Şemhani'nin görevden alınmasının ardından nükleer müzakere senaryoları

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Ali Şemhani bir hükümet toplantısında (Mehr)

Ali Şemhani, 10 Eylül 2013 tarihinde İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreterliği görevini üstlenmiş ve bu görevin üstlenilmesi, nükleer müzakere yetkilerinin Dışişleri Bakanlığı'na devredilmesiyle ilişkilendirilmişti.

Şemhani, nükleer müzakerelere doğrudan katılmadı, ancak İran Dini Lideri ile nükleer müzakereciler ekibi arasındaki bağlantıyı sağlayan isimdi. Müzakerelerin gidişatında kilit rol oynadı.

2015 nükleer anlaşmasıyla sona eren müzakerelerdeki rolü nedeniyle Şemhani, özellikle müzakerelerin geçtiğimiz Eylül ayında sekteye uğramasının ardından nükleer anlaşma karşıtlarının baskısı altındaydı.

İranlı yetkililer, son birkaç gündür iki taraf arasındaki karşılıklı mesajlar ışığında ABD ile nükleer müzakerelere yeniden başlama olasılığı hakkında konuştular.

İran merkezli bazı internet siteleri, önceki hükümetteki Başmüzakereci Abbas Arakçi'nin dönüşü de dahil olmak üzere İranlı müzakerecilerin kadrosunda olası değişiklikleri bildirdiler. Ancak Şemhani'nin görevden alınması imkânsız olmasa da olası bir adım olarak gözükmüyordu.

Şemhani'nin görevinin son aylarında dış politikadaki etkinliği, onun görevden alınmasından sonra bile önerilen senaryolardan biri olan doğrudan müzakere yetkisinin İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi'ne verilmesi olasılığını artırdı.

İran'ın zenginleştirilmiş uranyum stokunun yüzde 60 oranında birikmesiyle, Batı'nın İran'ın nükleer programının gidişatını değiştirme konusundaki artan korkuları göz önüne alındığında, müzakerelerin yeniden canlandırılması şiddetle önerilen senaryolardan biri olmaya devam ediyor.

Son haftalarda, İran ile İsrail arasında olası bir askeri çatışma riski arttı. Bu durum, Tahran'ın yüzde 60 oranında uranyum zenginleştirmeye devam etmesi halinde İsrail’in İran tesislerine tek taraflı bir saldırı başlatabileceği konusunu gündeme getiriyor.

ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, İran'ı, nükleer silah üretimine yaklaşması halinde İsrail'e yeşil ışık yakmakla tehdit etti. Buna karşılık İranlı yetkililer ise, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'ndan çekilmek tehdidinde bulundular. Nükleer müzakerelerin kesin olarak başarısız olduğunun ilan edilmesi ve Batılı güçlerin Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarına geri dönme mekanizmasını harekete geçirmeye başvurması da önerilen senaryolardan biri olarak öne çıkıyor.

Şemhani'nin Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreterliği görevinden alınıp yerine ‘eşit savunma’ stratejisini etkileyen liderlerden biri olarak görülen Ali Ekber Ahmediyan'ın atanması, nükleer müzakerelerin seyrine muhtemelen yansıyacaktır. Bu, İran'ın ‘caydırıcılığının’ artırılmasını talep edenlerin işine geliyor. İran Dini Lideri’nin kitle imha silahlarının üretimini yasaklayan ‘fetvasına’ rağmen talepleri arasında nükleer silah üretimi de var.