عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

Nükleer anlaşmanın askıya alınması hangi tarafın çıkarına?

Atom enerjisi sembolü, arkasında ise İran bayrağı yer alıyor (Reuters)
Atom enerjisi sembolü, arkasında ise İran bayrağı yer alıyor (Reuters)
    Washington – Londra / Şarku'l Avsat
TT
TT

Nükleer anlaşmanın askıya alınması hangi tarafın çıkarına?

Atom enerjisi sembolü, arkasında ise İran bayrağı yer alıyor (Reuters)
Atom enerjisi sembolü, arkasında ise İran bayrağı yer alıyor (Reuters)

Diplomatlar, analistler ve yetkililer, İran ve Batı ülkeleri arasındaki 2015 tarihli nükleer anlaşmayı yeniden hayata geçirme yönündeki nihai teklifini kabul etse veya etmese dahi iki taraftan birinin bu teklifin iptalini ilan etmeyeceğini, zirâ teklifin iki tarafın da çıkarlarına hizmet ettiğini vurguladı. Ancak tarafların bu hususta bağlı kaldığı nedenler farklılık gösteriyor. ABD Başkanı Joe Biden tarafından bakıldığında, İran'ın nükleer programını dizginlemenin anlaşma haricinde bariz veya kolay bir yolu bulunmuyor. Nitekim söz konusu anlaşma; ABD, Birleşmiş Milletler (BM) ve AB'nin ekonomik yaptırımlarına maruz kalmaması karşılığında İran'ın nükleer programını frenlemesini öngörüyor.
Çin ve Hindistan gibi ülkeler İran petrolü almaya devam ettiği taktirde, eski ABD Başkanı Donald Trump’ın 2018’de anlaşmadan çekilmesinin ardından yaptığı gibi İran’ın nükleer programını sınırlama amacıyla ekonomik baskı kullanmak zor olacak.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgali ve Moskova'nın Tahran'a açık desteğinin sebep olduğu yüksek petrol fiyatları, İran için ekonomik ve siyasi açıdan can simidi niteliğinde. Bu husus, İranlı yetkilileri Batı yaptırımlarına karşı tahammül edebileceklerine ikna etmeye yardımcı oldu.
İsminin açıklanmaması şartıyla Reuters’a konuşan Avrupalı ​​bir diplomat, “Her iki taraf da mevcut durumdan memnun” ifadelerini kullandı. Aynı şekilde isminin açıklanmamasını isteyen İranlı üst düzey bir yetkili ise Reuters’a verdiği demeçte, “Acelemiz yok. Petrolümüzü satıyoruz. Komşu ülkeler dahil olmak üzere birçok ülke ile aramızda makul bir ticaret mevcut. Washington’un aksine Rusya ve Çin gibi dostlarımız var. Nükleer programımız ilerliyor. Neden geri adım atalım?” ifadelerine başvurdu.
Anlaşmanın İran’a çok cömert davrandığını söyleyerek nükleer anlaşmadan çekilen Trump, sonrasında ise azami baskı kampanyası kapsamında İran'ın petrol ihracatını sıkıştırmak amacıyla yoğun ABD yaptırımlarını yeniden uygulamaya koymuştu. İran ise yaklaşık bir yıl sonra daha fazla zenginleştirilmiş uranyum stokları biriktirerek anlaşmayı ihlal etmeye başlamıştı. Aynı zamanda uranyumun anlaşma kapsamındaki yüzde 3,67 sınırını aşarak yüzde 60 oranında uranyum zenginleştirmeye, gelişmiş santrifüjler kullanmaya yönelmişti.
Bölgedeki diplomatlar, AB’nin taraflara 15 Ağustos'ta bir yanıt beklediğini bildirdiğini aktardı. İran'ın AB’nin taslak metnini kabul etme niyetinde olup olmadığına dair hiçbir belirti yok. ABD ise AB önerileri temelinde hızlı bir anlaşmaya varmaya hazır olduğunu söylüyor. İranlı üst düzey ikinci bir yetkili, “Ukrayna savaşı, artan petrol fiyatları, Washington ile Çin arasındaki artan gerilim nedeniyle siyasi denge değişmiş durumda. Dolayısıyla zaman faktörü İran için çok önemli değil” vurgusunda bulundu.
Aylar önce zamanın tükendiği uyarılarında bulunan ABD’li yetkililer ise ABD ulusal güvenliği çıkarına olduğu sürece bir anlaşma yönünde çalışmaya devam edeceklerini, bu yönde bir son tarihin bulunmadığını söyleyerek bu husustaki tutumlarını değiştirdiler. Biden partisinin Meclis ve Senato'da çoğunluğu kaybedebileceği 8 Kasım ara seçimleri öncesinde anlaşmayı yeniden hayata geçirdiği taktirde, Cumhuriyetçilerin eleştirilerine maruz kalabilir.
Şarku’l Avsat’ın Reuters’tan aktardığına göre Washington Enstitüsü'nden ABD’li kıdemli diplomat Dennis Ross, “İranlılar yarın gelip de peki dedikleri taktirde masadaki anlaşmayı kabul edeceğiz. Ara seçim meselesi ne olursa olsun bunu yapacağız. Mesele ABD yönetiminin bunu büyük bir silah kontrol anlaşması olarak lanse etmesi gibi değil. Konumları, mevcut alternatifler arasında en az kötü olanı” açıklamalarında bulundu.
Biden, İran'ın nükleer silah elde etmesini engellemek için son çare olarak askeri müdahalede bulunacaklarını açıklamıştı. Ancak bölgede daha geniş bir savaş ya da İran'ın ABD'ye yahut diğer bölgelerdeki müttefiklerine saldırması riski göz önüne alındığında Washington böyle bir gelişmeye asla istekli değil.
Geçtiğimiz hafta İranlı bir adamın ABD'nin Eski Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton'u öldürmeyi planlaması ve yazar Selman Rüşdi’ye yönelik bıçaklı saldırıyla ilgili suçlamaların ardından, yönetime yönelik yerel eleştiriler daha sert olacak. Washington için daha iyi politika seçeneklerinin bulunmaması ve Tahran'ın zamanın kendi lehine işlediği görüşü, anlaşmayı askıda bırakabilir. Eurasia Group analisti Henry Rome, konuyla ilgili açıklamasında şu ifadelere başvuruyor:
“İki taraf da anlaşmanın yeniden hayata geçirilmesi yönünde taviz vermeye istekli görünmese de, hem ABD hem de İran, bir anlaşma olasılığını canlı tutmak için zorlayıcı nedenlere sahip. İranlı liderlerin kesin bir karar verip vermediği belirsiz. Ancak her iki durumda da, bu belirsizlik döneminin sürdürülmesi muhtemelen onların çıkarına hizmet ediyor. Batı'nın zamanın daraldığı yönünde uzun zamandır bulunduğu tehditler, masadaki anlaşmanın nihai ve müzakere edilemez olduğu ısrarı konusundaki güvenilirliğini büyük olasılıkla baltaladı.”

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Lübnan'da tartışmalara yol açan bir İran belgesi: Hizbullah Ulusal Muhafızlara mı dönüşecek?

Belge, “Hizbullah’ın askeri ve örgütsel yapısının Lübnan Ulusal Muhafızlarına tamamen dönüştürülmesinin” başlangıcını öngören geri döndürülemez bir stratejik karardan bahsediyor (Reuters)
Belge, “Hizbullah’ın askeri ve örgütsel yapısının Lübnan Ulusal Muhafızlarına tamamen dönüştürülmesinin” başlangıcını öngören geri döndürülemez bir stratejik karardan bahsediyor (Reuters)
TT
TT

Lübnan'da tartışmalara yol açan bir İran belgesi: Hizbullah Ulusal Muhafızlara mı dönüşecek?

Belge, “Hizbullah’ın askeri ve örgütsel yapısının Lübnan Ulusal Muhafızlarına tamamen dönüştürülmesinin” başlangıcını öngören geri döndürülemez bir stratejik karardan bahsediyor (Reuters)
Belge, “Hizbullah’ın askeri ve örgütsel yapısının Lübnan Ulusal Muhafızlarına tamamen dönüştürülmesinin” başlangıcını öngören geri döndürülemez bir stratejik karardan bahsediyor (Reuters)

Denise Rahma Fahri

Son zamanlarda, Lübnan'daki yerel medya kuruluşları, İran Devrim Muhafızlarına yakın bir merkez olan Tahran'daki Savunma Çalışmaları Merkezi'nden sızdırıldığı bildirilen bir İran belgesi yayınladı. Belge Hizbullah adına, Lübnan Cumhurbaşkanı komutasında faaliyet gösterecek “Ulusal Muhafızlara” dönüşmeyi öneriyor ve buna hazır olduğunu ifade ediyor. Belgeye göre, Lübnan Ulusal Muhafızları, “Meçhul Asker Kurumu” bünyesinde bir direniş unsuru ve stratejik yedek kuvvet olarak yer alacak. Belgede belirtildiği üzere, bu “direnişin” sonu değil, silahların devletin elinde olduğu yeni bir dönemin başlangıcı. Hizbullah’a yakın bir kaynak, bu belgeden haberdar olmadığını, şu anda konuya ilişkin belirli bir vizyon bulunmadığını ve meselelerin silah ile ilgili diyaloğun kaderiyle bağlantılı olduğunu belirtse de, Hizbullah liderliği bu belgeyi resmi olarak yalanlamadı. Birçok kişi de belgeyi, Hizbullah'ın silahını korumayı, komutayı Devrim Muhafızları ile sınırlandıran, resmi ordusunun ise sembolik bir rol oynadığı İran modelini benimseyerek, varlığını meşrulaştırmayı amaçlayan öneri ve çözümler için nabız yoklaması olarak değerlendirdi.

frgty
İran belgesi, Lübnan'daki mevcut dönemi direniş ve ulusal egemenlik tarihinde önemli bir an olarak tanımlıyor (AFP)

Diğer Seçenek Hareketi'nin lideri Alfred Madi, bu belge hakkında ilk konuşan kişi oldu. Madi, Cumhurbaşkanı Joseph Avnn, Hizbullah ve Emel Hareketi temsilcilerini içeren ve Lübnan ulusal güvenlik stratejisi üzerinde çalışan komitelerin yanı sıra, Hizbullah’ın talep ettiği garantilerin İran'ın önerisinin ciddiyetini gösterdiğini açıkladı.

Sızdırılan metin

İmza bekleyen bir taslak bildiri olduğu düşünülen İran belgesi, Lübnan'daki mevcut dönemi direniş ve ulusal egemenlik tarihinde önemli bir an olarak tanımlıyor. Hizbullah'ın “Ulusal Muhafız”a dönüşmeye hazır olmasını da, caydırıcılık denklemini Lübnan devleti bayrağı altında pekiştirme ve ulusal güçleri halkın ve anayasanın çıkarlarına hizmet edecek şekilde yeniden konumlandırma taahhüdü çerçevesinde değerlendiriyor.

Belge, “Hizbullah’ın askeri ve örgütsel yapısının Lübnan Ulusal Muhafızları'na tamamen dönüştürülmesi sürecinin” başlamasını öngören geri döndürülemez bir stratejik karardan bahsediyor. Belgeye göre Ulusal Muhafızlar, Lübnan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve Silahlı Kuvvetler Başkomutanı komutasında ve Bakanlar Kurulu ile koordinasyon halinde, ulusal egemenlik çerçevesinde faaliyet gösteren egemen bir halk direniş oluşumudur.

Pratik adımlara gelince, belgede “bu yıl sonuna kadar, elit birlikler, silah depoları ve komuta kontrol merkezleri de dahil olmak üzere, kuzeyden güneye tüm silah ve muharebe kabiliyetlerinin kademeli olarak Lübnan Ulusal Muhafızları'na devredileceği” belirtiliyor. Belgede ayrıca, “daha önce direnişle bağlantılı olan ileri askeri üretim birimlerinin resmen Lübnan devletinin denetimine girdiği ve gizli teknik ve güvenlik raporlarını, en yüksek egemenlik koruması çerçevesinde, Cumhurbaşkanı aracılığıyla Bakanlar Kurulu'na sunduğu” da ifade ediliyor. Bu birimler arasında hassas mühimmat üretimi, savunma sistemleri, insansız hava araçları, füzeler ve uzun menzilli mermilerin geliştirilmesi yer alıyor.

sdfgth
Hizbullah adına, Lübnan Cumhurbaşkanı komutasında faaliyet gösterecek “Lübnan Ulusal Muhafızları”na dönüşmeyi öneren ve buna hazır olduğunu belirten bir belge yayınlandı (Reuters)

İran'ın önerisi, Lübnan Savunma Bakanlığı'nı, korunan teminatlar dahilinde ve gönüllülere doğrudan maaş ödenmeden, Ulusal Muhafızlar ile ilgili gizli altyapı ve operasyonel görevlerden sorumlu kuruluş olarak belirliyor. Yine öneriye göre Ulusal Muhafızlar, acil durumlarda hızlı karar alma ile ilgili taktiksel nedenlerle bağımsız bir operasyon odası ile birlikte Meçhul Asker Kurumu’na  bir direniş bileşeni ve stratejik yedek olarak dahil edilecek.

İran'ın önerisi, 10.452 kilometrekarelik Lübnan’ın sonudur

Independent Arabia, bu belgenin Farsçasını aradı ve hatta kendisini hazırladığı söylenen kurumun web sitesini taradı, ancak hiçbir şey bulamadı.

Aynı zamanda, Diğer Seçenek hareketinin lideri Alfred Madi, önerinin sadece medyada çıkan bir haberden ibaret olsa da masum olmadığını vurguluyor. Bu yönde bir dizi adımın atıldığını açıklıyor. Ona göre bu adımların en dikkat çekeni, Hizbullah, Emel Hareketi ve Cumhurbaşkanı Avn'dan oluşan ortak komitelerin ulusal güvenlik stratejisi üzerinde çalışmak üzere medyadan uzakta, tamamen gizlice düzenlediği toplantılardır. Bu çalışma, Hizbullah’ın silahlarını teslim etmesi karşılığında talep ettiği garantilerle ilgili olarak son zamanlarda gün yüzüne çıkan taleplerle örtüşüyor. Madi, bu önerinin Cumhurbaşkanı'nın tasarrufunda olmasıyla ilgili sızdırılan belgenin içeriğine de ışık tutuyor. Tüm göstergelerin, Hizbullah'ın Cumhurbaşkanı Avn'a, başkan yardımcılığı ve ordu komutanı yardımcılığı görevlerini güvence olarak almadığı sürece hiçbir şey vermeyeceğini gösterdiğini belirtiyor. Bunun için anayasa değişikliği veya yeni bir kuruluş konferansı gerekiyor. Madi, daha fazla ayrıntı vermekten kaçınarak, “Perde arkasında bir şeyler planlanıyor ve ana hatları artık belli” diye ekliyor.

Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre belgeyle ilgili sızıntıların ciddiyetiyle ilgili olarak, İran'ın Hizbullah'ın askeri kanadını Ulusal Muhafızlar adı altında koruma türünden bir sızıntı, silahların teslim edilmesini ve sadece devletin elinde olmasını şart koşan Lübnanlı ve uluslararası talepleri atlatmaya veya etrafından dolanmaya yönelik akıllıca bir girişim sayılmıyor. Aksine, söz konusu öneri ile “çözüm bu” ve orduya ancak tek grup halinde entegre oluruz diyorlar.

Madi, bu öneri ile ilgili olarak şunu da ekliyor: “Hizbullah'ın silahları sorununu çözmeyecek, aksine ülkeyi yıkıma ve Hizbullah’ın Lübnan’ı işgalini meşrulaştırmaya götürecek, ki bu da siyasi bir sapkınlıktır”. Ayrıca “sadece zorlu çözümü uygulamaktan kaçınmak için Lübnan formülünün tamamını değiştirebilecek bir öneriyi kabul etmek mümkün değil. Hizbullah'ı da içeren bir Ulusal Muhafız Birliği kurmak, Sünniler, Hristiyanlar veya Dürziler için ve hatta Şiilerin yarısı için bile kabul edilemez. Böyle bir çözümü ancak mevcut siyasi otorite sürdürebilir. İran'ın önerisi, 10.452 kilometrekarelik bir ülke olarak Lübnan'ın sonu demektir” diye de vurguluyor.

Askeri kaynaklar

Askeri çevreler ise bu önerinin Lübnan'ı yıkıma götüreceğine ve federal bir sistemin dayatılmasına yol açacağına inanıyor. Zira bu durum, bir Hristiyan Ulusal Muhafız Birliği, bir Sünni Ulusal Muhafız Birliği ve bir Dürzi Ulusal Muhafız Birliği kurulması yönünde karşı talepleri tetikleyebilir. Askeri çevreler “böyle bir proje yaşayamaz ve amacı Lübnan'ı federal bir devlete dönüştürmek olmadığı sürece imkânsızdır. Bu öneri bir İran rüyasıdır ve gerçekleşmeyecektir” diyor. Bunu tanımlamak için halk arasında yaygın “Şeytan’ın cennete girmeyi hayal etmesi gibi” sözünü kullanan çevreler, ulusal ordunun yanı sıra tüm bu silah ve teçhizata sahip bir silahlı örgütün varlığını dahi şiddetle reddediyor. Böyle bir öneriyi sızdırmanın, Lübnan devletini ve ABD'yi alt etme çabalarını gizlediğine ve ancak Lübnan'ın merkezi siyasi otoriteye sahip bir devletten ademi merkeziyetçi bir devlete dönüşmesi durumunda başarılı olacağına inanıyorlar.

Aynı çevreler, İran ve Hizbullah'ın nabız yoklamak için belgeyi kasıtlı olarak sızdırmış olma ihtimalini de göz ardı etmiyor. Belgenin içeriğinin merkezi bir devlet içinde uygulanmasının, o devletin yıkılması anlamına geleceğine ve Lübnan'daki diğer mezhep ve dini grupları silahlanmaya iteceğine inanıyorlar. Dahası, “böyle bir karar, zaten hayal kırıklığı içinde yaşayan askeri personeli daha da hayal kırıklığına uğratacaktır” diyorlar. Ulusal Muhafızlar personelinin veya Ulusal Muhafızlar kılığındaki Hizbullah üyelerinin maaşlarını kim ödeyecek, eski cumhurbaşkanı Emile Lahud döneminde direnişin yararına ordudan kesilen fonlar yetmez mi diye soruyorlar. Böyle bir karar Lübnan Ordusu için felaket olur diye de ekliyorlar.

Hizbullah’a yakın kişiler; böyle bir öneri yok diyorlar.

Hizbullah'a yakın bir isim olan siyasi analist Faysal Abdussettar, böyle bir önerinin mevcut olmadığını ve bu konunun masada bile olmadığını vurguluyor. Abdussettar, “Lübnan daha önce 1960'ların sonlarında benzer bir deneyim yaşamıştı, ancak bu anlamda değil, daha ziyade 'ordu destekçileri' bayrağı altında bir oluşum söz konusuydu. O dönemde mesele, Filistinli örgütlerin ve güçlerin varlığının ardından birçok güney bölgesinde hakim olan durumla ilgiliydi” diyor. Bunun bugün yeniden gündeme gelmesine şaşırdığını ifade eden Abdussettar, herhangi birinin bu dönemi taklit etmek veya direnişin elindeki silahlar sorununa bir çözüm bulmaya çalışmak amacıyla bunu gündeme getirmiş olmasından şüphe duyuyor. Abdussettar’a göre bu öneri “ne ciddi ne de mevcut değil.” Şunu da ekliyor: “Herkesin bildiği yerleşik denklem, silahların teslim edilmesinin söz konusu olmadığıdır. Ulusal savunma stratejisi kapsamında bir tartışma yapılabilir, ancak bu konu derinlemesine bir diyalog gerektiriyor. Diyalog ise devletin başı olan Cumhurbaşkanı da dahil olmak üzere tüm Lübnanlı liderler için artık kaçınılmaz hale geldi.” Ancak Abdusettar, ABD Başkanı Özel Temsilcisi Tom Barrack'ın Lübnan'dan ayrılması ve ABD'nin Lübnan'ın yanıtına nasıl bir yanıt vereceğinin henüz bilinmemesi nedeniyle yakın gelecekte herhangi bir diyalog olasılığının uzak olduğunu “bu nedenle, bir sonraki adımların netleşmesi için daha fazla zamana ihtiyaç olduğunu” belirtiyor.