İran’ın Dini Lideri Ali Hamaney, ‘düşmanları’ İranlı yetkililer arasında nifak ve şüphe tohumları ekmeye çalışmakla suçlayarak ulusal birlik çağrısında bulundu. Kadın sorunları ve kuşak farklılıklarını gündeme getirmeye çalışanları eleştiren Hameney, ‘yapay ihtilafların’ ‘bölünmelere’ dönüşmesine karşı uyarıda bulundu.
Hamaney, Hava Kuvvetleri Komutanları’na yaptığı yıllık konuşmasında, “Düşmanın asıl amacı, İslam Cumhuriyeti'ne diz çöktürmek, nifak ve şüphe tohumları atarak onu yok etmektir (...) Bu kirli plan karşısında yapılması gereken en önemli şey, birlik stratejisini korumaktır” ifadelerini kullandı.
Önümüzdeki cumartesi gününe denk gelen 1979 devriminin yıldönümü münasebetiyle devlet kurumlarının düzenlemek için harekete geçtiği yıllık kutlamalara üstü kapalı bir göndermede bulunan Hamaney “Halkın düşmanlara verdiği mesaj, şüphe uyandırma ve ulusal birliği bozma çabalarının boşa çıktığıdır” ifadelerini kullandı.
Devrimin, ‘yaşamının ve canlılığının’ devamlılığını sağlamanın temel koşulunun ‘ihtiyaçlara (artmasına) ihtimam gösterilmesi olduğunu belirten Hamaney, bu bağlamda ülkenin ‘temel ve önemli ihtiyacı’ olarak ‘ulusal birlik’ üzerinde durulması ve vurgulanması çağrısında bulundu. Resmi web sitesine göre Hamaney, ‘ulusal birliğin, devrimin zaferinde ve ilerlemesinde önemli rol oynadığını ve düşmanların önünde bir set ve duvar oluşturduğunu’ ifade ederek, ‘devrimin bugün mümkün olduğu kadar ve kat be kat yükseltilmesi gerektiğini’ vurguladı.
Ülkedeki son sözün sahibi, “Siyasi anlaşmazlıkların, bakış açılarında farklılıkların ve normal anlaşmazlıkların olmasında bir sıkıntı yok, ancak iş suçlama ve iftira boyutuna varmamalı” dedi. Bununla birlikte konuşmasının bir kısmında Hamaney “Siyasi gruplar arasında olumsuz bir algı oluşturmak, insanların birbirine ve hükümete karşı güvensizlik duymasını sağlamak ve kurumlar hakkında şüphe uyandırmak, İran’a kötü niyet besleyenlerin hedeflerine ulaşma stratejilerinden sadece bir tanesidir” ifadelerini kullanarak ‘düşmanın rejime karşı planı ve hedefinin devrime diz çöktürmek olduğunu’ vurguladı. 15 yıl önce ABD Başkanı'ndan (Barack Obama) bir mektup aldığını belirten Hamaney, “ABD Başkanı bana, rejiminizi değiştirmeye niyetimiz yok diye mektup yazmıştı. Ancak İslam Cumhuriyeti'ni bitirmeyi planladıklarına dair haberler aldık” dedi.
Hamaney, ‘rejimi ortadan kaldırma girişimlerini’ İran'ın bölgesel rolüne bağlayarak, “İslam Cumhuriyeti bu önemli, stratejik ve yararlı bölgeyi ellerinden almıştır” ifadelerini kullandı.
Hamaney'in ‘ulusal birlik’ çağrısı, Nisan 2016'da yaptığı eleştirilerden geri adım attığını gösteriyor. Zira o dönem Eski İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, 2016 yılında ülkenin nükleer programına ilişkin büyük ülkeler ve İran arasında imzalanan Kapsamlı Ortak Eylem Planı'nın (KOEP/nükleer anlaşma) uygulanmasının ilk aylarında şiddetle bir iç diyalog çağrısında bulunmuştu. Hamaney ise iç diyalog çağrısını yapanları ve nükleer müzakereler doğrultusunda bir iç diyaloğun başlatılmasını ‘Amerikan retoriğinin pompalanmasına’ benzetmişti.
Hamaney’in bu konuşmasından üç gün önce İran Yargı Erki, geçtiğimiz eylül ayında Mahsa Amini adlı genç kızın Ahlak Polisi tarafından gözaltına alındığı sırada hayatını kaybetmesinin ardından ülkeyi sarsan ‘Kadın, Özgürlük ve Yaşam’ protestoları sırasında tutuklanan bazı kişiler de dahil olmak üzere on binlerce mahkûm için af çıkarılmasına ilişkin teklifi Hamaney’in kabul ettiğini duyurmuştu. İran Yargı Erki, karara dahil olabilecekler için bazı, şartlar açıklamış ve idam cezası ile sonuçlanabilecek suçlamalar isnad edilmiş kişilerin dahil edilmeyeceğini belirtmişti. Aynı zamanda gözaltına alınanların ‘pişman’ olduklarına dair yazılı bir ifade vermeleri de istenmişti.
160'tan fazla şehir, protestocuların rejimi devirme taleplerinin yükseldiği gösterilere sahne oldu. Protestoların temposu düşse de Tahran'daki bazı mahallelerde hala geceleri 'Hamaney'e ölüm' ve 'Diktatöre ölüm' gibi sloganlar atılıyor.
Hamaney, ‘Fransa ve Sovyetler Birliği devrimleri gibi büyük küresel devrimlerde diktatörlüklerin geri dönüşünün’ ‘temel ihtiyaçların ve risklerin ihmal edilmesinden ve şahsi meseleler ve kavgalarla meşgul olunmasından’ kaynaklandığını belirterek, İran'daki devrimin ‘kendini bu belalardan koruduğunu’ vurguladı.
Hamaney, özellikle askeri birimlerin saflarında bölünmeler olduğu ve gösteriler sırasında bazı askerlerin tutuklandığı yönünde haberlerin çıkmasının ardından halkın, Devrim Muhafızları Ordusu’na (DMO) karşı kendilerini koruması için İran ordusuna protestolara müdahale etmesi yönünde yaptıkları çağrılara değindi. Hamaney, ordunun ‘(devrimin) ilk günlerinden itibaren daha devrimci, inançlı ve sadık hale geldiğini’ söyledi.
Zorlama ihtilaflar
Hamaney konuşmasında ‘zorlama’ olarak nitelendirdiği iç ihtilaflara işaret etmekle birlikte, üstü kapalı olarak bu tarafları eleştirdi. Hamaney “Bunların çatlaklara dönüşmemesi gerekiyor. Zaman zaman kadın meselesini, bazen Şii-Sünni meselesini, bazen de nesil farkını gündeme getiriyorlar” dedi.
Hamaney'in konuşmasından üç gün önce, reformist Eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, yöneticilerle halk -özellikle de protestocu gençler- arasında büyüyen bir uçurum olduğu konusunda uyarıda bulunmuştu. Hatemi 1997-2005 yılları arasında cumhurbaşkanlığı yaptığı döneme atıfta bulunarak, "Halk bizim neslimizi, devrim sırasında ve reformlar döneminin nesillerini aşıyor" dedi.
Hatemi, önceki önerileri hakkında karamsar görünse de devrimin yıldönümü münasebetiyle yaptığı açıklamada 15 öneri sundu. Hameney, “Denenen yol ve yaklaşımda reform talep etmek, imkânsız olduğu söylenemezse de bir kayaya çarptı ve çıkmaza girdi.” ifadelerini kullandı.
Öneriler arasında şu teklifler yer alıyor: tüm yönelim, eğilimler ve milliyetlerin katılımıyla ulusal dayanışma çağrısı, serbest ve rekabetçi seçimlerin yapılması, toplumdaki tüm çatışmaların sona erdirilip kamuoyunun yatıştırılması, reformist liderler Mir Hüseyin Musevi ve Mehdi Kerrubi’nin ev hapsine son verilmesi, din adamları, akademisyenler, işçiler, sanatçılar, medya mensupları ve sendika üyeleri aleyhindeki tüm davaların düşürülmesi ve siyasi tutuklular ile ‘isyan’ ve ‘ayaklanma’ eylemlerine katıldıklarına dair güvenilir kanıt bulunmayan kişilerin serbest bırakılması konusunda genel bir af çıkarılması.
Hatemi'nin önerileri arasında, Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi (DMTK) ve Anayasa Koruma Konseyi (AKK) gibi parlamento ve hükümet üzerinde denetim hakkı olan organlarda reform yapılması da yer aldı.
Hatemi açıklamasında iki şeyden dolayı üzgün olduğunu ifade etti; birincisi, iktidardaki müesses nizamdan reform ve hatalardan kaçınma konusunda herhangi bir sinyal gelmemesi. İkincisi ise ‘halkın mevcut siyasi sistemden duyduğu umutsuzluk.’ Hatemi, “Ülkedeki yönetimin en büyük hatası, toplumda daha iyi bir geleceğe dair ümidini kesmiş olan çoğunluğun kızgınlığını artırmak pahasına, kendisine sadık gördüğü küçük bir toplum kesimini memnun etmesidir” değerlendirmesinde bulundu.
Hatemi'nin açıklaması, reformist müttefiki Mir Hüseyin Musevi'nin yakın bir zamanda yaptığı açıklamasıyla zıtlık gösteriyor. Nitekim Musevi, iktidarın İslam Cumhuriyeti'ne alternatif olacak bir yapıya devredilmesi için yeni bir anayasa hazırlanması ve ‘bağımsız ve adil’ seçimler yoluyla bunun referanduma sunulması çağrısında bulunmuştu. Hatemi ise ‘rejimin devrilmesinin mümkün olmadığını’ söyleyerek mevcut anayasanın ruhuna dönülüp reform yapılabileceğini vurguladı. Ayrıca rejimin devrilmesi yönündeki çağrıların daha fazla ‘kısıtlama ve baskıya’ yol açacağı konusunda da uyarıda bulundu.
Musevi yaptığı açıklamada, İran'da son aylar ve yıllarda yaşanan ‘kanlı’ olayların, 2009 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde desteklediği ‘anayasayı tavizsiz uygulama’ sloganının ‘artık etkili olmadığını’ gösterdiğini söyleyerek, “Esas kriz, ülkenin sürdürülemez çelişkili yapısı ve temel sistemidir” demişti.
Kayhan gazetesi Hatemi’yi hedef alıyor
Rejimin geleceği konusunda Musevi ile Hatemi arasında açıkça görülen görüş ayrılığına rağmen, DMO’ya bağlı Civan gazetesi Hatemi ve Musevi'yi ‘havuç ve sopa politikası’ izlemekle suçladı. Şarku’l Avsat’ın edindiği bilgiye göre Hatemi’yi ‘havucun’ sahibi olarak tanımlayan Civan müttefiki Musevi’yi ‘İslam Cumhuriyeti’ni parçalamak için ‘sopayı’ elinde tutmakla suçladı.
Dini Lider’in Ofisi’ne bağlı Kayhan gazetesi çarşamba günkü sayısında Musevi ve Hatemi'nin açıklamalarını hedef aldı. Kayhan Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hüseyin Şeriatmedari, Hatemi'den ‘kendisine dikte edilen ifadeyi tekrar okumasını’ isteyerek, “Rejimdeki cumhuriyetçi unsurdan endişe ettiğiniz için utanmıyor musunuz?” sorusunu yöneltti ve onu İran’a ‘düşman’ olan yetkililerin söylediklerini tekrarlamakla suçladı. Şeriatmedari, “Açıklamadan adınızı silip Netanyahu'nun adını koysak bir şey fark eder mi?” ifadelerini kullanarak “Siz (Hatemi) ve Musevi sanki devrim size borçluymuş gibi konuşuyorsunuz. Söyleyin bana: Sicilinizdeki devrimci arka plan nedir?” diye sordu.
Öte yandan Reform Cephesi Sözcüsü Ali Şekuri Rad, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, “Hatemi'nin mesajı ile Musevi'nin açıklaması arasındaki ortak nokta, ülkedeki yetersiz durumun ve mevcut siyasi çıkmazın dile getirilmesidir” dedi. Rad, “Mevcut yönetim, herhangi bir reform veya değişimi kabul etmese de; Musevi bir ufuk çizerken Hatemi de bir yol çizdi. Her ikisi de halkın egemenliğini kurmaya ve umudu güçlendirmeye çalışıyor" ifadelerini kullandı.
Suudi Arabistan Veliaht Prensi ve Başbakanı Muhammed bin Selman, Riyad'da Lübnan Cumhurbaşkanı Joseph Avn’ı ağırladı, 3 Mart 2025 (SPA)
Eşyalarıyla birlikte küçük bir kamyonun üzerinde, Lübnan'ın Arsal beldesi yakınlarındaki Vadi Hamid bölgesinden Suriye'ye dönmeye hazırlanan Suriye mülteciler, 26 Ekim 2022 (Reuters)