Bienal arazisindeki açık alanlarda göçle ilgili meseleleri ve temaları ele alan birçok çalışma yer alıyor ve aşağıda bunlardan bazılarına yer vereceğiz:
Benim Yerim Hiçbir Yer
Göçe dair sanatsal anlatımlar arasında İranlı sanatçı Shabour Boyan'ın, Diriye Bienali Vakfı tarafından kendisine yaptırılan ve üç adet renkli kubbe modelini gördüğümüz “Benim Yerim Hiçbir Yer” adlı dikkat çekici çalışması yer alıyor. Sanatçı, 2014 yılında genetik bağlarının İskandinavya, Orta ve Güney Asya ve Orta Doğu'yu kapsayacak şekilde İran'daki orijinal vatanının çok ötesine uzandığını keşfettiği DNA analizi testini yaptıktan sonra, köklerini ve kökenlerini belgelemekle ilgileniyor. Sanatçı, bu bulgulara görsel sanatsal bir yanıt olarak, her biri genetik testi sonucunda ortaya çıkan çeşitli ülkelerden tarihi binaları temsil eden 33 küçük seramik kubbe yaptı. Boyan, DNA'sına hakim olan üç ırkı temsil etmek üzere Bienal için yaptığı çalışmalarını üç kubbe ile sınırlamayı tercih etti. Sanatçı, aidiyet, milliyetçilik ve kişisel tarih kavramlarını ifade etmek için filozof şair Mevlana Celaleddin el-Rumi'nin şiirlerinden biri olan “Yerim Hiçbir Yer” adlı eserinin başlığından ilham aldı.
Yedinci dalga: Bireyden topluma
Mısırlı sanatçı Mutez Ferec, geniş bir alana yayılan karmaşık çalışmasıyla görenleri şaşırtıyor. Sanatçı, eseri için “Arafat Dağı'nda durma/Arafat’ta vakfe” ifadesini seçmiş ve çalışmasına "Yedinci Dalga" adını vermiş. İslam mimarisindeki mukarnaslardan ve Mekke mimarisinde hala gördüğümüz geleneksel geometrik şekillerden ilham alan yüzlerce renkli ve oymalı ahşap parça aracılığıyla sanatçı, hac mevsiminde Arafat Dağı'na çıkan insan kalabalığını ifade etmek için üst üste yığılmış tahta dalgalar gibi görüntüler oluşturdu.
Dima el-Surucî ve “Kutsallığı korumak”
Sanatçı Dima el-Surucî’nin çalışması, sergi alanında tek başına duruyor. Eser, açıklıkları renkli camlarla süslenmiş, beyaz sıvadan yapılmış kemerli bir kapı gibi görünüyor. Dima el-Surucî, Filistin'de orijinal el sanatlarının ortadan kalkmasını çalışmaları aracılığıyla ele almaya çalıştığını belirtti. Sanatçı, eserinin bir hikayesi olduğundan da bahsetti:
Eser, 2022’de İsrail kuvvetlerinin Tapınak Tepesi’ne düzenlediği saldırı ve Kubbetu’s-Sahra'daki ay şeklindeki 30 pencerenin tahrip edilmesi olayından esinlenilmiş. Temel olarak eser, kutsallıkların korunmasından ve cami ve kubbe yapımında kullanılan orijinal el sanatlarının ortadan kalkmasından bahsediyor. Sanatçı, taş oyma ve vitray zanaatlarının, sadece Filistin'de değil, aksine, tüm Arap dünyasında ortadan kalktığını söylüyor. Dima, “Artık tamiri 15 yıl sürecek 30 kırık penceremiz var. Çünkü her bir dam penceresini (ay şeklindeki pencere) üretmek; alçıtaşını el ile oymak, vitray parçalarının montajı ve bunları tek tek sabitlemek gerektiğinden, 6 ay sürüyor" açıklamasında bulundu.
Adil el-Kureyşi’nin “el-Sidne” tablosu- Dima el-Surucî, “Kutsallığı Korumak” (Şarku’l Avsat)
Bu durum, tekniğin şu anda gerçekten ortadan kalktığını gösteriyor, çünkü bu tekniği uygulayan çok az kişi var. Bu zanaatı yapan kişilerden bazıları Yemen'de, biri Kahire'de ve bir başkası Kudüs'te bulunuyor. Tüm bunlara ek olarak, İsrailli yetkililerin bu pencerelerin yeniden inşa sürecini engellemesi, onarım sürecini daha da geciktirmekte.
Dima el-Suruci de çalışmalarında, sürekli şiddete rağmen Filistin toplumunun daimi varlığını simgeliyor. Sanatçı, bu ay şeklindeki pencerelerden parçalar aldı ve bir tanık ve aynı zamanda hayatta kalma kararlılığının bir sembolü olması için onları bir alçı modelin içine yerleştirdi.
Sanatçı, dikkat çekici ve nostaljik çalışmasında cami mimarisinden birtakım motifler de kullanıyor. Modeldeki süslemeler ve cam figürler, Mescid-i Aksa'yı çevreleyen alanlara, pencerelerin yıkılmasına ve duvarındaki kurşun deliklerine gönderme yapmakta.
Adil el-Kureyşi ve Kamera Tabloları
Suudi fotoğrafçı Adil el-Kureyşi, çektiği fotoğraflarla serginin Mekke ve Medine salonlarında seçkin bir yere sahip. Ona bu seçkin konumu veren fotoğraflar; Medine'deki son muhafızların, Kabe bekçilerinin ve Diriye Bienali tarafından kendisinden istenen Mescid-i Nebevi ve Şeyh Osman Taha’nın fotoğrafları. Fotoğrafçıyla, sergiye katılması ve çektiği fotoğrafları her salon için sanatsal anlatının başında ve sonunda sergileyerek yaptığı jest hakkında konuştuk. Mekke salonunda ziyaretçinin yolculuğu, sergilenen eserler arasındaki “Sidne” başlıklı devasa bir resim ile başlıyor. Bu resimde yer alan kişiler Kabe’nin ve Mekke’nin anahtarlarının taşıyıcıları. Ziyaretimiz Mescid-i Nebevi’nin bazı muhafızlarının fotoğrafıyla devam ediyor. Bunlardan biri resmi elbisesini giymiş ve sanki bizi Mescid-i Haram’a götürmeye hazırlanıyormuş gibi görsel bir şölen sunuyor. Hz. Peygamber'in makamının muhafızlarından biriyken ve oranın anahtarlarını taşırken nasıl böyle hissettirmesindi ki zaten. Bunlar, fotoğrafçının sevgi ve ustalıkla kaydettiği, bize muhafızların Mescid-i Nebevi’deki yaşamına dair geçmişten kesitler sunmak için çekilmiş enstantaneler.
Muhafızlardan izin istercesine, gösterinin geri kalanını keşfetmek için sessizce ilerliyoruz. Salonun sonunda muhafızların başka resimleri var. Hizmet etme ve sahip çıkma şerefine eriştikleri o yeri ziyaret etmemize izin verdikten sonra onlarla vedalaşıyormuşuz gibi hissettiriyor.
El-Kureyşi, Mekke-i Mükerreme Salonu'nda sergilenen diğer fotoğraflar hakkında şunları söyledi: “Bunlar, tarihte Mekke ve Medine’yi ilk fotoğraflayan fotoğrafçı Muhammed Sadık Bey’e ait ve onun resimleri çok ender bulunur. Şu an bulunursa milyonlara satılır.” El-Kureyşi’ nin son zamanlarda çektiği fotoğraflarla Muhammed Sadık Bey'in fotoğraflarının birleşimi, bizi 20. yüzyılın başından 21. yüzyıla götüren zamansal bir görsel anlatı gibi görünüyor.
El-Kureyşi, Bienal'in bir ziyaretçisi olarak baktığında küratörlerin, "hacılar şehrinde bir yer seçmek başta olmak üzere tüm aşamalarda çok başarılı olduklarına" inanıyor. Çünkü küratörler mekanı Mekke ve Medine’de değil, en fazla ziyaretçinin katılmasını mümkün kılacak şekilde hacılar şehrinden seçtiler. El-Kureyşi ayrıca, devasa dış eserlerin sergilenmesine izin veren binaları ve eserlerin kendilerini ifade etmeleri için sunulan geniş alanları ile Bienalin kendine özgü mimarisi hakkında da övgü dolu sözler söyledi.