عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
ARAP DÜNYASI

Gazze anlaşmasının perde arkası… Trump, Hamas ile doğrudan görüşmeyi memnuniyetle karşıladı ve Netanyahu'nun Katar'dan özür dilemesi kritik bir adımdı

Kushner ve Witkoff, ‘50 yıllık aptalca kelime oyunlarının’ ardından Şarm eş-Şeyh müzakerelerinde neler olduğunu açıkladı

ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ve Jared Kushner, New Jersey'deki Teterboro Havalimanı'nda (AFP)
ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ve Jared Kushner, New Jersey'deki Teterboro Havalimanı'nda (AFP)
TT
TT

Gazze anlaşmasının perde arkası… Trump, Hamas ile doğrudan görüşmeyi memnuniyetle karşıladı ve Netanyahu'nun Katar'dan özür dilemesi kritik bir adımdı

ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ve Jared Kushner, New Jersey'deki Teterboro Havalimanı'nda (AFP)
ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ve Jared Kushner, New Jersey'deki Teterboro Havalimanı'nda (AFP)

ABD Başkanı Donald Trump'ın damadı ve danışmanı Jared Kushner ile ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff, CBS News'in dün yayınlanan ‘60 Minutes’ programına verdikleri röportajda, Gazze'de ateşkes anlaşmasına ve rehinelerin serbest bırakılmasına yol açan perde arkasındaki olayları açıkladı.

Röportajda Kushner, Gazze'deki ateşkes anlaşması için yapılan müzakereler ve bölgede on yıllardır süren ‘aptalca kelime oyunlarının’ ardından barışı sağlama çabaları hakkında konuştu.

Kushner ve Witkoff, iki yıllık savaşın ardından İsrail ile Hamas arasında anlaşmaya varılmasında oynadıkları rolü ele aldılar. Programın sunucusu Lesley Stahl, onların müzakere tarzının geleneksel diplomatik yöntemlerden ziyade ‘emlak anlaşmalarında kullanılanlara benzer yoğun kişisel tekniklere’ dayandığını ve ‘başkanın koruma veya ceza vaatlerini’ içerdiğini belirtti.

ABD Büyükelçiliği Sözcüsü’ne göre, Witkoff ve Kushner bu sabah İsrail'e geldiler ve Gazze'deki durum hakkında İsrailli yetkililerle görüşmeler yaptılar. Ziyaret, İsrail'in 10 Ekim'den beri yürürlükte olan ateşkesi Hamas'ın ihlal ettiğini iddia etmesinin ardından Gazze Şeridi'ne düzenlediği saldırılardan bir gün sonra gerçekleşti. Hamas ise söz konusu iddiayı yalanladı.

‘Aptalca kelime oyunları’

Kushner, Stahl'a ‘sorunların esasen basit olduğunu’ söyleyerek, zorluğun diplomatların oynadığı ‘aptalca kelime oyunlarından’ kaynaklandığını açıkladı.

Kushner şöyle devam etti: “Rehinelerin serbest bırakılmasını istiyorduk. Her iki tarafın da uyacağı gerçek bir ateşkes istiyorduk. Ayrıca halka insani yardım ulaştırmanın bir yolunu bulmamız gerekiyordu. Sonra, o bölgedeki herkesin alışkın olduğu 50 yıllık aptalca kelime oyunlarıyla başa çıkmak için tüm bu karmaşık cümleleri uydurmak zorunda kaldık. Her iki taraf da hedefe ulaşmak istiyordu ve biz sadece onlara bu hedefe ulaşmaları için yardımcı olacak bir yol bulmak zorundaydık.”

thy
Jared Kushner (EPA)

Çıkar çatışmalarıyla ilgili bir soruya yanıt veren Kushner şu ifadeleri kullandı: “İnsanların çıkar çatışması dediği şeyi biz, dünya çapında kurduğumuz deneyim ve güvenilir ilişkiler olarak adlandırıyoruz. Bu derin ilişkilerimiz olmasaydı, rehinelerin serbest bırakılmasına yol açan anlaşmayı gerçekleştiremezdik. Arap dünyasında ve hatta geçmişte iş yaptığımız İsrail'de güvene dayalı ilişkilerimiz var. Bu, onların bize güvendiği, bizim onların kültürlerini ve çalışma tarzlarını anladığımız ve bu bilgi ve becerileri dünyanın ilerlemesine katkıda bulunacak şeyleri başarmak için kullanabileceğimiz anlamına geliyor.”

‘Filistinlilerin yaşam kalitesini iyileştirmek’

Kushner, İsrail'in, Ortadoğu'ya tam olarak entegre olmak istiyorsa, Filistinlilere yardım etmek ve onların yaşam kalitesini iyileştirmeye başlaması gerektiğini vurguladı. “Şu anda İsrail liderliğine iletmeye çalıştığımız en önemli mesaj, savaş bittikten sonra İsrail'in Filistin halkının refahını artırmak ve koşullarını iyileştirmek için bir yol bulması gerektiğidir” diyen Kushner, ‘bu mesajı İsrail'e iletme çalışmalarının henüz başlangıç aşamasında olduğunu’ vurguladı.

asdfrg
ABD Başkanı Donald Trump, bu ayın başında Şarm eş-Şeyh'te imzaladığı Gazze anlaşmasının bir kopyasını gösteriyor (AFP)

Kushner, Filistinlilerin geleceğine ilişkin vizyonuyla ilgili olarak, ABD'nin İsrailliler ve Filistinliler için ‘istikrarlı ve kalıcı bir şekilde yan yana yaşayan’ ortak güvenlik ve ekonomik fırsatlar yaratmaya odaklandığını açıkladı.

Gelecekteki bir Filistin devleti olasılığına atıfta bulunarak, “Nihayetinde buna ne ad vereceklerini Filistinlilerin kendilerinin belirlemesine bırakacağız” dedi.

İyi niyet

Kushner, Hamas'ın ölen rehinelerin cesetlerini gerçekten aradığına ve bunların İsrail'e teslimini kasten geciktirmediğine inandığını ifade etti. Hesaplardaki tutarsızlıklar ve iki taraf arasında arabuluculuk yapan ABD'nin rolü sorulduğunda Kushner, “İsrail ve arabulucularla ortak koordinasyon odası, cesetlerin bulunduğu yerle ilgili İsrail'in sahip olduğu tüm bilgileri arabuluculara ve Hamas'a iletmek için yoğun çaba sarf ediyor” dedi. Kushner, ABD'nin ‘iki tarafı da engelleme suçlamalarıyla birbirlerini suçlamak yerine, bir çözüm bulmak için olumlu adımlar atmaya teşvik etmeye çalıştığını’ kaydetti. Hareketin ‘iyi niyetle hareket edip cesetleri ciddi bir şekilde aradığına’ inanıp inanmadığı sorulduğunda ise şu yanıtı verdi: “Şu ana kadar arabuluculardan duyduğumuz kadarıyla, öyle yapıyorlar. Bu durum her an değişebilir, ancak şimdilik anlaşmaya uymaya çalıştıklarını görüyoruz.”

Hamas ile doğrudan görüşme

Şarm eş-Şeyh'te yapılan son müzakereler sırasında ateşkes anlaşmasına varmak için yapılan perde arkası çabalarıyla ilgili olarak Witkoff, ABD Başkanı Donald Trump'ın, Gazze Şeridi'ndeki savaşı sona erdirmek için bir anlaşmaya varmak amacıyla kendisi ve Trump'ın damadı ve danışmanı Jared Kushner'in Hamas ile doğrudan görüşme fikrine ‘çok sıcak baktığını’ söyledi.

sdfr
ABD'nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff, Trump'ın kızı Ivanka ve eşi Jared Kushner ile birlikte Tel Aviv'de (Reuters)

Geçen hafta yayınlanan haberlere göre iki isim, müzakerelerde herhangi bir engel çıkmasını önlemek ve rehinelerin serbest bırakılması ve ateşkes için bir anlaşma imzalamak üzere Mısır'ın Şarm eş-Şeyh kentindeki bir otelde Hamas'ın üst düzey yetkilisi Halil el-Hayye ve diğer liderlerle doğrudan görüştü.

Hamas liderleriyle görüşme ayarlama süreci hakkında konuşan Witkoff, Kushner'ın Trump ile temasa geçerek, bir anlaşmaya varılması halinde ‘bizim Hamas ile görüşmemize izin vermeyi uygun bulup bulmadığını’ sorduğunu söyledi.

yu
Hamas'ın üst düzey yetkilisi Halil el-Hayye, 8 Ekim'de Mısır'ın Şarm eş-Şeyh kentinde Gazze'de ateşkes anlaşmasının açıklanmasından önce yapılan toplantıda. (Kahire el-İhbariyye televizyonu)

Witkoff şunları söyledi: “Bu, ona ve dış politika ekibinin tüm üyelerine sorduğumuz soruydu. Cevap şuydu: ‘Eğer bir anlaşmaya varılabileceğini düşünüyorsanız, elbette. Neden o odaya girip bunu halletmenizi teşvik etmeyeyim ki?”

Witkoff, ABD Başkanı’nın toplantının gerçekleşmesine izin verme kararını ‘cesurca’ olarak nitelendirdi.

Netanyahu'nun özrü önemli bir adım

Öte yandan Witkoff, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun 9 Eylül'de Doha'ya düzenlenen İsrail saldırısı nedeniyle Katar Başbakanı Şeyh Muhammed bin Abdurrahman Al Sani'den özür dilemesinin, ateşkes ve rehinelerin serbest bırakılması sürecinde ‘kritik bir adım’ olduğunu bildirdi.

Netanyahu, 29 Eylül'de Beyaz Saray'da Trump'ı ziyaret ettiği sırada Katar Başbakanı’nı arayarak, Hamas siyasi liderlerinin Doha'daki toplantısını hedef aldığı için özür diledi.

Hamas, üst düzey yetkililerinin saldırıdan sağ kurtulduğunu doğrularken, beş üyesinin ve bir Katar güvenlik gücü mensubunun öldürüldüğünü açıkladı.

Witkoff, Netanyahu'nun özür dilemesinin ‘Gazze'de ateşkes için çok önemli ve belirleyici bir adım’ olduğunu söyledi. Witkoff, “Bu, bizi müzakerelerin bir sonraki aşamasına taşıyan temel taştı ve Trump savaşı sona erdirmek için planını açıkladı. Bunun gerçekleşmesi çok önemliydi” şeklinde konuştu.

Trump'ın Netanyahu'yu özür dilemeye zorlayıp zorlamadığı sorulduğunda Kushner, İsrail Başbakanı’nın ‘kendini rahat hissetmediği hiçbir şeyi yapmayacağını, söylemeyeceğini veya kabul etmeyeceğini’ ve özür dilemenin ‘o anda barışı sağlamak için yapılması gereken şey olduğunu’ bildiğini ifade etti.

Kushner, “Özür dilemek gerekiyordu ve özür dilendi. Özür dilenmeden ilerleyemezdik” dedi.

Röportaj sırasında Witkoff, Hamas lideri Halil el-Hayye ile oğullarını kaybetmiş olmalarının ortak deneyimi üzerinden kurdukları bağdan bahsetti.

El-Hayye'nin oğlu Hammam, Doha'da İsrail'in hava saldırısında hayatını kaybetmiş, Witkoff'un oğlu Andrew ise aşırı dozda uyuşturucu kullanımı sonucu ölmüştü.

Witkoff, bu ayın başlarında Mısır'da el-Hayye ile yaptığı görüşmeden bahsederek, Hamas heyetiyle görüşme için odaya girdiğinde kendini el-Hayye'nin hemen yanında otururken bulduğunu söyledi.

dfgt
ABD’nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ve Jared Kushner, Washington'daki Beyaz Saray'da (Reuters)

Witkoff, “Oğlunun kaybı nedeniyle kendisine taziyelerimizi ilettik. Ben de bir oğlumu kaybettiğimi, ebeveynlerin çocuklarını gömmek zorunda kalmasının çok kötü bir şey olduğunu söyledim” dedi.

Witkoff'un ateşkes anlaşmasının uygulanmasını takip etmek üzere önümüzdeki hafta Ortadoğu'yu ziyaret etmesi bekleniyor.

Gazze'deki ateşkes, iki yıldan fazla süren yıkıcı bir savaşın ardından, ABD Başkanı’nın baskısı altında 10 Ekim'de yürürlüğe girdi.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Fas'ın Z Kuşağı, Berberilerle ilgili bir röportaj sonrasında bölünmeyle karşı karşıya

Z Kuşağı hareketi, bölünme yaratmaya yönelik şüpheli eğilimler konusunda uyardı (AFP)
Z Kuşağı hareketi, bölünme yaratmaya yönelik şüpheli eğilimler konusunda uyardı (AFP)
TT
TT

Fas'ın Z Kuşağı, Berberilerle ilgili bir röportaj sonrasında bölünmeyle karşı karşıya

Z Kuşağı hareketi, bölünme yaratmaya yönelik şüpheli eğilimler konusunda uyardı (AFP)
Z Kuşağı hareketi, bölünme yaratmaya yönelik şüpheli eğilimler konusunda uyardı (AFP)

Nevfal el-Şarkavi

Fas'ta Berberilerin (Amazigh) başkenti sayılan Souss bölgesinden Z Kuşağı hareketinin genç üyeleri bir bildiri yayınlanarak hareketten çekildiklerini duyurdular. Hareketin fikri ve ahlaki yolundan sapma olarak değerlendirdikleri şeyleri ve “bazı uygulamalarının, hepimizin paylaştığı toplumsal talepler ve anayasal haklarla çelişen dışlayıcı düşünce ve tutumlar için bir platforma dönüşmesi”ni ayrılmalarına gerekçe olarak gösterdiler.

Bu bildiri, Z Kuşağı grubunun akademisyen Ebu Bekir el-Camii'yi Discord'da ağırlamasının ardından yayınlandı. Akademisyen röportaj sırasında, Berberi kültürünün Fas kimliğinde yeniden merkezi bir konum kazanmasının ancak demokratik ortamda gerçekleşirse sağlam bir temel kazanabileceğini söyledi. Yönetimin, Berberi kimliği lehine elde edilen kazanımları, onun müdahalesi olmadan var olamayacağına inandığını belirtti. Ancak Berberi hareketinin bir kesimi, Faslı akademisyenin açıklamalarını, Fas kimliğinin temel bir bileşeni olarak tanınma mücadelelerine hakaret olarak değerlendirdi. Başka bir grup ise tartışmanın akademisyenin açıklamalarının yanlış anlaşılmasından kaynaklandığını ve bunun temel amacının da Z Kuşağı hareketinin bileşenleri arasında anlaşmazlık yaratarak ivmesini durdurmak, temel siyasi reformlar ve yolsuzluğun sona ermesini talep eden hareketi engellemek olduğunu açıkladı.

Z Kuşağı hareketi de yüzyıllardır bir arada yaşayan halkı bölmek için umutsuz bir girişimde bulunarak “Berberiler ve Faslı Araplar arasında anlaşmazlık yaratma ve fitne ateşini yakma” gibi şüpheli eğilimler konusundaki endişelerini dile getirerek buna karşı uyardı.

Bildirinin editörleri, Faslı akademisyenin açıklamalarını “özgün Berberi (Amazigh) bileşeniyle ve onur, toprak ve toplumsal adalet ile eşitlik ve özgürlük değerlerini savunmanın bedelini kanlarıyla ve hapsedilerek ödeyen onurlu aktivistleriyle alay etmenin bir parçası” olarak nitelendirdi. “Hareket içindeki karar alma sürecinin, Doğu eğilimli oligarşik ailelere mensup bir grup tarafından ele geçirilmesi, gençlik faaliyetlerinin ulusun çıkarlarından ve anayasal kazanımlarından uzak, yabancı ajandalara hizmet edecek şekilde yönlendirilmeye çalışılmasını, ayrıca merkeziyetçi bir eğilimi ve Fas'ın özgünlüğüne dayanan bir yaklaşımı benimseyen kraliyet kurumuna meydan okumaya yönelik gözü dönmüş girişimleri” reddettiğini vurguladı.

Hassasiyetler

Berberi hareketinin anlatıları, özellikle Fas'ın bağımsızlığından 1990'lara kadar maruz kaldığı geniş çaplı dışlanmaya odaklanıyor. Doksanlarda ülke, Berberi kültürünün tanınmasını talep edenlerin hapsedildiği “kor ve kurşun yılları”nın ardından geniş bir siyasi açılıma tanıklık etti. Bu on yıllar süren ötekileştirme ve baskı, Berberiler arasında kimliklerini sorgulayan her türlü ifadeye karşı büyük bir hassasiyete yol açtı. Çünkü onlara göre bu, devletin asli kimliğini dışlayan Arap ve İslam milliyetçiliği zemininde yürütülmektedir. Berberi hareketinin taleplerine yanıt vermedeki gecikmenin bir göstergesi de Arapça ile birlikte Berberi (Amazigh) dilinin resmi statüsünün, ancak “20 Şubat Hareketi” (Arap Baharı) sonucunda hazırlanan 2011 Anayasası'na kadar belirlenmemiş olmasıdır.

Fas yönetimi ise direniş savaşçısı Muhammed bin Abdulkerim el-Hattâbi'nin Rif (Amazigh) bölgesinin İspanyol işgalinden bağımsızlığını ilan etmesinin ardından liderliğini yaptığı Rif Cumhuriyeti (1921-1927) ile bağlantılı tarihsel kaygılar nedeniyle, Berberi meselesiyle ilgili tüm taleplere karşı duyarlı hale geldi. Hattabi’ye karşı İspanyollar sayısız savaşta ağır kayıplar verdikten sonra, ancak yaygın bir şekilde kimyasal silahların kullanımına başvurduklarında Rif Cumhuriyeti’ni devirmeyi başardılar.

Hatalar

Berberi hareketinin bazı kesimleri ile Z Kuşağı arasındaki ilişki etrafındaki tartışmalara değinen Berberi aktivist Ahmed Assid, tüm protesto hareketlerinin aksaklıklar yaşadığını ve Z Kuşağı hareketinin üç hata yaptığını belirtti. Ona göre bunlardan ilki taleplerin genişletilmesiydi. Protesto hareketi, taleplerini sağlık ve eğitim alanlarındaki koşulların iyileştirilmesi ihtiyacı gibi sosyal boyutla sınırlandırdığında, halk kendisi ile mutabıktı. Ama bundan sonra taleplerinin çıtasını hem makul hem de kabul edilemez talepleri içerecek şekilde yükseltti. Bu da oluşan mutabakatı zayıflattı. İkinci hata, rejim, yönetim sistemi ve kraliyet kurumu hakkında siyasi bir tartışma başlatarak ve siyasi rejime muhalefetleriyle bilinen kişileri ağırlayarak “hareketi siyasallaştırma” yaklaşımının benimsenmesiydi. Bu durum, halk desteğinin azalmasına neden oldu ki, Rif hareketinin Ekim 2016 ve Ağustos 2017'de başarısızlığa uğramasının nedeni de buydu.

Berberi aktivist üçüncü hatayı, “mevcut hareket, onlarca yıldır bu adaletsizliğe maruz kalan ve mücadeleleri sayesinde Berberi kültürünün yararına birçok kazanım elde etmeyi başaran Berberileri ​​dışlama hatası” şeklinde açıkladı.

fgthy
Gözlemcilere göre, hareket Berberileri ​​dışlama hatasına düşmüş olabilir (AFP)

Ancak Berberi insan hakları aktivisti Khamiss Boutakmante, Z Kuşağı’nın eğilimlerine yönelik vesayetleri reddetti ve şöyle dedi; “Z Kuşağı yapılan hatalardan ders çıkarma fırsatını hak ediyor.” Şarku’l Avsat’ın Independent Arabia’dan aktardığı analize göre Boutakmante, “Gerçek değişim isteyenler dışlayıcı ve inkarcı olamazlar. İdeolojik ve fikri pelerinlerini, utanç verici bir indirgemecilik ve totalitarizmle bile olsa, tek pelerin olarak kabul etmezler” ifadelerini kullandı. Boutakmante, bu kuşağı sevenlerin, onun dinamizmine ve hatta hatalarına saygı duymaları, vesayet hastalığından ve emredip yasaklama yanılsamasından uzakta, ona bağımsız bir şekilde hatalarını düzeltme ve tarihten ders alma fırsatı vermeleri gerektiğini belirtti. “Protesto hareketine vesayet girişimi, bizim birçok aşamada öne çıkan eski bir hastalığımızdır ve aynı hastalıklı geleneksel zihniyetlerle hataların ve başarısızlıkların yeniden üretilmesine izin vermemeliyiz” değerlendirmesinde bulundu.

Mayınlı bir yanlış anlama

Fas'ta devam eden gençlik hareketine karşı tavırlarını dile getiren ve onlarca yıldır resmi tanınma için mücadele eden hareketi küçümsediğini iddia eden bazı Berberi hareketi aktivistlerinin tepkilerine hâlâ aşırı hassasiyet egemen. Bu arada, Berberi toplumunun bir başka kesimi, mevcut tartışmanın bir yanlış anlaşılmaya dayandığını ve bölünme yaratıp hareketi başarısızlığa sevketmeyi amaçladığını düşünüyor. İnsan hakları aktivisti Khamiss Boutakmante, propaganda edildiği gibi Faslı akademisyenin bu kimliğe hakaret etmediği göz önüne alındığında, Berberi hareketinin tepkisinin abartılı olduğunu düşünüyor. Boutakmante, kendisiyle bir noktada aynı fikirde olmadığını da söylüyor: “O da Berberi dilinin resmi olarak tanınmasının devletin en yüksek otoritesinin bir cömertliği ve iyiliği kategorisine girdiğini ima etmesi, Berberi hareketinin bu tanınmayı ve eksik de olsa resmi iletişimi dayatmadaki rolünü, göz ardı etmesidir.”

Berberi aktivist, sosyal medya platformlarındaki kışkırtmaların haksız ve kabul edilemez olduğunu vurguladı. Hükümet yanlısı bazı hesapların ortaya attığı iddiaların da bazılarının hesaplaşma çabalarının kanıtından başka bir şey olmadığını belirtti. Çekilmenin, “Berberi hareketinin sahadaki toplumsal veya siyasi muhaliflerle birlikte karşılaştığı tüm aşamalarda” hiçbir zaman bir çözüm veya seçenek olmadığını ifade etti.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Independent Arabia’dan çevrilmiştir.

ARAP DÜNYASI

Nasrallah final sahnesinde: Tahran'la bağ böyle koptu

Beyrut'un güney banliyösündeki bir camide dev ekranda Hasan Nasrallah'ın konuşmasını izleyen Hizbullah destekçileri, Kasım 2019 (AFP)
Beyrut'un güney banliyösündeki bir camide dev ekranda Hasan Nasrallah'ın konuşmasını izleyen Hizbullah destekçileri, Kasım 2019 (AFP)
TT
TT

Nasrallah final sahnesinde: Tahran'la bağ böyle koptu

Beyrut'un güney banliyösündeki bir camide dev ekranda Hasan Nasrallah'ın konuşmasını izleyen Hizbullah destekçileri, Kasım 2019 (AFP)
Beyrut'un güney banliyösündeki bir camide dev ekranda Hasan Nasrallah'ın konuşmasını izleyen Hizbullah destekçileri, Kasım 2019 (AFP)

Suikasttan önceki aylarda, Hizbullah eski Genel Sekreteri Hasan Nasrallah, ‘destek savaşının’ sonuna kadar ‘çatışma kuralları’ içinde kalacağına ve İran'ın Lübnan'da kırk yıldır süren İslami direnişin bu kadar kolay bir şekilde yok olmasına izin vermeyeceğine inanıyordu. Ancak yanlış hesaplamalar, Hizbullah’ın savaşla ilgili net kararlar almasını engelledi. Eylül 2024'e gelindiğinde savaş kanlı bir hal almıştı.

Bu araştırma, ‘saha sırlarının İsrail tarafından suikasta kurban giden Hizbullah liderleriyle birlikte gömüldüğünü ve Nasrallah'ın, saha bilgisi eksik olan yeni liderlerle birlikte etkinliğini yitirdiğini’ ortaya koyuyor. Karşıt bir anlatı ise Hizbullah’ın sorununun, liderlerin kaybı değil, füze operatörlerinin kaybı olduğunu iddia ediyor.

Söz konusu araştırma, 2024 yılında Hizbullah liderliğiyle temas halinde olan Lübnanlı ve Iraklı şahsiyetlerle 2025 yılının ağustos ve ekim ayları arasında yapılan röportajlara dayanıyor. Bu şahsiyetler arasında eski liderlerden din adamlarına ve güvenlik personeline kadar çeşitli kişiler bulunuyor. Bazılarının kimlikleri güvenlik nedenleriyle gizli tutuldu.

ju6
Lübnan halkının büyük bir kısmı, Hizbullah eski Genel Sekreteri Hasan Nasrallah'ın televizyonda yayınlanan konuşmalarını heyecanla bekliyordu. (AFP)

Lübnan'daki yıpratma savaşı çelişkili anlatıların sahnesi haline gelmiş olsa da, tanık ifadeleri Nasrallah'ın suikastından önceki son sahnede, Ocak ve Eylül 2024 arasında, boşlukların makul bir kısmını doldurdu.

Lübnanlı yetkililere göre, bu dönemde yaklaşık 3 bin 768 kişi öldü ve 15 binden fazla kişi yaralandı. Tel Aviv Üniversitesi'nin bir raporuna göre, Hizbullah 12 binden fazla hedefi vuran saldırılarda yaklaşık 2 bin 500 üyesini kaybetti. Bunların en önemlileri Hasan Nasrallah ve Hizbullah’ın seçkin ‘cihatçı’ kanadının askeri liderleriydi.

Çatı altında savaş

Savaşın ilk haftalarında Hizbullah, ‘çatışma kurallarının’ geçerli kalacağına ve çatışmanın açık savaşa dönüşmeyeceğine inanıyordu. Bu bilgi, askeri liderlerle yakın ilişkisi olan bir Lübnanlı yetkili tarafından verildi.

Anonim kalmak kaydıyla Şarku’l Avsat'a konuşmayı kabul eden bu kişi, savaşın ilk aşamalarında etkili Hizbullah üyelerinin katıldığı özel bir toplantıda ‘Nasrallah'ın hesaplamalarının Şeba Çiftlikleri bölgesindeki çatışmalardan öteye gitmediğini’ bildirdi.

Lübnanlı kaynağa göre, Şeba Çiftlikleri'nin metafor olarak kullanılması, Hizbullah ile İsrail ordusu arasında kamikaze insansız hava araçları (İHA) veya yerel olarak üretilen roketlerin kullanıldığı klasik çatışmaları ifade ediyor.

Hizbullah'ın zihniyeti, 2006 savaşından sonra büyük çaplı operasyonları durdurma anlaşmasından bu yana ‘caydırıcılık denklemi’ kapsamında kaldı. Nasrallah, o dönemde yaptığı ünlü bir konuşmada ‘savaşı başlatacağını söylemiş olsa da, daha önce yaşananların ötesine geçmedi.

Lübnanlı isim, daha sonra ağır yaralandığı ve saklandığı söylentileri çıkan bir Hizbullah liderinin “Aksa Tufanı’ndan sonra Hizbullah’ın planlarının bir kısmı, İran'ın müzakerelerdeki konumuyla caydırıcılık ve ateşkesi kontrol etmeyi başarmasına dayanıyordu” dediğini aktardı.

Şarku’l Avsat'a verdiği demeçte, “Hizbullah, Tahran ile banliyöler arasındaki bağ kopmadığı sürece İran'ın dengesiz çatışmaya denge getirmesini bekledi ve büyük kayıplar vermeden ateşkes sağladık” dedi.

İran Dini Lideri Ali Hamaney önderliğindeki İranlı yetkililer, Tahran'ın müttefiklerini terk etmeyeceğini defalarca dile getirdi. Nasrallah da mali ve askeri destek için İran'a teşekkür etti.

Üç göz

Şii bir din adamı, Beyrut'un Dahiye semti yakınlarındaki evinde Şarku'l Avsat'a, Hizbullah'ın topyekûn savaşın hızlı temposunu hayata geçirmesinde belirleyici rol oynayan bir dönüm noktası hakkında konuştu.

Necef'te eğitim almış Lübnan vatandaşı olan din adamı, savaş sırasında ailesinden dört genci kaybetti. Bunlardan ikisi, ülkenin güneyindeki el-Adise'de İsrail hava saldırısında öldürüldü. Din adamı, Nasrallah'ın savaş alanında durumu tersine çeviren komutanlarını kaybettiğini söyledi.

60'lı yaşlarında görünen adam, “Sonunda, her saha komutanı öldürüldüğünde Nasrallah'ın net görmesine yardımcı olan bir gözünü kaybettiği ortaya çıktı. Eski genel sekreter saha izlemeye çok bağlı ve takıntılıydı, ancak etkili araçlarını kaybetmeye başlamıştı” dedi.

Bu ifadeye göre, Nasrallah'ı en çok etkileyen şey, üç komutanın yokluğuydu: ‘Ebu Talib’ lakaplı Talib Abdullah, İbrahim Tahsin olarak da bilinen İbrahim Akil ve eski genel sekreterle bağlantısı olduğu düşünülen Visam et-Tavil.

Üç adamın ölümleri incelendiğinde, Nasrallah'ın ‘destek savaşının’ çalkantılı aşamaları boyunca ‘üç gözünü’ kaybetmeye başladığı ortaya çıkıyor.

sfergt
(soldan sağa) İbrahim Akil, Visam et-Tavil ve Talib Abdullah

Hizbullah’ın Rıdvan Gücü’nün önde gelen komutanlarından et-Tavil, 8 Ocak 2024'te öldürüldü. 11 Haziran'da, İsrail'in Güney Lübnan'daki Cuya köyünde bir eve düzenlediği hava saldırısında, İsrail ile güney sınır şeridinin orta bölgesinden Litani Nehri'ne kadar olan bölgedeki Hizbullah operasyonlarından sorumlu olan Ebu Talib olarak bilinen Talib Abdullah öldürüldü. O dönemde, onun suikastının Nasrallah'a vurulmuş en ağır darbe olduğu söylendi.

20 Eylül 2024'te Nasrallah, 30 Temmuz 2024'te suikasta kurban giden Fuad Şükür'ün yerine geçen İbrahim Akil'i de kaybetti.

Şii din adamı, “Nasrallah kafa karıştırıcı saha istihbaratı ile kuşatılmıştı ve sahadaki Hizbullah yetkilileri, kritik bir anda karar beklerken olan biteni nasıl yorumlayacaklarını bilmiyorlardı” dedi.

Bazı dönemlerde operasyon odalarında bir miktar kaos yaşandı. Lübnanlı kaynaklara göre saha komutanları, doğaçlama hareketlerden şikâyet ettiler. Çünkü unsurlar olması gerektiği gibi disiplinli davranmak yerine endişe ve şüpheyle hareket ediyorlardı.

Nasrallah, üç komutana ek olarak, 3 Temmuz'da Aziz Birliği Komutanı Muhammed Nasır'ı da kaybetti. Geriye sadece Ali Karaki kaldı, ancak o da 27 Eylül 2024'te eski genel sekreterle birlikte suikasta kurban gitti.

Üç liderin kaybına rağmen, sekiz ay boyunca Nasrallah ve çevresi ‘çatışma kuralları’ sınırları içinde düşünmeye devam etti ve ‘topyekûn savaşı’ dışladı.

Et-Tavil'in suikastından sonra Nasrallah, “Direnişin eylemleri dürtüsellikle değil, ihtiyatla yönetiliyor” dedi. Ebu Talib'in suikastının ardından Lübnan medyası, Hizbullah kaynaklarına dayanarak ‘yanıtın sınırlı olacağını, hemen topyekûn bir savaşa girilmeyeceğini’ ifade etti. İbrahim Akil'in cenazesi sırasında Naim Kasım uzun bir konuşma yaptı ve Hizbullah’ın ‘açık hesapların savaşı’ adlı yeni bir aşamaya girdiğini belirtti. Birkaç gün sonra Nasrallah suikasta kurban gitti.

s7u8
Lübnanlı bir kadın, 2 Ocak 2024'te Beyrut'un güney banliyölerinde Salih el-Aruri'nin öldürüldüğü İsrail saldırısının ardından yıkılan Hamas ofisinin önünden geçiyor. (DPA)

Lübnanlı yayıncı ve yazar Ali el-Emin, Nasrallah'ın ‘Hizbullah’ın askeri olarak İsrail'i caydırma ve topyekûn bir savaşı önleme kapasitesine sahip olduğuna inandığını, ancak bu değerlendirmenin daha sonra yanlış olduğunun ortaya çıktığını’ söyledi.

İHA’lar, Hizbullah'ı iyi tanıyor

Lübnanlı kaynaklara göre, Ocak ve Kasım 2024 arasında suikasta kurban giden saha komutanları, bozuk bir komuta zincirinin parçalarıydı. Deneyim ve bilginin sorunsuz bir şekilde aktarıldığı kurumsal veya hiyerarşik bir yapının parçası değillerdi.

Kaynaklar, ‘yeni komutanın suikasta kurban giden komutanın tüm sırlarını kavrayamadığını, bazı operasyonel detayların gizli kaldığını’ belirtiyor. Bu, Nasrallah'ın savaşla başa çıkma ve Hizbullah’ı ayakta tutma konusunda karşılaştığı sorunlardan biriydi.

Şarku’l Avsat'ın yaptığı röportajlardan, Hizbullah'taki her liderin kişisel deneyimlerine dayalı olarak kendi ilişki, bilgi ve yöntem sistemini kurduğu anlaşıldı. Öldürüldüğünde, deneyimleri de onunla birlikte gömülüyor.

Lübnanlı din adamı, “Savaşın bir noktasında, İsrail insansız hava araçları (İHA) bir Hizbullah biriminin üzerinde uçtuğunda, kısa süre önce görevi devralan saha komutanından daha fazla bilgiye sahipti” ifadesini kullandı.

İsrail’e bilgi sızdırılan iğne deliği

2 Ocak 2024'te Hamas'ın siyasi büro eski başkan yardımcısı Salih el-Aruri'nin suikastının ardından Hasan Nasrallah'ın çevresinde ilk kez şüpheler baş gösterdi.

Lübnanlı din adamı, o yılın ilk haftasının zorlu geçtiğini ve Visam et-Tavil'in suikastıyla sona erdiğini söylüyor. Hizbullah içinde “Nasrallah olanları beklemiyordu... İki suikastın ardından bir süre sessiz kaldı” şeklinde söylentiler duyuldu.

Nasrallah saldırı yerine savunmayı tercih etti. Ali el-Emin, el-Aruri'nin suikastının ardından, Hizbullah liderliğinden askeri ve saha komutanlarının Nasrallah ile acilen bir araya geldiğini ve ‘İsrail'in suikastları nedeniyle mümkün olan en geniş kapsamda savaş açılmasını talep ettiklerini’ söyledi. Ancak Nasrallah'ın onlara verdiği yanıt şuydu: “Oraya gitmemeliyiz.”

Hizbullah’ın tepkisi geri çekilmek ve derin şüpheye kapılmak oldu. Lübnanlı din adamı, bunun ‘İslamcı hareketlerin, özellikle de Şii hareketlerin, kendilerini içe dönük düşünceye odaklanmak için izole etme alışkanlığı’ olduğunu söylüyor. Güvenlik kaynakları, Hizbullah’ın ‘düşmana’ bilgi sızdırılan iğne deliğini bulmak umuduyla iletişim ağlarını yeniden düzenlediğini bildirdi.

2015'ten beri Hizbullah ile temas halinde olan Iraklı bir Şii lider, “Beyrut'ta suikastların artmasıyla Hizbullah ile iletişim kanalları defalarca değişti. Banliyölerden bir şeye ihtiyacımız olduğunda her seferinde yeni insanlarla tanışırdık” şeklinde konuştu.

Iraklı lider, “Hizbullah sadece saha hareketlerimiz için bir referans değildi, aynı zamanda yerel siyasi etkileşimlerimizde de ona başvuruyorduk. Bu yüzden Bağdat'ta pek çok kişi yardım sunmaya istekliydi” dedi.

sdfrgt
İsrail, Hizbullah'ın üst düzey liderlerini ortadan kaldırarak örgütün askeri yapısını önemli ölçüde zayıflattı. (AFP)

2024 yılının Ağustos ayında, İranlılar Iraklı gruplardan Hizbullah'ı desteklemelerini istedi. Iraklı lider şöyle dedi: “Onlara nasıl yapacağımızı sorduk. Onlar da şöyle dedi: Bu aşamada, savaşa hazır olduğunuzu medyaya duyurun.”

20 Eylül 2024'te Iraklı grup Ketaib Seyyid eş-Şuheda, Lübnan sınırına 100 bin savaşçı göndereceğine söz verdi, ancak kimse gitmedi.

Sızıntının peşinde

Bir yerlerden ‘ihanet’ kokusu geliyordu. Eylül 2024'e kadar Beyrut'u ziyaret ettiğini söyleyen Iraklı lider, “Aracılar çeşitli vesilelerle mesaj taşıma görevlerini durdurmaları konusunda bilgilendirildi. Hizbullah aslında başka yöntemler deniyordu” diyerek bu durumu ima etti.

Lübnanlı din adamının bunun için bir açıklaması var: “Hizbullah, sızıntının nereden olduğunu bulmak için farklı iletişim yöntemleri denedi. İsrail, Hizbullah liderlerinin etrafında inşa edilen güvenlik duvarına hangi gizli çatlaktan sızmıştı?”

Ancak, ‘çağrı cihazları’ olarak bilinen kablosuz iletişim cihazlarının patlatılması Hizbullah’ı mahvetti, liderleri birbirlerinden ve saha ağlarından izole etti ve sistem tamamen kapanma durumuna girdi. Bir noktada, liderlikte kalanların, Ekim 2023'ten beri Hizbullah’ın faaliyetlerine eşlik eden istihbarat ihlalini onarmaya yönelik girişimleri sona erdi.

Lübnanlı din adamı, Hizbullah’ın saha birimlerinin çağrı cihazı patlamasından sonraki günlerde hiçbir şey duymadığını söyledi. Liderliğin, birim subaylarına rutin emirler vermeye yeniden başlaması uzun zaman aldı ve bu emirler etkisizdi.

O aşamada, Hizbullah'ın bir askeri lideri Nasrallah'a çatışma kurallarının halen geçerli olup olmadığını sordu. Şarku’l Avsat'ın elde ettiği tanıklığa göre, ‘belirli bir cevap almamak alışılmadık bir durumdu.’

ascdfgt
Lübnan'ın güneyinde bulunan Armata köyündeki bir kampta askeri eğitim sırasında yemin eden Hizbullah savaşçıları (Arşiv – DPA)

Nasrallah, istemediği bir açık savaşın ortasında olduğunu fark etti, ancak önemli toplantılara katılan kaynaklara göre artık çok geçti.

Siyasi medya profesörü Ali Muhammad Ahmed, direniş hareketinin yaygın olarak benimsediği anlatıya biraz yakın bir yorumda bulundu. O, geleneksel çatışma kurallarının sürdürülmesinin İsrail aleyhine dengeleri değiştireceğini, ancak denklemi gerçekten değiştiren şeyin, Hizbullah’ın hesaba katmadığı teknik ve bilgi üstünlüğü olduğunu söyledi. Bu, yapbozun eksik parçasıydı.

Son sahne

Nasrallah'ın 27 Eylül'de Hizbullah’ın İHA biriminin komutanı Muhammed Surur'un cenazesine katıldığı ve ardından Lübnan'daki Kudüs Gücü Komutan Yardımcısı Abbas Nilfuruşan eşliğinde Haret Hreik'e gittiği bildirildi.

Aralarında neler konuşulduğu gizli kalmaya devam ediyor. Destek savaşının onları nereye götürdüğünü son kez gözden geçirip geçirmediklerini kimse bilmiyor. Sonunda, Hizbullah’ın karargâhı olan bir yeraltı sığınağına vardılar ve yolculukları burada sona erdi. İsrail'in, tahkimatları delebilecek tonlarca patlayıcı kullandığını söylediği bir saldırıda öldürüldüler. Ertesi gün, banliyölerde ve her yerde onlarca soru soruldu.

Hayatını kaybeden aile üyelerinin fotoğraflarına bakarken konuşan Lübnanlı din adamı şöyle dedi: “Direniş ortamındaki birçok kişi şoktan kurtulmak için uzun zaman harcadı, ama sonunda şu soruyu sordular: Kim diğerini hayal kırıklığına uğrattı? Hizbullah mı, İran mı? Direniş mi, Velayet-i fakih mi?”

Ali Muhammed Ahmed, Hizbullah’ın temel zihniyetinin basit olduğunu düşünüyor: kendisine dayatılan bir savaştan kaçamazdı. Bu nedenle de devam etti.

dfrgt
27 Eylül 2024'te Beyrut'un güneyindeki Hizbullah karargâhı vuruldu ve Genel Sekreter Hasan Nasrallah suikasta kurban gitti. (DPA)

Ancak Ali Muhammed Ahmed, “Hizbullah kolektif bir liderlik sistemine sahip. Ancak İsrail, stratejik füze operatörlerini etkisiz hale getirerek savaşın başlarında üstünlük sağladı” dedi. Muhammed Ahmed, operatörlerin yerlerinin doldurulması zor ‘nadir birer değer’ olduğuna inanıyor. Ahmed’e göre Hizbullah'ın sorunu, saha komutanlarını kaybetmesi değil, operatörlerini kaybetmesi.

Ahmed, “Hizbullah, ateşkesin son gününde yüzlerce roket fırlattığında, yeni füze operatörleriyle yeni kan enjekte etmeyi başardığını anladık” dedi.

Ahmed’e göre ‘kimse diğerini hayal kırıklığına uğratmadı.’ Sorun, İran ve Hizbullah'ın her ikisinin de 7 Ekim 2023'ten önceki bir anda yaşaması ve saatin ikisi için de ilerlememesiydi.

Amerikan işleri konusunda uzman Iraklı araştırmacı Akil Abbas, İsrail ve Binyamin Netanyahu'nun defalarca, yaşananların ABD'deki 11 Eylül olaylarına benzediğini söylemesine rağmen, Hizbullah ve İran'ın değişimin büyüklüğünü tam olarak anlamadığını söyledi. Abbas, “Herkes eski kuralların artık geçerli olmadığını ve yeni kuralların zorla dayatıldığını anladı” ifadesini kullandı.

İran ve Hizbullah için krizi derinleştiren şey, uluslararası arabulucuların sahneden kaybolmasıydı. Abbas'a göre, “Önceki savaşlarda, örneğin Avrupalılar, bu savaş hariç, savaşı durdurmakla ilgileniyorlardı.”

Her halükârda, İsrail'in hızı fark yaratmada belirleyici bir rol oynadı. Abbas, “İran bu konuda hiçbir şey yapamadı. Bu olaylar, İran'ın müdahale kapasitesinin ötesindeydi, çünkü bu büyüklükte bir çatışmaya hazırlanmak için zamana ihtiyacı vardı” şeklinde konuştu.

Ancak İran, eski düşünce tarzının artık geçerli olmadığını fark ettikten sonra, oyunun sonlarında Nasrallah'a ulaşmaya ve onu sakinleşmeye ve belki de geri çekilmeye çağırmaya çalıştı, ancak Nasrallah'ı hiçbir şey yapmaya zorlayamadı. Iraklı araştırmacı, Tahran'ın Nasrallah'ı ‘sahadaki usta’ olarak gördüğünü söyledi.

Lübnan'da ateşkesin ilan edilmesinden neredeyse bir yıl sonra, Lübnan'daki savaşın sonu, Lübnanlı din adamının ifadesiyle, enkazın altında halen yanan közlere bağlı. O, “barışa mahkûm olan Lübnan'ın, aynı zamanda yeni cepheler ve temas hatlarına da mahkûm olduğunu” ifade etti.

EKONOMİ

Sudan’da kaynaklar ve yağmalanan zenginlikler için çatışma

Görsel: Peter Reynolds
Görsel: Peter Reynolds
TT
TT

Sudan’da kaynaklar ve yağmalanan zenginlikler için çatışma

Görsel: Peter Reynolds
Görsel: Peter Reynolds

Şerif Muhammed

Sudan’da ordu ile ayrılıkçı paramiliter grup Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasında patlak veren iç savaş üçüncü yılını doldururken, ufukta barışçıl bir çözüm umudu görünmüyor. Bu savaş, savaşan tarafları meşruiyet kazanma umuduyla nüfuzlarını genişletmek için savaşmaya itiyor.

Sudan ordusu ve HDK, son aylarda kendi destekleri hükümetlerin kurulduğunu duyurdu. Sudan’da çatışan taraflar, dünyanın en kötü insani krizlerinden birine ve savaş suçlarına yol açan çatışmanın ardından uluslararası tanınma arayışına girdiler. Başta ABD, Suudi Arabistan ve Mısır'ın öncülüğündeki çabalar olmak üzere Sudan’da savaşı sona erdirmek için yapılan diplomatik çabalar çıkmaza girdi.

Londra King's Koleji Güvenlik Çalışmaları Fakültesi'nde kıdemli öğretim üyesi olan Dr. Andreas Krieg, “Sudan savaşında meşruiyet ve kaynaklar aynı madalyonun iki yüzüdür” değerlendirmesinde bulundu. Dr. Krieg, Al Majalla’ya verdiği röportajda, “Sudan ordusu ve HDK, savaş çabalarını finanse eden, nüfusu besleyen ve sadakat ağlarını sürdüren kaynaklar üzerinde kontrol sahibi olmadan hükümeti güvenilir bir şekilde destekleyemezler. Petrol ihracatı, altın satışı, tarımsal fazlalıklar veya gümrük gelirleri yoluyla işleyen bir ekonomi sergileyebilenler, iktidarı ele geçirme konusunda daha güçlü bir iddiaya sahip olacaklar” ifadelerini kullandı.

Sudan’da iç savaş, ordunun ve HDK adlı ayrılıkçı paramiliter grubun arasında üçüncü yılını doldururken, barışçıl bir çözüm umudu görünmüyor. Bu çatışma, savaşan tarafları meşruiyet kazanma umuduyla etkilerini genişletmek için savaşmaya itiyor.

Dr. Krieg: Tamamen ekonomik açıdan bakıldığında, HDK ülkenin en değerli doğal kaynaklarını kontrol ederken, ordu ise bu kaynakların uluslararası pazarlara ulaşmasını sağlayan limanları, kurumları ve altyapıyı kontrol ediyor.

Doğu'da limanlar ve tarım, Batı'da altın ve petrol

Halen üstünlüğü elinde bulunduran ordu, hayati önem taşıyan Kızıldeniz kıyılarını, tarım ürünlerini, kamu hizmetlerini, petrol taşımacılığı altyapısını, Sudan'ın elektriğinin çoğunu üreten hidroelektrik barajlarını, uluslararası yardımı ve başkent Hartum'u kontrol ediyor.

gy
Görsel: Peter Reynolds

Darfur ve Kordofan’da HDK, Sudan'ın altın ve hayvancılık zenginliklerinin yanı sıra, akasya ağaçlarından elde edilen ve esas olarak tatlandırıcılar ve diğer ürünlerin üretiminde kullanılan bir madde olan arap zamkının (akasya sakızı) çıkarıldığı alanların çoğunu kontrol ediyor. Dünyadaki arap zamkının yaklaşık yüzde 80'i Sudan tarafından karşılanıyor.

Dr. Krieg, değerlendirmesinde, “Tamamen ekonomik açıdan bakıldığında, HDK ülkenin en değerli doğal kaynaklarını kontrol ederken, ordu ise bu kaynakların uluslararası pazarlara ulaşmasını sağlayan limanları, kurumları ve altyapıyı kontrol ediyor” diye ekledi.

RANE Sahra Altı Afrika Güvenlik Analisti Muzungu: HDK'nın varlıkları önemli gelirler sağlasa da Sudan ordusu limanlar, finans kurumları, tarım arazileri ve devlet altyapısı üzerindeki kontrolü, ona daha güçlü bir stratejik temel sağlıyor.

Sudan Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan ve HDK lideri Muhammed Hamdan Dagalu (Hamideti) Sudan'daki petrol kaynakları için savaşıyor. Bu kaynakların kontrolü, iki taraf arasındaki çatışmada belirleyici bir dönüm noktası olabilir.

Dr. Krieg, değerlendirmesini şöyle sürdürdü:

“Her iki tarafın da tanınması, meşruiyet, davranış ve uluslararası hukuka olduğu kadar kaynakların kontrolüne de bağlı. Ancak bu çıkmaz durum uzarsa, petrol, onu kontrol edenlerin Sudan’da meşru bir hükümet olarak kendilerini tanıtmak için kullanabilecekleri güçlü bir araç haline gelecek. Şu anda, uluslararası anlamda meşruiyet Sudan ordusunda kalmaya devam ediyor. Sudan ordusu, Sudan'ın Birleşmiş Milletler’deki (BM) resmi koltuğunu elinde tutuyor ve bir devlet kurumu olarak görülmeye devam ediyor.”

Orduya uluslararası destek

Sudan ordusunun HDK'dan çok daha fazla uluslararası siyasi destek gördüğü açık. İran, Sudan ordusuna silah ve insansız hava araçları (İHA) tedarik ederek, HDK'nın savaşta ilerleme kaydettiği ve Afrika'nın üçüncü büyük ülkesinde başkent Hartum da dahil olmak üzere daha fazla toprağın kontrolünü ele geçirdiği bir dönemde dengeleri değiştirdi.

vfgth
Sudan'ın başkenti Hartum'un 800 kilometre doğusundaki çöldeki Ariab altın madeni, 3 Ekim 2011 (AFP)

Bu güçlü dış destek, Sudan ordusunun son zamanlarda elde ettiği zaferlerle taçlandırıldı. Mart ayında Hartum'un kontrolünü geri alan ve kısa süre sonra aynı adı taşıyan eyalet üzerindeki hakimiyetini güçlendiren ordu ayrıca HDK'dan, ihracat gelirlerinin önemli bir kaynağı ve Sudan'ın büyük bir kısmına gıda sağlayan başlıca tarım merkezi olan el-Cezire eyaletinin kontrolünü de geri aldı.

Tehdit Değerlendirme ve Değişim Ağı'nda (RANE) Sahra Altı Afrika Güvenlik Analisti Hellen Abatoni Muzungu, konuyla ilgili Al Majalla’ya yaptığı değerlendirmede, “HDK'nın varlıkları önemli gelirler sağlasa da Sudan ordusu limanlar, finans kurumları, tarım arazileri ve devlet altyapısı üzerindeki kontrolü, ona daha güçlü bir stratejik temel sağlıyor” dedi.

Afrika'nın üçüncü büyük altın üreticisi olan Sudan’da bu kıymetli metal Darfur'un Libya, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti ile olan sınırlarından kaçak olarak getiriliyor.

Sudan ordu, bu yıl hükümetini önemli bir ticaret yolu olan Kızıldeniz'deki Port Sudan'dan Hartum'a taşımayı planlıyor. Bu, ordunun üstünlüğünü sağlamak için atılan sembolik bir adım. Şehir harabeye döndükten sonra bu taşınma konusunda şüpheler var.

Darfur’dan altın kaçakçılığı

Çatışmaların yoğun olduğu ve kıtlık riskinin arttığı el-Faşir şehri hariç, Batı Darfur eyaleti şu anda HDK'nın kontrolü altında bulunan en önemli bölgelerden biri. HDK, bölgedeki sivillere karşı yıllarca süren ve yüzbinlerce kişinin ölümüne ve milyonlarca kişinin yerinden edilmesine neden olduğu düşünülen zulümlerin ardından, 2017 yılından bu yana Kuzey Darfur'daki altın madenleri üzerindeki kontrolünü sıkılaştırmış durumda.

Eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'in iktidarı döneminde Darfur, isyancılarla aynı etnik gruba mensup kişilere karşı yürütülen yakıp yıkma kampanyasından büyük zarar gördü. O dönemde Cancavid milisleri olarak bilinen HDK, belirli toplulukları hedef alarak onlara sürekli hava saldırıları düzenledi.

dft
Başkent Hartum'un kuzeydoğusundaki Sudan çölünde bir altın madeni üretim hattında çalışan Sudanlı bir adam, 3 Ekim 2011 (AFP)

Burhan ve Hamideti, 2019 yılının nisan ayında Beşir’i devirmek için güçlerini birleştirdi ve onun 30 yıllık diktatörlüğüne son verdi. Ancak üç yıl sonra, aynı ay içinde, ikisi birbirine düşman oldu. O zamandan beri savaşın finansmanı için altın kaçakçılığı yapıldığına inanılıyor.

Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı analize göre Afrika’nın üçüncü büyük altın üreticisi olan Sudan’da bu kıymetli metal Darfur'un Libya, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti ile olan sınırlarından kaçak olarak getiriliyor. HDK, bu metali ‘uluslararası pazarlar aracılığıyla yurt dışına kaçak olarak çıkarmakla’ suçlanıyor.

“RANE Sahra Altı Afrika Güvenlik Analisti Muzungu:

HDK'nın Kordofan üzerindeki kontrolünü güçlendirmesinin, mali tabanını ve siyasi etkisini genişletmesi, paralel hükümet yapılarını güçlendirmesi, çıkmazı derinleştirmesi ve Sudan ordusunun ulusal otorite iddiasını zayıflatacağı düşünülüyor.

Sudan ordusu geçtiğimiz haziran ayında Libya komutanına sadık savaşçıların HDK ile birlikte çatışmalara katıldığını duyurdu. Kenya, bu yılın başlarında HDK ve destekçilerinin kontrol ettikleri bölgeleri yönetmek üzere sözde birlik hükümetini ilan eden bir anlaşma imzaladıkları bir toplantıya ev sahipliği yaptı.

Kordofan’ın stratejik önemi ve petrol

Kordofan, Sudan ordusunun kontrolündeki Hartum eyaleti ile HDK'nın kontrolündeki Darfur arasında yer alıyor. Son aylarda, iki tarafın petrol zengini olan bu eyaletin kontrolünü ele geçirmek için rekabet etmesi nedeniyle, bölge şiddetli çatışmalara sahne oluyor. HDK şu anda Kordofan'ın kuzey, batı ve güney bölgelerini kontrol ediyor.

Sudan ordusu Kordofan'da galip gelirse, bu durum onları Darfur'daki HDK kalelerini tehdit edecek güçlü bir konuma getirecek. Eğer aksi bir durum olur ve HDK eyaletin kontrolünü ele geçirirse, Hartum'un kontrolünü geri kazanmaya bir adım daha yaklaşmış olacak.

gthy
Sudan’ın başkenti Hartum'un kuzeydoğusundaki Ariab çölündeki bir maden ocağından toplanan altın parçaları, 3 Ekim 2011 (AFP)

Muzungu, HDK'nın Kordofan eyaleti üzerindeki kontrolünü güçlendirmesinin (ki zaten büyük bir kısmını kontrol ediyor) mali tabanını ve siyasi nüfuzunu genişleteceğini, bunun da paralel hükümet yapılarını güçlendireceğini, çıkmazı derinleştireceğini ve Sudan ordusunun ulusal otorite iddiasını zayıflatacağını söyledi.

Kordofan'ın kontrolü, Sudan'ın petrol arzının büyük bir kısmının kontrolü anlamına da geliyor. Dr. Krieg, Kordofan'daki petrol sahalarının kontrolünün, pratik açıdan güç dengesini kesinlikle değiştireceğini belirtti. Petrol, Sudan'ın en önemli stratejik kaynağı olmaya devam ediyor, çünkü sadece iç tüketime yakıt sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda ekonomisi neredeyse tamamen Sudan'ın boru hatları üzerinden kuzeye ham petrol pompalamaya bağlı olan Güney Sudan’dan transit ücretleri de elde ediyor.

Dr. Krieg: Sudan’ın toplumsal yapısı Libya’dan daha karmaşık. Kabile ağları, etnik milisler ve değişen ittifaklar, doğu-batı arasında net bir ayrışma olasılığını ortadan kaldırıyor. Sudan, birden fazla derebeyliğe bölünme riskiyle karşı karşıyadır.

Sudan’ı geçen bir boru hattı, Kızıldeniz kıyısına 150 bin varilden fazla petrol taşıyor.

Dr. Krieg, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Port Sudan'a petrol akışının kesintisiz olmasını garanti edebilen taraf, hem ulusal hem de bölgesel düzeyde daha güçlü bir müzakere pozisyonuna sahip olacaktır. Orta ve uzun vadede, bu kontrol daha büyük bir diplomatik etkiye dönüşebilir. Güney Sudan gibi komşu ülkeler ve Çin gibi uluslararası yatırımcılar, petrol üretimini sürdüren otoriteyle anlaşmak zorunda kalacaklar. Bu durum, doğudaki petrol terminallerinin kontrolünün uluslararası tüccarları Bingazi'deki ayrılıkçı yönetimle anlaşmaya zorladığı Libya'daki deneyimi hatırlatıyor.”

Sudan umudunu yitirirken Libya senaryosu mu tekrarlanacak?

Libya, Muammer Kaddafi rejiminin 2011 yılında devrilmesinden ve öldürülmesinden bu yana, biri BM tarafından tanınan Trablus'ta, diğeri Temsilciler Meclisi’nin (TM) desteklediği Bingazi'de olmak üzere iki yönetim tarafından yönetiliyor.

 Her hükümet farklı varlıkları kontrol ediyor. Sudan'daki iki rakip hükümet uzun süre kutuplaşmış pozisyonlarını sürdürürse, bu bölünme benzer bir durum yaratacak ve siyasi geçiş ve ekonomik toparlanmayı neredeyse imkansız hale getirecek bir senaryo ortaya çıkacaktır. RANE’den Muzungu, “Her iki taraf da kesin bir zafer elde edemezse, kaynakların ve toprakların bu bölünmesi kalıcı hale gelecek ve iki rakip hükümetin yıllarca bir arada var olmasına yol açacak” yorumunda bulundu.

dfgt
Kuzey Darfur eyaletinin başkenti el-Faşir’deki hayvan pazarından çıkan yangından dumanlar yükseliyor, 1 Eylül 2023 (AFP)

Sudan’daki savaş on binlerce kişinin hayatına mal oldu, 12 milyondan fazla insanı yerinden etti ve 30 milyondan fazla insanı gıda yardımına muhtaç bıraktı. Ayrıca ekonomiyi de çok kötü bir duruma düşürdü. Mevcut durum uzun süre devam ederse, Libya'daki ikilemle benzer şekilde daha da kötüye gitmesi kaçınılmaz olacak.

Sudan'daki sosyal yapı, kabile ağları, etnik kökenli milisler ve değişken ittifaklar nedeniyle Libya'dakinden daha karmaşık olduğunu düşünen Dr. Krieg, bu durum, doğu ile batı arasında net bir ayrım yapılmasını zorlaştırıyor. Sudan, iki uyumlu devletin ortaya çıkması yerine, her biri farklı kaynaklara ve dış destekçilere dayanan çok sayıda feodal beyliğe bölünme riskiyle karşı karşıya.

Dr. Krieg’e göre bu anlamda, Libya ile yapılan karşılaştırma Sudan krizinin derinliğini yansıtmayabilir, zira Sudan sadece iki paralel hükümetle karşı karşıya değil, aynı zamanda rakip savaş ağalarının kaynakları tükettiği uzun süreli bir kaos olasılığıyla da karşı karşıya.