عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

Suriye’deki deprem kredileri, depremzedeleri desteklemek için yeterli değil

Yardım akını ve finansal transferler gelirken, döviz kuru yükseliyor

Şubat ayında Halep şehrinin el-Meşarika semtinde depremde hasar gören bir binadaki evlerinin balkonunda oturan aile (AFP)
Şubat ayında Halep şehrinin el-Meşarika semtinde depremde hasar gören bir binadaki evlerinin balkonunda oturan aile (AFP)
TT
TT

Suriye’deki deprem kredileri, depremzedeleri desteklemek için yeterli değil

Şubat ayında Halep şehrinin el-Meşarika semtinde depremde hasar gören bir binadaki evlerinin balkonunda oturan aile (AFP)
Şubat ayında Halep şehrinin el-Meşarika semtinde depremde hasar gören bir binadaki evlerinin balkonunda oturan aile (AFP)

Suriyeli bankacılık uzmanı Amir Şahda, Suriye Merkez Bankası’nın kredilerle ilgili politikalarının enflasyonu artıracağı konusunda uyarıda bulundu. Bankacılık işlerinde uzman bir danışman olan Amir Şahda, yerel basına yaptığı açıklamada, Merkez Bankası’nın kredi kullanımına izin verme kararıyla, döviz cinsinden para transferleri aldığı ve Suriye para biriminden nakit çıkarmasıyla, enflasyonu yükseldiğini belirtti.
Rejime yakın yerel gazete el-Vatan’ın haberine göre, Uzman Şahda, Merkez Bankası’nın bugüne kadarki bu politikalarının ‘toplum için belirsiz olduğuna ve deprem tarihinden bugüne kadarki yüksek fiyatların da gösterdiği üzere ekonomik durumun gerektirdikleri ile uyumlu olmadığına’ dikkat çekti. Şahda, Merkez Bankası’nın havale alışları ile piyasaya nakit para sunabilmesi için, ‘enflasyon ve fiyat artışlarından kaçınmak üzere nakit bloktan fazla arzı absorbe edecek bir araç kullanması gerektiğini’ açıkladı.
Depremin ardından Suriye piyasaları, depremden etkilenen bölgelere yardım akışlarının yoğunlaşması nedeniyle birçok gıda ürününde kıtlığın yanı sıra ekmekten ete, sütten sebzeye ve meyveye kadar çeşitli gıda ürünlerinde yüzde 30 ile yüzde 50 arasında değişen fiyatlarda ürkütücü fiyat artış dalgasına tanık oldu. Suriye lirasının değerinde iyileşme beklenirken, dış yardım ve havalelerin geldiği zamanda bir ABD doları için döviz kuru 7 bin Suriye lirasından 7 bin 400 liraya yükseldi. Bu durum, Suriyelilerin acısını daha da artırdı.
Şam’daki hükümet depremde hasar gören evlerin tadilatı için 18 milyon lira (2 bin 500 dolar) değerinde, 6 yıllık bir süre boyunca 250 bin liralık aylık ödemeler halinde ödenecek krediler vermeyi teklif etti. Bu bağlamda yararlanıcının gelirinin aylık ödemeyi karşılaması şartı getirildi. Bu nedenle de, gerçekten ihtiyacı olanların kredi alamaması ikilem yarattı. Ekonomist, bu kredileri ‘görevlerini yerine getirmekten aciz’ olarak nitelendirerek, vatandaşın yaşam koşullarına ve mevcut yüksek fiyatlara uymadığını belirtti. Tavan ücreti 18 milyon lira olarak belirlenen kredinin değerinin, mağdurun geliriyle kıyaslandığında ödenemeyecek olduğunu açıkladı. Ayrıca “Bir buçuk milyon lira olan kişisel ihtiyaç kredileri gıda giderlerine yetmezken, tadilat için nasıl yetecek?” sorusunu yönelten Şahda, bu kredilerin ‘faydasız olduğunu ve büyük bir para miktarı sunmanın bir sonucu olarak piyasadaki enflasyon oranını yükseltmek de dahil olmak üzere ekonomi üzerinde yalnızca daha olumsuz yansımalara neden olacağını’ vurguladı.
Şahda, hükümetin deprem felaketinin yansımalarıyla başa çıkma politikalarını eleştirerek “Bugün hala felakete müdahale etme aşamasındayız. Henüz çözüm bulma ve bu sıkıntılardan çıkmak için planlar yapma aşamasına geçmedik. Bu da çözüm geliştirmekten sorumlu düşüncenin var olmadığını kanıtlıyor” ifadelerini kullandı. Veri yokken çözümlerin geliştirilemediğini belirten Şahda, hükümete geleceğe yönelik çözümler için politikalar ve öneriler oluşturmak amacıyla hasar ve kayıpların boyutuna ilişkin doğru, kesin rakamlar ve sonuçlar sunma çağrısında bulundu. Suriye’nin mevcut nüfusunu sayılmasını için yaptığı birçok girişimde bulunduğunu da vurguladı.
Şam Üniversitesi'ndeki Suriyeli uzmanlar daha önce depremin ilk kayıplarının gayri safi yurtiçi hasılanın 7 katı yani yaklaşık 44 bin 535 milyar dolar olduğunu tahmin ederken, Suriye’nin gayri safi yurtiçi hasılasının 25 trilyon Suriye lirası (5,5 milyar dolara eşdeğer) olduğunu belirtti. Küresel ortalama oranlara göre belirlenen Suriyeli kayıp tahminleri, mali hasarı içeriyor. Hasarın ortalama 19 milyar 750 bin dolar olduğu tahmin ediliyor, bunun 5 milyar doları harap evlerin kaybı, 7,5 milyar doları zarar gören evlerin kaybı, 500 milyon doları kamu devlet kurumlarının kaybı ve 6,75 milyar doları da yıkılan veya zarar gören altyapı kaybından kaynaklandığı belirtildi. Bunların yanı sıra insan kayıplarının maliyeti de bulunuyor. Bu bağlamda toplam kaybın yaklaşık 20 milyar 785 milyon dolar olduğu tahmin ediliyor ve bunun yaklaşık 3 milyar 285 milyon doları evini kaybeden yaklaşık 3 milyon kişiye, 10 milyarı bilimsel uzmanlık kayıplarına ve 7,5 milyar doları yaralılar ve engelliler için bir yıl boyunca harcanacak meblağa dayanıyor.
Dünya Bankası, Suriye’deki depremin yol açtığı zararı yaklaşık 5,1 milyar dolar olarak kaydetti. Yakın zamanda yayınlanan kapsamlı bir rapor, hasar ve kayıpların hacminin gayri safi yurtiçi hasılanın yaklaşık yüzde 10’una denk geldiğini ortaya koydu. Geniş çaplı hasar, yaklaşık 10 milyon kişiye ev sahipliği yapan 4 şehri etkiledi. 4,2 milyon kişiyi barındıran Halep şehri, hasar tahmininde yüzde 45 yani yaklaşık 2,3 milyar dolar ile en büyük paya sahip olurken, onu yüzde 37 yani 1,9 milyar dolar ile İdlib ve yüzde 11 yani 549 milyon dolar ile Lazkiye izledi. Raporda, artçı sarsıntıların devam etmesiyle hasarın boyutunun zaman içinde artacağı belirtildi.
Dünya Bankası raporu, üretim ve ticari faaliyetlerin aksaması, gelir kaybı, geçici konut maliyetleri ve yıkım maliyetleri gibi geniş çapta Suriye ekonomisini vuran ekonomik kayıpları içermiyor. Dünya Bankası Ortadoğu Departmanı Direktörü Jean-Christophe Carré, depremin Suriye halkının yıllardır çektiği yıkımın, ızdırabın ve sıkıntının iki katına çıkmasına neden olduğunu vurguladı. Ayrıca felaketin ekonomik aktivitede düşüşe yol açacağını ve bunun da Suriye’deki büyüme beklentilerini daha da etkileyeceğini belirtti.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

İran'ın Irak'taki milislerine ne olacak?

Bağdat'ta bir araç üzerinde duran Haşdi Şabi üyeleri (AFP)
Bağdat'ta bir araç üzerinde duran Haşdi Şabi üyeleri (AFP)
TT
TT

İran'ın Irak'taki milislerine ne olacak?

Bağdat'ta bir araç üzerinde duran Haşdi Şabi üyeleri (AFP)
Bağdat'ta bir araç üzerinde duran Haşdi Şabi üyeleri (AFP)

Gufran Yunus

Irak'taki silahlı grupların dağıtılması ve silahlarının teslim edilmesi konusu, siyasetçiler tarafından dile getirilen ve medya tarafından analiz edilen ipuçları ve üstü kapalı mesajlarla dolu bir konu olmuştur. Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin'in Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda, ülkesinin bu silahlı grupların dağıtılması için bazı mekanizmalara bağlı olduğunu ve bu konuda içeride bazı mutabakatlara varılması gerektiğini açıklamasının ardından konu, belirsiz olsa da artık tartışılmaz bir gerçeklik haline gelmiş görünüyor. Hüseyin silahlı grupların nasıl dağıtılacağı konusunda detay vermezken, yasal olarak ordunun bir parçası olan Halk Seferberlik Güçleri'nin (Haşdi Şabi) parçası olabileceklerini ya da silahlarını Haşdi Şabi'ye teslim edilebileceklerini yahut sadece siyasi oluşumlar haline gelebileceklerini söyledi.

İran’ın nüfuzu

Bölgesel olaylar ve müteakip jeo-stratejik değişiklikler, Irak'ı etkilemeye başladı. Bu gelişmeler ABD Başkanı Donald Trump'ın Beyaz Saray'a dönüşüyle aynı döneme denk gelirken Trump yönetiminin Irak'ı, silahlı grupların ana ayaklarından birini oluşturduğu İran ekseninden ve nüfuzundan koparma çabası hakkında çok şey söylendi. Katar merkezli El Cezire Medya Grubu'na bağlı El Cezire Araştırmalar Merkezi’nden (AJCS) araştırmacı Lika Mekki, basında ve araştırma merkezlerinde Başkan Trump'ın Irak'ı İran'ın nüfuzundan çıkarmak istediğine dair bilgilerin dolaştığını ve silahlı grupların dağıtılması meselesinin bu nüfuza karşı atılacak adımlardan biri olduğunu açıkladı.

scdfvgrthy
Irak'ın siyasi yönetimi, silahlı grupların dağıtılması yönündeki baskılara yanıt vermezse ABD'nin hedefi haline gelebilir (AFP)

Mekki, değerlendirmesinde şunları söyledi:

“Bu nüfuzun, Irak'ın İran'la olan ekonomik ilişkisiyle ilgili başka boyutları da var. Trump, Irak'ın İran için bir mali finansman kaynağı olmasını istemiyor. Irak'ın bu etkiden kurtarılması sadece grupların tasfiyesini kapsamıyor, orduya ve polise de uzanabilir. ABD raporlarına göre İran Irak polisine kadar nüfuz etmiş durumda ve İran’ın Irak’taki nüfuzunun sona erdirilmesi hamlesi idari, siyasi, güvenlik ve ekonomik alanlara kadar uzanacak.”

“Silahlarımızı bırakmayacağız”

Nuceba Hareketi Siyasi Büro Başkanı Ali el-Esedi, Dışişleri Bakanı Hüseyin'in silahlı grupların dağıtılması ve silahlarını teslim etmesine ilişkin açıklamalarını ‘gerçek dışı’ diye niteleyerek eleştirdi. Esedi basına yaptığı açıklamada, “Silahlı grupların dağıtılması ya da silahsızlandırılmasıyla ilgili herhangi bir diyalog yok. Hükümet bu konuda bizi muhatap almadı. Biz Nuceba Hareketi olarak silahlarımızı bırakmadık, bırakmayacağız. Ağır silahlarımız da var” şeklinde konuştu. Esedi ayrıca Irak Ulusal Hikmet Hareketi Başkanı Ammar el-Hekim’in, ‘direniş gruplarının silahlarının Irak ekonomisini tehdit ettiği’ yönündeki açıklamalarını ‘erken seçim propagandası’ olarak nitelendirdi.

x cvfdg
Irak Ordu Günü münasebetiyle askerî geçit törenine katılan komandolar (Irak Başbakanı Sudani’nin Facebook sayfası)

İran'a bağlı en önde gelen silahlı gruplardan biri ve Direniş Ekseni’nin parçası olan Nuceba Hareketi, Gazze Şeridi’nde ateşkes anlaşmasına varılmasının ardından İsrail'e karşı operasyonlarını askıya aldığını duyurmuştu. Aynı adımı Seraya Evliya ed-Dem grubu da attı.

Peki, hangi gruplar lağvedilecek?

Gazze'deki direnişi ‘meydanların birliği’ içinde desteklemek olarak tanımlanan sürecin bir parçası olarak silahlı saldırılarda bulunan Nuceba Hareketi, Ketaib Hizbullah ve Ketaib Seyyid eş-Şuheda dağıtılma sürecinde. Gazeteci ve Irak meselelerinde uzman Raad Haşim, silahlı grupların Ortak Operasyonlar Komutanlığı’na katılması sürecinin pek çok uyarının yapıldığı bir adım olduğunu, çünkü silahlı gruplardan bazılarının bu konuda inatçılık yaptığını ve bunların çoğunun talimatları ya İran’ın Dini Lideri Ali Hamaney ya da İran Devrim Muhafızları Ordusu’ndan (DMO) aldığını, dolayısıyla bu grupların İran'a çekileceğini söyledi.

Engebeli yol

Irak’ta 2016 yılında çıkarılan 40 sayılı Halk Seferberlik Güçleri Heyeti Kanunu, Haşdi Şabi’nin bağımsız bir askeri oluşum ve Irak Silahlı Kuvvetleri'nin bir parçası, Genelkurmay Başkanlığı’na bağlı ve üyelerinin yürürlükteki askeri kanunlara tabi olduğunu belirtiyor. Haşdi Şabi Kanunu ayrıca bu oluşuma katılanların tüm siyasi, partizan ve sosyal çerçevelerden koparılmasını ve saflarında hiçbir siyasi çalışmaya izin verilmemesini öngörüyor. Haşdi Şabi Kanunu, devleti ve onun anayasal hükümlerini ve yasal mevzuatını tanımayan ve İran’ın Dini Lideri’ne bağlılıklarını açıkça ifade eden milislerin varlığını yasallaştırdı. Haşdi Şabi, 70 silahlı oluşumu ve kendilerini İslami direniş grupları olarak adlandıran Ketaib Hizbullah, Nuceba Hareketi, Liva et-Tafuf, el-Bedila, Seraya Evliya ed-Dem, Seyyid eş-Şuheda, İmam Ali Taburu ve Asaib Ehli’l-Hak gibi gruplar, Haşdi Şabi çatısı altında faaliyet gösteriyor. Örgüt içerisindeki liderlik koltuklarını kontrol ediyor.

Grupların lağvedilmesinde izlenecek yol

Doha Lisansüstü Çalışmalar Enstitüsü'nde güvenlik ve stratejik çalışmalar profesörü olan Muhannad Sallum, Irak hükümetinin silahlı grupların feshedilmesi için baskı yapabileceğini, ancak Haşdi Şabi’yi feshetme yetkisine sahip olmadığını, çünkü Haşdi Şabi'nin kuruluşuna idari bir kararla katılmadığını, Haşdi Şabi'nin Irak Meclisi’nde yapılan bir oylamay ile meşruiyet kazandığını söyledi. Haşdi Şabi'nin lağvedilmesi kararının, Haşdi Şabi'nin çekirdeğini oluşturan ve onu siyasi olarak destekleyen İslami Davet Partisi, Bedir Örgütü, Asaib Ehli’l-Hak ve diğerleri gibi siyasi güçlerin elinde olduğunu, dolayısıyla Haşdi Şabi’nin lağvedilmesinin Irak-İran siyasi kararı olduğunu vurguladı. Sallum’a göre İran’ın Dini Lideri Hamaney’in de belirttiği gibi İran Haşdi Şabi’nin var olmaya devam etmesini istiyor.

Irak meseleleri araştırmacısı Raad Haşim de yaklaşık olarak böyle düşünüyor. ABD'nin bu yönde bir baskısı olması halinde, Haşdi Şabi’nin feshedilmesi senaryolarından birinin siyasi uzlaşıya dayanması gerektiğini söyleyen Haşim, “İran, desteklediği gruplara Haşdi Şabi’nin feshedilmesi kararına yanıt vermemeleri talimatı verebilir. Karar taslağı Meclis’e sunulacak. Başta reddedilebilir ve daha sonra, sorunsuz bir şekilde uygulanması için Irak hükümeti ile ABD'nin mutabakatının sağlanması gerektiğinden, onaylanması gerektiğine dair bir tehdit gelebilir” değerlendirmesinde bulundu.

Tavizler

Siyasi ilişkiler uzmanı Yasin Aziz, mevcut Irak hükümetinin, yürütme ve yasama kurumları içinde artan nüfuzları nedeniyle silahlı grupları dağıtamayacağını söyledi. Aziz'e göre Haşdi Şabi ve silahlı gruplar dağıtılamaz. Eğer ABD baskısı devam ederse, Irak hükümeti muhtemelen Haşdi Şabi çatısı altındaki bazı grupları Irak güvenlik güçlerine entegre edilmesi de dahil olmak üzere uzlaşıya ya da başka manevralara başvuracak.

Güç kullanarak çözüm

Iraklı siyasi analist Abbas ed-Duri, ABD'nin Haşdi Şabi’yi feshetme ya da güvenlik güçleriyle bütünleştirme kararı alması halinde Irak hükümetinin söz hakkı olmayacağını, çünkü Şii Koordinasyon Çerçevesi güçlerinin oluşturduğu hükümetin bunu reddetmesinin Haşdi Şabi’nin Washington tarafından askeri güç kullanılarak feshedilmesi anlamına geleceğini söyledi.

Haşd Şabi ve silahlı grupların feshedilmesini zorlaştırabilecek pek çok olasılığın olduğunu söyleyen Duri, “İran'ın Haşdi Şabi’yi feshetmeyi kabul etmesi karşılığında nükleer programını müzakere edebilir ya da Bağdat'a ABD’nin baskısına boyun eğmeyip Haşdi Şabi’yi feshetmesine ya da güvenlik güçlerine entegre etmesine yeşil ışık yakmayabilir” değerlendirmesinde bulundu. Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre Duri, Irak’ın Haşdi Şabi ve silahlı grupları dağıtmamakta ısrar etmesi halinde, Irak'a ekonomik yaptırımlar uygulanabileceğini ve grupların mevzilerine hava saldırıları düzenlenebileceğini belirtti.

dvfgtrhy
Silahlı gruplar, Dini Merci’nin silahların devletle sınırlandırılmasına ilişkin açıklamalarını kendilerine yönelik olarak değerlendirmedi (Sosyal medya)

Muhannad Sallum ise ABD’nin İran yanlısı milisleri dağıtması için Irak'a baskı yapmak üzere grupların liderlerine suikast düzenlemek de dahil olmak üzere çeşitli araçlara sahip olduğunu ve bu grupların üyesi olan bakanlara ve hükümet üyelerine yaptırımlar uygulayabileceğini söyledi.

Milis aklı mı, devlet aklı mı?

Analistlere göre Irak'taki siyasi sistem, silahlı grupların dağıtılması yönündeki baskılara yanıt vermediği takdirde ABD'nin hedefi haline gelebilir. Bu da Irak'a ekonomik yaptırımların uygulanmasına yol açarak, siyasi sistemin parçalanmasına katkıda bulunabilir. Yaptırımların uygulanmasıyla şiddetlenen ekonomik krizler nedeniyle de sistem devrilebilir. Washington'daki Medya Stratejik Araştırmalar Merkezi Direktörü Nizar Haydar, “Irak, devlet aklının milislerin aklına üstün gelmesi ya da tam tersi arasında bir yol ayrımında duruyor” dedi. Silahlı grupları dağıtma projesinin başarısının, Koordinasyon Çerçevesi güçleri ve liderlerine açık, net ve kesin bir tutum beyan etmeleri için baskı yapılmasına bağlı olduğunu vurgulayan Haydar, “Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani, bu proje özellikle derin devleti korumak için milislerin silahlarından yararlananlar olmak üzere Koordinasyon Çerçevesi güçleri ve liderleri tarafından desteklenmediği takdirde bu konuda hiçbir şey yapamaz. Siyasi ve diplomatik çabalar, İran'ı milislerle iş yapmayı bırakması, devletin kadrolarını yenilemesi ve silahlı gruplara yönelik her türlü desteği kesmesi konusunda ikna etmeye yönelik olmalı” şeklinde konuştu.

Irak Anayasası

Irak Anayasası ve Halk Seferberlik Güçleri Heyeti Kanunu’nun milislerin yasal meşruiyetini ortadan kaldırmasına rağmen, milislerin neden silahlarını devlet otoritesinin dışında tuttuğunu soran Nizar Haydar, “Irak Anayasası'nın 9’uncu maddesi ordu dışında askeri grupların oluşturulmasını yasaklıyor. Haşdi Şabi Kanunu, bu yasanın çıkarılma gerekçesinde görevini, silahları ordunun elinde ve yasalar çerçevesinde tutmak ve devletin prestijini arttırmak olarak tanımlanıyor” ifadelerini kullandı.

Silahlı grupların görevlendirilmesi

Ufukta, silahların devletle sınırlandırılması ve silahlı grupların üyelerinin terhis edilebilmesi ya da devlet kurumlarına entegre edilebilmesi için askeri grupların dağıtılmasına yol açacak bir çözüm görünmediğini söyleyen Haydar, mevcut hükümetin silahların devletle sınırlandırılması konusunu hükümet programına dahil etmesine rağmen, korkudan ya da boyun eğmek zorunda olmasından dolayı bunu yapamadığını ve bunun sonucunda da ülkede milislerin çoğaldığını ve devletin ve anayasal kurumların zayıfladığını vurguladı. Haydar'a göre devlet bu gruplarla askeri faaliyetlerini durdurmaları için müzakere etmenin ötesine geçemez. Çünkü İran bu grupları bölgedeki siyasi projelerinde hala kullanabilir. Bu yüzden silahlı grupların parmağı talimat gelmesi üzerine tetikte olmaya devam edecektir.

Dini merciin fetvası

Silahlı gruplar, Irak'ta Şiilerin en büyük dini mercisi Ayrtullah Ali es-Sistani’nin fetvası üzerine kuruldukları için silahların devletle sınırlandırılmasına ilişkin açıklamalarının kendilerine yönelik olmadığını savunuyor. Nuceba Hareketi Siyasi Büro Başkanı Ali el-Esedi, Sistani'nin silahların devletle sınırlandırılmasından bahsederken, silahlı grupları kastetmediğini vurguladı. Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri'nin Irak Temsilcisi Muhammed el-Hasan ile geçtiğimiz yıl kasım ayında görüşmesinin ardından Sistani'nin ofisinden yapılan açıklamada, ‘hukukun üstünlüğü, silahların devletle sınırlandırılması ve her düzeyde yolsuzlukla mücadelenin önemi’ vurgulandı.

Araştırmacı Haydar, Sistani tarafından 2014 yılında eli silah tutanların güvenlik güçlerine katılmaları çağrısı yapıldığını, ancak bu çağrının kanun çerçevesi dışında silahlı gruplar oluşturma yönünde olmadığını açıkladı. Silahlı gruplara yönelik başka bir çözümün daha olduğunu söyleyen Haydar, ‘son çarenin devlet otoritesi dışında silahlanmayı yasaklayan bir fetva yayınlamak olduğunu’ belirtti. Devletin yetkisi dışındaki silahları yasaklayan bir fetvanın yoruma, analize ve gerekçelendirmeye açık olmadığını belirten Haydar, “Eğer silahlı gruplar buna uymazlarsa, fetva onları kamuoyuna hesap vermeye zorlayacak” yorumunda bulundu.