenilgi aldı.

Geri kalan seçim merkezlerindeki oyların sayımını tamamlamadan sonuçları açıklamakta acele ettiği söylenen Seçim Komiserliği, ilan ettiği sonuçların kesin olmayan sonuçlar olduğunu vurgulayarak, itiraz yolunun açık olduğunu, itiraz ve şikayet sahiplerinin 3 gün içinde itirazda bulunabileceklerini belirtti. Nihai sonuçların açıklanması yaklaşık 20 gün sürecek. Bu sonuçlar duyurulmadan önce Federal Mahkeme tarafından onaylanacak. Bu süreçlerin ardından yeni Meclis’in ilk oturumu düzenlenecek. Ammar el-Hekim liderliğindeki Ulusal Hikmet Akımı hariç seçimden büyük bir yenilgiyle ayrılan bazı liderler Seçim Komiserliği’ni hedef aldı. Bu liderler arasında Irak’ın eski Başbakanı İyad Allavi de bulunuyor. Nitekim Allavi, kızı Sara Allavi’nin seçimlerde kazanabilmesi için tüm ağırlığını ortaya koymasına rağmen başarılı olamadı ve Sara seçimde ağır bir yenilgi aldı. Üstelik Allavi’nin liderlik ettiği Vataniyye Koalisyonu seçimleri boykot edeceğini ilan etmişti. Fetih Koalisyonu lideri Hadi el-Amiri de seçimleri ‘üzerinde oynama yapılmış sahte seçimler’ diye niteleyerek Seçim Komiserliği’ni hedef aldı. Seçim Komiserliği aynı şekilde Irak’ın eski Başbakanı Haydar el-İbadi, Fetih Koalisyonu’nun önde gelen yöneticileri ve silahlı grupların liderlerinin de hedefindeydi.

Seçim sonuçlarına yapılan itirazların ardından elle yapılan sayımın ardından Fetih Koalisyonu’nun aldığı sandalye sayısı 14’ten 17’ye yükselmesine rağmen Sadr Hareketi elde ettiği 73 sandalye ile en büyük blok olma özelliğini koruyor. Yeni hükümeti Meclis’in en büyük bloğu kuracak.

Bu bağlamda ‘Meclis’in en büyük bloğu’ tartışmaları yeniden gündeme geldi. Sadr Hareketi ‘Meclis’in en büyük bloğu’nun seçimde en yüksek oyu alan parti veya oluşum olduğunu savunurken, rakibi Kanun Devleti Koalisyonu ise en büyük bloğun seçimlerden sonra Meclis çatısı altındaki çeşitli parti ve oluşumlar tarafından kurulacağını belirtiyor. Iraklı Hukuk Uzmanı Tarık Harb, yaptığı açıklamada, “Seçim Yasası’nın 45. maddesi ve Anayasa’nın 76. maddesine göre Sadr Hareketi, hükümeti kurma görevi verilecek sayıca en büyük bloktur. Meclis tarafından seçilecek cumhurbaşkanı, hükümet kurma görevini başka bir parti veya oluşuma değil Sadr Hareketi’ne vermekle yükümlüdür. Çünkü seçim sonuçları Hareketin diğer parti ve oluşumlara karşı üstünlüğünü ortaya koydu. Federal Yüksek Mahkeme’nin içtihadı 2020 Yılı ve 9 Sayılı yeni Seçim Kanunu’nun 45. maddesinde kayıt altına alındı ve belirlendi” ifadelerini kullandı. Harb’in bahsettiği madde, milletvekillerin bloklar arasında geçiş yapmalarını engelliyor. Zira daha önceki dönemlerde vekillerin bloklar arasında geçiş yapmaları sebebiyle Meclis’te sayıca en fazla bloğun hangisi olduğunun tespitinde sıkıntılar yaşanıyordu. Harb, açıklamasının devamında, “Bir vekil veya vekillerin bulundukları bloktan tamamen geçiş yapmalarının engellenmesi, Meclis çatısı altındaki blokların sahip olduğu vekil sayılarının sabit kalması ve değişmemesi anlamına gelir. Vekil sayısı nihai sonuçlarda olduğu haliyle kalacak ve söz konusu maddenin geçişi engellemesiyle bir bloktaki vekil sayısının artması mümkün olmayacak. Dolayısıyla Sadr Hareketi seçimi kazananların sayısı bakımından en büyük blok. Bundan dolayı cumhurbaşkanını seçmeyi garanti altına aldı” dedi.

Bloklar arası geçiş ile koalisyonlar arası geçiş arasındaki farka dikkat çeken Harb, “Koalisyonlar arasında geçiş yapmak farklı bir mesele. Birincisinde (bloklar arasında geçiş yapıldığında) bir milletvekili geçiş yaptığı parti ve oluşumun hanesine yazılıyor. Koalisyonda ise blokların vekil sayılarına bir ekleme yapılmıyor. Çünkü koalisyonda blokların vekil sayıları olduğu gibi kalıyor ve değişmiyor. Yani blokların vekil sayıları artmadan olduğu haliyle kalıyor. 2010 seçimlerinde Maliki 89 sandalye Allavi 91 sandalye kazanmıştı. Fakat geçişler (bloklar arası geçişler) açıktı. Bu nedenle Maliki’nin tarafına geçen vekillerle birlikte Maliki’nin bloğundaki vekil sayısı 100’ün üzerine çıktı. Yani Allavi’nin bloğundaki sayıdan daha fazlaydı. Buna binaen hükümeti kurma görevi Maliki’ye verildi” ifadelerini kullandı.

Irak’ın resmi haber ajansı INA’ya değerlendirmelerde bulunan Hukuk Uzmanı Ali et-Temimi, “Federal Yüksek Mahkeme’nin 2010 ve 2014 yıllarındaki içtihatları, sayıca en fazla bloğun seçimlerden sonra bir liste tarafından ya da iki veya daha fazla listeden oluşabileceğini vurguluyordu. Sayıca en fazla blok (anayasa) yemini ettikten sonra birinci oturumda belirlenirdi. 2020 Yılı ve 9 Sayılı Seçim Kanunu’nun 45. maddesi ise hükümet kurulana kadar bloklar, partiler ve oluşumlar arasında geçiş yasağı getirdi. Bu madde bloklar arası koalisyona izin veriyor. Yani Federal Yüksek Mahkeme’nin içtihadının ikinci fıkrası, geçişlerin engellenmesi sebebiyle 45. maddeye göre geçersiz hale geldi. Fakat bu maddenin ikinci fıkrası parti ve bloklar arası koalisyonlara izin veriyor. Bu da hiçbir parti ve oluşumun başka bir parti ve oluşumla tek blok kuramayacağı ve kendi yapısını koruyacağı anlamına geliyor. Buradaki koalisyondan maksat mutlak çoğunluğa ulaşmaktır. Sayıca en büyük blok, her şeyden önce en fazla oyu alan bloktur. Başbakanı belirleyecek olan bu bloktur” dedi.

Siyasi alanda çalışmalar yürüten araştırmacı Vail er-Rukkabi, INA’ya yaptığı açıklamada, “Federal Yüksek Mahkeme’nin sayıca en büyük bloğun hangisi olacağına ilişkin içtihadı geçerliliğini halen koruyor. Bu içtihat seçimlerde kazanan bloğun, sayıca en büyük blok olacağını söylemiyor. Seçim Kanunu sayıca en büyük blokla ilgilenmiyor. Bu da seçimi kazanan bloğun hükümeti kurma hakkına sahip olmadığı anlamına geliyor. Irak Anayasası’nın 76. Maddesine göre bir sonraki başbakanı Meclis çatısı altındaki ittifaklar belirleyecek” diye konuştu.