Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres’in Libya Özel Danışmanı Stephanie Williams, Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda, Libya Devlet Yüksek Konseyi ve Temsilciler Meclisi'ni sorumluluklarını üstlenerek, anayasal çerçevede seçimler için bir yol haritası üzerinde anlaşarak ‘tarihi tavizler’ vermeye çağırdı.
Aynı zamanda, “Libya'da seçimlerin mümkün olduğuna, seçimlerin yürütme otoritesi için sürekli mücadeleyi çözmenin anahtarı olduğuna hala inanıyorum. İki kurum da son engeli aşmalı. Bunun tarihi çözüm ruhunu ve uluslararası toplumun güçlü desteğini gerektirdiğine inanıyorum. Libya halkı, siyasi sınıfların yenilenmesi ve bir cumhurbaşkanı seçilmesi için ulusal seçimlerin düzenlenmesini istiyor” ifadelerine başvurdu.
5+5 Ortak Askeri Komite’nin Ekim 2020'de imzalanan ateşkes anlaşmasını sözlü ve fiili açıdan sürdürme taahhüdünü takdir eden Williams, diğer yandan ise Libya Ulusal Petrol Kurumu’nu (NOC) siyasallaştırma çabalarıyla ilgili endişelerini dile getirdi.
Geçtiğimiz ayın sonlarında görevinden ayrılan Williams, BM Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) Libya Özel Danışmanı atamasını yakında onaylayacağı umudunu dile getirdi.
-Sizin görevinizden ayrılmanız ile BM misyonu görev süresinin sadece 3 ay daha uzatılması arasında bir ilişki var mı?
Görevim aslında kısa süreli düşünülmüştü. Başlangıçta, Genel Sekreter Özel Danışmanı ve Libya'daki BM Destek Misyonu (UNSMIL) Başkanı atanana kadar dört aylıktı. Özel Danışmanlığa atanmam öncesinde bu hususta taahhütlerim olmuştu. Dolayısıyla Temmuz sonu ardından başka bir uzatma talebini kabul edemedim. BMGK’nın mümkün olan en kısa sürede bir Özel Danışman atayacağını, UNSMIL'in görev süresinin bir yıl daha uzatılacağını umut ediyorum.
-BMGK’nın beş daimi üyesiyle ilişkiniz nasıldı?
BMGK’dakiler dahil olmak üzere tüm BM üye devletleriyle iyi ilişkilerim oldu.
-Ukrayna'daki Rus-Batı çatışması Libya'yı etkiledi mi?
Ukrayna'daki çatışma neticesinde patlak veren bölünmelere rağmen, BMGK Libya meselesini görüşmek üzere toplanmaya devam etti. Berlin süreci ise sürüyor.
-Daha önce bazılarının “Libya’nın siyasi geleceğini gasp ettiğini” söylemiştiniz. Kim bu bazıları?
Çatışan tarafların süreci ilerletmeyi reddedişlerinde etkisi olan çeşitli faktörler var. Ancak Genel Sekreter'den aldığım talimatlar Libya halkını dinlemem yönündeydi. Libyalılardan dinlediklerim açıktı: Libya halkı, siyasi sınıfların yenilenmesi ve bir cumhurbaşkanı seçilmesi için ulusal seçimlerin düzenlenmesini istiyor. Dolayısıyla dar siyasi sınıf yerine oy vermek için kaydolan yaklaşık 3 milyon Libyalıya kulak verme kararı aldım. Devlet Yüksek Konseyi en az 10 yıldır, Temsilciler Meclisi ise en az 8 yıldır görevde. Son kullanma tarihleri çoktan geçti. Temmuz ayı başlarındaki protestolar, seçimlerin yapılması yönünde açık bir çağrıydı. Söz konusu iki kurum, sorumluluklarını üstlenerek, anayasal çerçevede seçimler için bir yol haritası üzerinde anlaşarak tarihi tavizler vermeli.
-Berlin Konferansı'nın başarısında rol aldınız. Bu başarı şuan nerede? Berlin gidişatının kaderi nedir?
Genel Sekreter’den aldığım talimatlar uyarınca, Berlin Konferansı tarafından ortaya konan ve sonraki BMGK kararlarında yer alan üç Libya gidişatına öncülük ettim. Bunlar üç uluslararası çalışma grubu tarafından izleniyor. Görev sürem boyunca Fransa başkan olduğu sürede ve 5+5 Ortak Askeri Komite huzurunda uluslararası güvenlik çalışma grubunun toplantılarını yürüttük. Aynı zamanda uluslararası ekonomik çalışma grubu eşbaşkanlarının (Mısır, AB ve ABD) Libyalı kurumlar ve dairelerle bir araya geldiği toplantılar düzenledik. Uluslararası siyasi çalışma grubu ile uluslararası insancıl hukuk ve insan hakları çalışma grubunun toplantıları da yapıldı. Siyasi çalışma grubuna Almanya, Cezayir ve Arap Birliği eşbaşkanlık yaparken, diğer ikisine ise Hollanda ve İsviçre başkanlık etti.
-Peki Askeri Komite’nin ateşkesteki rolü?
En az iki yıldır birlikte çalışmaktan mutluluk duyduğum 5+5 Ortak Askeri Komite’nin Ekim 2020 tarihli ateşkes anlaşmasını sözlü ve fiili açıdan sürdürmesini takdir ediyorum. Aynı zamanda askeri kurumların tek bir bütün haline getirilmesi, milislerin silahsızlandırılması, güvenlik sektörünün reforma tabi tutulması, Libya'nın egemenliğini ihlal eden paralı askerlerin ve yabancı güçlerin ülkeden çıkartılması üzerinde çalışmalarını sürdürüyorlar. Ordunun sivil gözetimi ilkesine bağlılıklarını da takdir ediyorum, bu desteklenmesi gereken bir ilke.
-Biraz da ekonomik boyut ve Ulusal Petrol Kurumu’ndan (NOC) bahsedelim.
Ekonomik hususta, ülkenin petrol gelirlerinin yönetiminde sürekli şeffaflık ve hesap verebilirlik için baskı yaptım. Petrol ambargosunun kaldırıldığını görmek güzel olsa da, NOC'un siyasallaştırılması çabalarından endişe duymaya devam ediyorum. NOC ve tüm egemen kurumlar, siyasi manevraların dışında tutulmalı, tam özerkliğe ve bağımsızlığa sahip olmalıdır. Libya Merkez Bankası'nın BM tarafından kolaylaştırılan denetimi yönündeki tavsiyeler, çok ihtiyaç duyulduğu üzere bankanın birleştirilmesi dahil olmak üzere tam olarak uygulanmalı.
-5+2 (ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya + Türkiye, Mısır) adlı yeni bir grup oluşturuldu. İlk toplantısı 19 Temmuz'da İstanbul'da gerçekleştirildi. Almanya'nın öncülük etmesi gereken uluslararası toplumun koordinasyonu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Çeşitli toplantılar üzerinden uluslararası toplum ile bağlantı kurulmasını takdir ediyorum. Sekiz ay boyunca Tunus, Mısır, Türkiye, Rusya, İtalya, Almanya, İngiltere, Fransa, İspanya ve Cezayir gibi birçok ülkeyi ziyaret ettim. BM’nin görüşlerinin memnuniyetle karşılandığı yerlerde bulunmak benim görevimdi.
-Libya'da seçimlerin ne zaman gerçekleştirileceğini düşünüyorsunuz?
Libya'da seçimlerin mümkün olduğuna, seçimlerin yürütme otoritesi için sürekli mücadeleyi çözmenin anahtarı olduğuna hala inanıyorum. Kendilerine kulak vermem gereken Libyalılar, ulusal seçimler yoluyla ülke kurumlarının meşruiyetini yeniden sağlamak üzere sandık başına gitmek için kayıt yaptırdılar. Yönetilenler ile yönetenler arasında sözleşmenin parametrelerini ve geçiş dönemi gidişatını tanımlayan, rızaya dayalı bir anayasal çerçevenin kurulmasıyla mevcut siyasi çıkmazın ve tekrar eden yönetim krizinin üstesinden gelebileceğimizi düşünüyorum.
Anayasa, seçim ve hukuk alanlarında uzmanlardan oluşan etkileyici bir ekip, iki meclis arasındaki üç tur müzakerede bana eşlik etti. Bu müzakerede Libya'nın uzun zamandır beklenen ulusal seçimlere gidebilmesi için gerekli anayasal çerçeve üzerinde uzlaşılması hedeflendi. Her ikisi de Libya’daki çatışma taraflarınca kabul gören adem-i merkeziyetçilik ve kaynakların dağıtımıyla ilgili hayati konularda anlaşma dahil olmak üzere pek çok şeyin başarıldığı bu müzakerelerde neredeyse tam bir ay harcadık. İki kurum da son engeli aşmalı. Bunun tarihi çözüm ruhunu ve uluslararası toplumun güçlü desteğini gerektirdiğine inanıyorum.
Ayrıca zamanımı, Libya'da siyasi, güvenlik ve toplumsal alanlarında mümkün olan en fazla sayıda muhatap ve temsilciye ulaşmak, onlara kulak vermek, endişelerini, 2011’den bu yana uzun bir geçiş dönemi içerisinde kalan ülke geleceğine ilişkin vizyonlarını, fikir ve önerilerini anlamak için kullandım. Gençlerin siyasi sürece dahil edilmesini savunmaya devam ederken diğer yandan ise çeşitli dijital diyaloglar kurdum. Gençlik gruplarına yönelik sosyal yardımları yürüttüm. Kadınların da siyasi süreçte yer almalarını destekledim. Zirâ çok sayıda Libyalı kadın siyasi fikirleri nedeniyle saldırıya, tacize uğradı, yasadışı bir şekilde gözaltına alındı veya kayboldu. Kadınların kamusal yaşama katılımı hem gereklidir hem de korunmalıdır.
-Sizi gelecekte ABD diplomasisinde yeni bir pozisyonda mı göreceğiz yoksa Gassan Selame ile Libya Özel Danışmanlığı hakkında anılarınızı mı yazacaksınız?
Zamanımı yazarak, öğreterek, konuşarak ve savunarak Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesi üzerinde çalışmaya devam edeceğim. Ciddi suiistimallerde bulunanlardan hesap sorulması için hesap verebilirlik hususunun hayati olduğu düşüncesindeyim. Libya’ya yönelik çeşitli görevlerim süresince, ülke genelinde işlenen insan hakları ihlallerinin birçok kurbanından korkunç tanıklıklar dinledim. Tarhuna’da işkence mağdurlarının veya kayıp şahısların aileleri ile geçirdiğim günü asla unutmayacağım. Libya’da bir şeylerin düzelmesi ve iyileşmesi için, ciddi suiistimallerde bulunanlardan hesap sorulmalı. Aynısı Suriye, Irak ve Yemen gibi iç savaşların kaydedildiği diğer bölge ülkeleri için de geçerli.
