Azerbaycan rüzgârı ve İran -3-

Tahran'daki askeri kurum ve karar alma çevreleri, Bakü ile diplomatik dilin istenen sonucu vermediğine ikna olmuş durumda

İran Devrim Muhafızları Ordusu, 18 Ekim 2022'de İran'ın kuzeybatısındaki Ermenistan ve Azerbaycan sınırlarına yakın Aras bölgesinde askeri tatbikatlara katıldığı sırada (AFP)

Hasan Fahs

İran, Azerbaycan ile İsrail arasında gelişen ilişkileri, özellikle bu ilişkinin Tel Aviv'e İran'ın içini ve derinliklerini tehdit etmeyi amaçlayan güvenlik ve askeri üsler inşa etme konusunda geniş bir potansiyel sunması açısından büyük bir endişeyle izliyor. Tahran'daki karar mercileri, 2015 yılında uluslararası toplumla yapılan nükleer anlaşmanın imzalanmasıyla birlikte, Bakü ve Tel Aviv arasındaki ilişkinin hızlanarak daha ciddi ve tehlikeli bir hal aldığına inanıyor. Bu anlaşma, İran'ın yaptırımlardan kurtulmasına ve büyük miktarda mali kaynak elde etmesine olanak sağladığından, İran'ın Ortadoğu'daki konumunu ve Filistin sınırına yakın bölgelerdeki etkisini güçlendirmeye odaklanmasına imkan tanıyor. Bu durum, İran'ın Lübnan, Batı Şeria ve Gazze'deki müttefikleri aracılığıyla doğrudan veya dolaylı olarak İsrail'in güvenliğine ve hedeflerine yönelik artan bir tehdit oluşturuyor.

İran, Azerbaycan'ın son yıllarda Ermenistan ile ortak sınırlar üzerinde başlattığı tırmanış yolunun, Tel Aviv'in Tahran'la devam eden çatışması bağlamında sürekli yeni cephe arayışları çerçevesinde değerlendiriyor. Irak Kürdistanı'nın batı sınırlarında etki ve eylem üsleri bulma çabaları sekteye uğradıktan sonra, kendi sınırlarındaki İran tehdidine, savaşı bu kez kuzey ve kuzeydoğu tarafından İran sınırlarına kaydırarak yanıt verme girişiminde bulunuluyor.

İran makamları, İsrail'in İran'ın iç bölgelerine yönelik gerçekleştirdiği güvenlik, askeri operasyonlar ve saldırıların, Azerbaycan topraklarından başlatıldığına ve Bakü hükümetinin İsrail'in bu operasyonları gerçekleştirmesi için büyük kolaylık sağladığına dair kesin bir inanç içindedir.

Bazı araştırmalar, drone saldırılarının santrifüj üretmek için kullanılan Kerec şehri yakınlarındaki (Tahran'ın 40 kilometre batısında) Tesa tesisini hedef aldığını gösteriyor. İran, İsrail'in başkentin doğusunda ve Natanz uranyum zenginleştirme tesisinin yanı sıra diğer tesislere yönelik saldırıların da Azerbaycan topraklarından başlatıldığına ve Bakü'nün Tel Aviv'e İran sınırına yakın bir askeri ve güvenlik üssü inşa etme izni verdiğine inanıyor. Bu üs, tarımsal araştırma merkezi adı altında faaliyet gösteriyor.

İran'daki araştırmalar, İsrail güvenlik ekibinin Tahran'ın Turquzabad bölgesindeki büyük ve gizli arşive erişebildiğini, bu belgelerin Bakü üzerinden kaçırıldığını ortaya koyuyor. Bu belgeler İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'nun daha önce düzenlediği basın toplantısında İran'ın gizli faaliyetlerini ve İran'ın nükleer programının başındaki isim olan ve 27 Kasım 2020'de Tahran'ın doğusunda suikasta uğrayan General Muhsin Fahrizade'yi ifşa etmesiyle övündüğü belgelerdir. İran güvenlik birimleri, suikastın ayrıntılarını, gerçekleri ve suikast ekibinin hedefine nasıl ulaştığına dair kesin bilgileri henüz açıklamadı.

İran güvenlik birimleri, Azerbaycan'ın İsrail'e serbest çalışma imkanı sağlayarak İran'ın derinliklerinde özgürce faaliyet yürütebilme yeteneğine sahip olduğu konusunda tam bir inançları olmasına rağmen, İran'ın liderlik düzeyindeki kurumları ve dış politika, güvenlik ve askeri kararları belirleyen kuruluşları dahil olmak üzere, stratejileri çizen ve politikaları belirleyen kurumlarının bu konuda daha geri planda kalmayı ve tutumunu, endişelerini ve suçlamalarını iki ülkenin dışişleri bakanlıkları arasındaki iletişim yoluyla diplomatik bir çerçeve içinde tutmayı tercih ettiğini ifade ediyor.

Tahran-Bakü ilişkilerinde, hava bulutlu. İran’ın patlama çemberinden çıkarmaya çalışmasına rağmen, Bakü'nün 27 Ekim 2020'de Dağlık Karabağ'ın kontrolünü yeniden ele geçirmek için başlattığı ve Azeri Devlet Başkanı İlham Aliyev'in o yılın nisan ayında yaptığı tehdidin hayata geçmesiyle patlak veren savaş, İran için gerçek bir meydan okuma teşkil etti. Çünkü İran'ın iç kesimlerinde ve özellikle İran'ın Bakü'ye karşı Ermenistan yanlılığını reddeden Azeri uyruklu vatandaşlar üzerinde yankıları oldu. Merkezi Tebriz olan Batı Azerbaycan vilayetinde güvenlik tehdidi ve iç patlama olasılığı karşısında, özellikle ‘İran Türklerinin artan itirazı, gösteriler ve saha hareketlerinin ortaya çıkmasından sonra, rejim, Ermenistan ile stratejik ilişkisinden vazgeçmemesine olanak sağlayan kaçamak bir politika benimsemeye başvurdu. Bu politika, Azerbaycan'ın tartışmalı bölgelerdeki hakkını tanıyarak ve güç ve silah kullanımına geri dönüşe izin vermeyen pratik çözümlere ulaşmak için diyalog ihtiyacını vurgulayarak içeridekileri sakinleştirmeye yardımcı oldu.

 

2022 yılının Eylül ayının başlarında, Tahran'daki Morals Polis Karakolu'nda Mahsa Amini adlı kızın öldürülmesi sonucunda halk ayaklanmasının patlak vermesiyle aynı dönemde, İran benzeri görülmemiş ateşli bir askeri gösteri başlattı. Bu tatbikatta Devrim Muhafızları'nın çeşitli birimleri ve düzenli ordu, kara, deniz ve hava kuvvetleri ile tanklar, uçaklar ve füze gücü yer aldı. Azerbaycan ile ortak sınırlarda gerçekleştirilen en büyük gerçek silahlar kullanılan tatbikatlardan biri olan bu manevra, ‘sıfır noktası’ olarak adlandırılan bölgede gerçekleştirildi. Özel hedeflere yönelik operasyonlar gerçekleştirmek için Azerbaycan topraklarına girme sürecine benzer bir manevra yapıldı.

Bu manevra, askeri yapılanmanın ve stratejik karar alma çevrelerinin Bakü ile diplomatik dilin istenen sonucu vermediğine ikna olmalarının ve İlham Aliyev’in Tel Aviv tarafından desteklendiği ve İran'a baskı yaparak Güney Kafkasya bölgesinde acı verici tavizler elde etmeye çalıştığı açık bir şantajın ardından geldi. Aliyev, İran ve Ermenistan arasındaki Zengezur bölgesinin kontrolünü ele geçirme hedefi ve projesi hakkındaki konuşmalarını yeniden gündeme getirmişti. Zengezur bölgesi, İran ve Avrupa arasında Ermenistan üzerinden geçen kara geçidini oluşturuyor. Bu nedenle İran'ın siyasi ve diplomatik duruşu, askeri hamlelerle destekleniyor. Bu tatbikatta, Aliyev'in bölgenin jeopolitik haritasında herhangi bir değişikliğe başvurması durumunda İran'ın Bakü'ye ulaşabilecek gerçek bir savaş başlatmaya hazır olduğunun altı çizildi.