عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA İran

İran-ABD hattında Tahran'ın dondurulan mal varlıkları tartışması hız kazandı

Tahran’daki bir döviz bürosu. (Reuters)
Tahran’daki bir döviz bürosu. (Reuters)
    Londra / Adil es-Salimi
TT
TT

İran-ABD hattında Tahran'ın dondurulan mal varlıkları tartışması hız kazandı

Tahran’daki bir döviz bürosu. (Reuters)
Tahran’daki bir döviz bürosu. (Reuters)

İran’dan dün yapılan açıklamada ABD yönetimi ‘müzakerelerin başında psikolojik savaş yürütmekle’ suçlandı. Washington, geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada İran’ın yurt dışındaki 3,5 milyar dolarlık dondurulmuş mal varlığının serbest bırakıldığı iddiasını yalanlamıştı.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, ABD'nin İran'ın herhangi bir dondurulmuş mal varlığını serbest bırakmadığını açıkladı. Ayrıca Güney Kore de dahil olmak üzere Washington'ın ortaklarının İran’ın dondurulmuş mal varlığını serbest bırakmadığını belirtti. "Yaptırımlar halen yürürlükte. Diplomatik bir anlaşmaya varamazsak yürürlükte kalmaya da devam edecek" dedi.
İran devlet televizyonu, kimliğini açıklamayan bir kaynaktan alıntı yaparak, ABD Sözcüsü’nün açıklamalarının ‘yeni müzakere turunun başlangıcında psikolojik bir savaş’ anlamına geldiğini savundu.
İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Mehdi Seferi dün yaptığı açıklamada, ‘ülkelerden birinin donmuş varlıkları yakında serbest bırakacağını’ söyledi.
Seferi açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
“Son zamanlarda 3,5 milyar dolarlık İran varlığı serbest bırakıldı. Diğer ülkelerden çok sayıda talep aldık. Serbest bırakılması için görüşmeler yapıldı ve iyi sonuçlara ulaştık. Bir Avrupa ülkesine gittim. ‘Parayı serbest bırakması gereken’ ülkelerden biriyle görüşmelerde bulundum. Verimli sonuçlara ulaştık. Yakında iyi varlıklar piyasaya sürülecek."
İran Merkez Bankası geçen ayın ortasında, temel malları satın almak için 1 milyar dolar tahsis ettiğini duyurdu. İran Merkez Bankası halkla ilişkiler yetkilisi Mustafa Kamer Vefa, ‘mal alımı için ayrılan milyar doların İran Merkez Bankası'nın sağladığı kaynaklar arasında olduğunu’ söyledi. İran medyası bunu 3,5 milyar doların serbest bırakılmasının ‘ciddi bir göstergesi’ olarak değerlendirdi.
İran-ABD hattında süren dondurulmuş varlıklarla ilgili tartışma, geçen hafta müzakerelerin tökezlemesi sonrasında İran riyalinin dolar karşısında değer kaybetmesiyle hız kazandı. Geçtiğimiz günlerde İran riyali Ekim 2020'deki düşüş seviyesine yaklaştı. Söz konusu dönemde bir dolar 320 bin riyale ulaşmıştı.
Geçen ay müzakerelerin yeniden başlayacağının açıklanması ve müzakerelerin tökezlemesi üzerine dolar ve altının fiyatı olumsuz tepki verdi. Doların fiyatı üç gün içinde yüzde 6 artış kaydederek geçtiğimiz pazartesi günü 314 bin riyale ulaştı.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi salı günü tarafları müzakerelerle eş zamanlı olarak doların fiyatını yükselterek taleplerini empoze etmekle suçladı.
Diğer yandan İran medyası önceki gün, güvenlik güçlerinin döviz piyasasını ihlal eden beş kişiyi tutukladığını bildirdi.
Eski milletvekili Muhsin Kuhkan dün devlete ait ISNA haber ajansına şu demeci verdi:
“Nükleer müzakere ekibi dolar fiyatlarındaki artışa dikkat etmemelidir. Amerika'nın vekilleri, yaptırımlarla müzakereler sürerken İran üzerindeki baskıyı artırmaya çalışıyor. Doların yükselişi müzakerelerden uzak değil ancak müzakereciler buna dikkat etmemeli ve taleplerinde ısrar etmemeli.”
Milletvekili, nükleer anlaşmayla ilgili mevcut hükümete yöneltilen suçlamalara da dikkat çekti:
“Bazıları, diğerlerini nükleer anlaşmaya siyasi amaçlarla karşı çıkmakla suçluyor. Müzakerenin kökenine kimse karşı çıkmıyor. Ancak anlaşmazlıklar müzakerelerin içeriği, sonucu ve Batı'ya karşı aşırı güven konusunda baş gösteriyor. İran ekibinin ülke içindeki desteğini mantık belirleyecek.”
Tahran'ın Cuma Namazı İmamlığı görevini yürüten Kazım Sıddıki dün okuduğu cuma hutbesinde İranlıları ‘sorunları çözmek için kısa bir süre daha dayanmaya’ çağırdı. Sıddıki, müzakerelerin olası çöküşünün sonuçlarıyla ilgili korkuları azaltmak amacıyla ekonomik durumun ‘iyileştirilmesi’ için çalışıldığından söyledi.
Ekonomik durumun iyileştiğine ve ihracatın arttığına dikkat çeken Sıddıki müzakerelerin yeni aşamasının İran'a iki mesaj gönderdiğini ifade etti.
İçe dair mesajın ‘Velayet-i Fakih'e bağlı devrimci hükümetin tüm dünyayla ilişki kurabileceği’ olduğunu belirten Sıddıki şu ifadeleri kullandı:
“Önceki hükümet müzakereler yürütüyordu. Biz sabırlıydık ancak hiçbir şey olmadı. Bir önceki aşamadaki müzakerelerde, her iki taraf için de kârlı müzakereler olmadı. Çünkü bu bir kazan-kazan müzakeresi değildi. Ancak müzakerecilerimiz artık tavizsiz ve bilgili insanlar. Mevcut müzakereler müzakere için değil, kibirli güçlerin dayattığı yaptırımları kaldırmak içindir. Eski ABD Başkanı Donald Trump yönetimindeki Washington, rejimimize karşı üç cephede komplo kurdu. ABD Hazinesi'nin nükleer anlaşmadan çekildikten sonra uyguladığı yaptırımlar bu komplonun ilk cephesiydi. İkinci cephe, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın ‘bizimle ticaret yapmak isteyen ülkeleri korkutmasıydı’. Üçüncü cephe de ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatını (CIA) İran sokaklarını kışkırtmaya çalışmasıydı.”
Müzakerelerin çöküşünün sonuçlarıyla ilgili İran sokaklarındaki korkuyu yatıştırmaya çalışan Sıddıki, özellikle petrol satışlarında olmak üzere ithalatta yüzde 38 ve ihracattaki yüzde 42’lik artışa dikkat çekti.
“İran halkının direnişi etkili oldu ve halk kısa bir süre daha sabrederse hükümet, üç otoritenin birleşmesi ile sorunları çözebilir” ifadesini kullandı.
Sıddıki, dışarı ile ilgili de şu mesajları verdi:
“Düşmanların evrensel ölüm aracını bize karşı bir yıldırma aracı olarak kullanmasını elimiz kolumuz bağlı izlemiyoruz. Görüşmelerin çökmesi durumunda diğer ülkelerin başka seçeneklere başvurması halinde İran'ın askeri bir saldırıya maruz kalma olasılığı çok değil. Bu ülke, düşmanlarla yüzleşmek için akıllara durgunluk veren bir askeri sanayiye sahip. İran'ın dünyada hiçbir ülkenin bize saldırmasına izin vermeyen bir konumu var.”
Donya-e-Eqtesad gazetesi geçen hafta, 21 Mart - 21 Ekim döneminde yedi ayda petrol dışı ihracatın 27 milyarı bulduğunu bildirdi. İran ihracatının yüzde 18,3'e ulaştığı aynı döneme kıyasla yüzde 47'lik bir büyüme kaydedildi.
Diğer yandan İran Meclis Başkanı Muhammed Galibaf, Türkiye'deki yatırımcıları ABD yaptırımlarının devam etmesi durumunda bile iki ülke arasındaki ticari ilişkileri güçlendirmeye çağırdı.
TBMM Başkanı Mustafa Şentop'un ev sahipliğinde İstanbul'da düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı Üyesi Ülkeleri Parlamento Birliği (İSİPAB) 16. Konferansı’na katılan Galibaf çok sayıda yatırımcı ve Türk holding şirketlerinin başkanlarıyla bir araya geldi.
Resmi IRNA haber ajansına göre Galibaf şu açıklamada bulundu:
"Hükümetin ve parlamentonun önceliği komşularla ilişkileri geliştirmektir. Bu tavizsiz ve katı bir iradedir. Bu temelde iki ülke arasındaki ticarete öncelik vermeye kararlıyız."

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
TT
TT

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.